Zarco, de zeevaarder

[p. 110]

16 Vernedering in Calicoet

De Ethiopische loods was plichtsgetrouw. Hij week alleen van de kampanje om te eten of te slapen. In de weinige uren waarop hij buiten dienst was verving Zarco hem, varend op zijn instructies die zeer eenvoudig waren. De koers was recht oost en waar ze wind en stroom voortdurend mee hadden was er weinig werk aan de navigatie en de zeilen. Ze maakten dagelijks een redelijk behoud, dat ze echter moeilijk konden meten. De zeelui van het oosten hadden evenmin als de Portugezen instrumenten voor een goed lengtebestek, omdat het hun ook mangelde aan zuivere chronometers.

Een paar weken na het vertrek vroeg de loods aan zijn plaatsvervanger nu goed uit te kijken. Er kon land voor de boeg komen.

‘O, liggen hier eilanden?’ vroeg Zarco.

‘Zo is het,’ zei de loods, en Zarco keek scherp uit.

Veel eilanden waren er toch niet. Ze voeren nog een dag of zes en zagen niets dan lucht en water. Op de twintigste dag na Malindi doemde er echter, op een uur waarop Zarco wacht had, land op voor de boeg.

Hij riep de loods. ‘Daar is een eiland,’ wees hij.

De Afrikaan herkende meteen het silhouet. ‘Geen eiland. Dat is de vaste wal van Indië.’

Zarco stond perplex. Het wekte opwinding bij alle schepelingen. Was dat Indië? Nu al? Waren zij binnen drie weken de Indische Oceaan overgestoken? Zij konden het niet geloven. De reis naar de Kaap had verscheidene maanden geduurd. Het opwerken langs de kust van Afrika had veel tijd in beslag genomen. Tot Malindi waren ze negen maanden onderweg geweest. Tegen de oversteek van de Indische Oceaan hadden ze het meest van alles opgezien. Zowel Pero de Alquemer als Vasco da Gama hadden verwacht te moeten dobberen in stiltezônes, te worden wegggezweept door wervelstormen. Zij hadden gerekend op hitte, honger, dorst en ziekten in de onbekende wateren. In plaats daarvan was deze reis voorspoedig en kort geweest. Geen man lag in de ziekenboeg. Van de victalie, te Malindi ingeslagen, was slechts een deel verbruikt en niets bedorven; van het kleinvee was nog niets geslacht. Ze vierden de ge-

[p. 111]

lukkige oversteek met een feestmaal van vers gebraden lamsvlees, rijst en vruchten.

Ze konden echter niet dadelijk aan land gaan. De plaats waar ze aangekomen waren had geen goede ankergrond. De loods liet langs de kust opwerken. Drie dagen voeren ze zo. Dat het hier geen uithoek van de wereld was merkten ze terdege. Er was een drukke kustvaart. Ze ontmoetten Arabische barken, Indische prauwen en Chinese jonken. Soms zagen ze hele zwermen vissersboten. Aan de wal waren tal van nederzettingen: groepen paalwoningen aan het strand, dorpen hoog op de groene heuvels. En achter die heuvels lag het Indische wonderland, waarover in het westen fantastische verhalen werden verteld. Het land met miljoenensteden, ouder en groter dan Rome, rijker dan Venetië en Florence, drukker dan Genua en Lissabon, sierlijker dan Brugge en Gent. Daar waren tempels en paleizen die in pracht de Franse kathedralen overtroffen.

Op 20 mei 1498 ankerden zij voor Calicoet. In tien maanden was hun reis volbracht. Na tachtig jaar zoeken en proberen hadden de Portugezen de zeeweg naar Indië gevonden. Het ideaal van Hendrik de Zeevaarder was veertig jaren na zijn dood vervuld.

Van het dek van de Gabriël keek Zarco gretig naar de stad. De haven lag vol schepen en op de kaden heerste grote drukte. Er werd geladen en gelost. Koelies droegen vrachten op hun rug. Langgehoornde karbouwen trokken zwaar beladen karren. Achter de haven strekte zich een onafzienbare huizenmassa uit, waarboven paleizen en tempels hoog uitstaken. Hun torens flonkerden in de helle zon. Vast waren ze bezet met goud en edelstenen.

Maar behalve gretig keek Zarco ook onrustig naar de haven. Waren zij Columbus voor of niet? Tijdens de kustreis had hij in spanning verkeerd telkens als er weer een schip in het zicht kwam. Pero de Alquemer had wel verzekerd dat de Genuees zich vergist had toen hij beweerde Indië ontdekt te hebben, en Zarco had dat ook geloofd, maar zeker wisten ze het niet. En als Columbus op zijn eerste reis Indië al niet gehaald had, wie weet of hij er dan op zijn tweede reis toch niet was aangekomen. Onder de schepen op zee had hij echter geen Spaans gezien en nu ontdekte hij er in de haven van Calicoet ook niet een. Toch was hij nog ver van gerust. Zij waren immers in Voor-Indië aangekomen. Columbus, door het westen heen, kwam van de andere kant. Daar lagen China en Japan; daar lagen ook de Molukken. Als Columbus daar aan-

[p. 112]

gekomen was dan zat hij dichter dan zij bij de specerijen, waarom het vooral begonnen was.

De Portugezen mochten nieuwsgierig zijn naar stad en haven, van de andere zijde was de belangstelling voor de vreemde schepen even groot. Verscheidene bootjes voeren om hen heen en op de kade schoolden vele mensen samen. Ook de opvarenden van de Chinese jonken en Makassaarse prauwen keken zich de ogen uit. Zarco vroeg zich af of dat was omdat ze voor het eerst van hun leven Europese schepen zagen, dan wel of ze in de Portugese karvelen overeenkomst met die van Columbus zagen.

Een kleine boot legde naast de Gabriël aan. De man erin, baardig en in een lang, grauw kleed, vroeg of hij aan boord mocht komen. Hij vroeg het in het Portugees! Verrast in het verre land zijn eigen taal te horen liet Zarco een loodsladder uitzetten, waarlangs de man omhoog klom. Het was een Arabier, Ben Said genaamd, die op een Portugees schip in de Middellandse Zee gevaren had en daar de taal geleerd.

Zarco maakte van de gelegenheid gebruik om hem uit te horen over wat hem dwars zat. Of hier wel eerder blanken waren geweest? Ben Said zei ja. Zarco schrok ervan, maar toen hij verder informeerde bleek dat die Europeanen over land gekomen waren, door Arabië; het waren Venetiaanse kooplui. Karvelen had Ben Said in Indië nog nooit gezien.

‘Wel eens gehoord dat er ver in het oosten van deze schepen aangekomen zijn?’

Ben Said had er nooit van gehoord en hij geloofde er ook niets van. Zopas had hij nog gesproken met Chinese en Makassaarse schippers. Die waren even verbaasd over de vreemde schepen als de Arabieren en de Indiërs. Hij durfde er wel een eed op zweren dat de Gabriël en de Michaël de eerste schepen waren die uit het westen in het oosten waren aangekomen.

Nu was Zarco's hart gerust. Wáár Columbus mocht geland zijn, niet in Indië.

Ben Said was met een bepaald doel aan boord gekomen. Hij wenste de admiraal te spreken.

Vasco da Gama ontving hem argwanend. Na al de vijandschap en kuiperij die hij in Afrika van Arabische kooplui had ervaren, had hij geen enkel vertrouwen in een Arabier.

Ben Said viel voor hem op de knieën, boog met het hoofd op de vloer. ‘Geluk en goede zaken, edele heer,’ sprak hij eerbiedig. ‘Dank God

[p. 113]

dat Hij u in dit rijke land gebracht heeft. Ben Said wil alles doen wat u beveelt. Hij is uw dienaar, edele heer.’

Vasco da Gama fronste het voorhoofd. Met deze manier van optreden maakte Ben Said het niet beter. De Arabier was veel te kruiperig.

‘Als ik uw mond mag zijn, heer,’ ging Ben Said voort. ‘Ik spreek de taal van dit volk.’

Dit deed Dom Vasco aarzelen. Hij was zeer om een tolk verlegen en dit was er een die tegelijk goed Portugees en Indisch sprak. Hij nam hem aan maar zou hem in de gaten houden. Hij gaf hem mee aan Zarco toen die voor hem belet moest vragen bij de koning.

Ben Said bracht Zarco naar het koninklijk paleis. Een schildwacht hield hen tegen bij de hekken. Daar moesten ze lang wachten, tot ergernis van Zarco. De Afrikaanse vorsten mochten telkens onbetrouwbaar zijn gebleken, zij hadden de witmensen altijd vol ontzag begroet.

Eindelijk verscheen een officier, een krijgshaftige figuur in rijk ornaat. Hij zag er nors uit, maar dat kon ook komen door een breed lidteken van een sabelhouw dwars over zijn gezicht.

Zarco vroeg hem of zijn heer, Vasco da Gama, vertegenwoordiger van de koning van Portugal, die aan de andere zijde van de grote zeeën heerste, diens groeten en geschenken aan de koning mocht presenteren.

In Mozambique en Mombassa had Zarco op een dergelijke manier belet gevraagd. Hij was toen dadelijk bij de vorsten toegelaten. Deze officier liet hem niet binnen; hij bracht niet eens Zarco's verzoek aan zijn heer over. Wilde de witte admiraal de zamorin ontmoeten dan moest hij dat zelf maar komen vragen, zei hij uit de hoogte.

Zarco probeerde dag en uur af te spreken, maar de officier ging daar niet op in. Hij kon zijne majesteit niet storen voor zo'n kleinigheid.

‘Mijn heer komt morgenochtend tien uur,’ kondigde Zarco aan.

‘Zoals hij wil,’ zei de officier onverschillig.

Vasco da Gama was geprikkeld toen Zarco dit koele bescheid meebracht. Hij vond het een belediging voor koning Manuel en ook voor hem. Een Portugees edelman mocht op enige onderscheiding van de bruine mensen rekenen. Hij viel niet voor hen op de knieën.

‘U wilt toch zaken doen, heer admiraal,’ bracht Ben Said hem nederig onder het oog.

Dom Vasco wilde zeker zaken doen. Daarvoor was hij naar Indië gekomen. Daarvoor hadden de Portugezen tachtig jaar gezocht naar de weg die hij gevonden had. Hij kon de zamorin niet voor het hoofd stoten zoals hij de koning van Malindi had gedaan. Hij kon ook niets met zijn

[p. 114]

kanonnen doen. Zijn Portugese trots moest hij hier laten varen. Hij kon de Indiërs echter wel imponeren door de praal van Portugal te ontplooien en hij zou de zamorin verblinden met geschenken.

Er was die middag drukte op de Portugese schepen. De galakleding van de officieren werd geschuierd, hun plooikragen gewassen en gestreken, schoenen, gordels en rapieren blinkende gepoetst, trompetten, trommels en pieken opgewreven; aan de livrei van de gezellen mocht geen smetje kleven. Uit kisten, diep in het ruim geborgen, werden rollen fluweel en linnen opgediept. Het kostbaarste van wat uit Lissabon was meegenomen zou dienen als geschenk.

De volgende morgen gingen alle Portugezen aan wal, behalve de konstabels en hun maats. Als er iets onvoorziens gebeuren mocht dan moesten de kanonnen kunnen spreken. Maar dit alleen in het uiterste geval.

De optocht was veel grootser dan de Portugezen er ooit een in Afrika gevormd hadden. Tamboers en trompetters openden de stoet. Zij lieten hun trommels roffelen en hun horens schallen. Een vendel soldaten met wapperende vaantjes aan de pieken volgde. Daarna kwam het gloriepunt van de optocht. Vasco da Gama, in rood fluweel met veel goudgalon, een hoed met witte veren op. Hij werd omstuwd door de leden van de overheid, ook in fluweel en met hooggepluimde hoeden. Zarco was in het groen met zilver passement. Bootsgezellen in kleurige livrei besloten de stoet.

Zij trokken veel bekijks. Op het hoorngeschal stroomden de mensen toe. Met uitgerekte halzen stonden de Indiërs in dichte hagen langs de straten. Zarco zag met trots dat hun vertoon bewondering wekte. Het scheepsvolk deed het ook uitstekend. Gestreeld door het ontzag van het publiek marcheerden de gezellen fier en bliezen de trompetters hoge tonen.

De stoet hield halt voor het paleis. Zarco vervoegde zich bij de bevelhebber van de koninklijke lijfwacht om toegang te vragen voor de gezant van zijne majesteit, koning Manuel van Portugal.

De officier - een andere dan die er gisteren was - maakte een hoofs saluut. Hij zou de zamorin verwittigen van de komst der witte heren.

Zarco was voldaan. Dit was een andere bejegening dan hij de vorige dag had ondervonden. De barse officier van toen mocht uit de hoogte hebben gedaan, nu Portugal zijn praal ontplooide was ook het hof onder de indruk.

Zij wachtten. De officier, die achter de hekken van het paleis verdwenen was, kwam niet terug.

[p. 115]

Het was heet op het plein; de zon brandde er meedogenloos. De Portugezen bezweken bijna in hun dikke pakken van fluweel en laken.

Hofgroten gingen de paleistuin in en uit, maar niemand liet hen binnen. De Indiërs deden of de afvaardiging van koning Manuel lucht was.

Uren verstreken. Bij het naderen van het middaguur was het niet uit te houden op het plein. De orde van de stoet werd verbroken. Als een troep schapen schoolden de mannen bij elkaar op een klein schaduwplekje in een hoek van het plein, puffend van de warmte, versmachtend van dorst.

Vasco da Gama kon deze vernedering kwalijk verkroppen. Nooit was een Portugees edelman zo krenkend behandeld in de vele landen die zij hadden ontdekt. Als het niet ging om de kroon op tachtig jaren zoeken...

Ben Said zei dat deze bejegening van vreemdelingen geen uitzondering was in Calicoet. Vertegenwoordigers van de Grote Turk hadden wel dagen moeten wachten eer zij werden toegelaten bij de zamorin.

Toen viel het nog mee dat er een officier verscheen met de mededeling: ‘Het behaagt de koning de vreemdelingen te ontvangen.’

Met z'n vijven traden zij binnen: Vasco da Gama, kapitein Coelho, Pero de Alquemer, Zarco, en Ben Said, de tolk.

Zij hadden niet meer de glans van 's morgens. Hun schoenen waren bestoven; hun fluwelen mantels vertoonden donkere plekken van zweet dat door de stof was heengedrongen; hun kragen, straks hagelwit en onberispelijk gestreken in duizend plooitjes, hingen nu als ingezakte puddingen om hun halzen. Zij waren amechtig en hun kelen drooggeschroeid.

Allen bogen diep voor de zamorin die op een hoge troon gezeten was. Een hovaardig knikje was zijn enige reactie.

Vasco da Gama bracht de groeten over van de doorluchtige Manuel, koning van Portugal, gebieder over de eilanden in de Oceaan der Duisternis, heerser over Afrika, van de poorten van Hercules af tot aan de Grote Kaap...

Ben Said somde in zijn vertaling met nadruk al de gebieden op, waarover de souverein van Portugal regeerde, maar de bruine vorst kwam kennelijk niet onder de indruk.

Pero de Alquemer en Zarco pakten de geschenken uit. Onder dat werk lette Zarco op de vorst, die hen nieuwsgierig en begerig op de vingers keek. Zarco had heimelijk plezier. De zamorin was toch net als de Afrikaanse koningen, te paaien met geschenken. En hoe zou hij door déze geschenken bekoord worden!

[p. 116]

De pakken waren open; het glanzendste fluweel en het fijnste linnen lagen uitgestald. Zarco had alles aanlokkelijk gedrapeerd.

De koning keek er met verachting naar! Durfden de vreemdelingen dat spul een passende verering noemen voor hem, de koning van de kust? Onverholen liet hij zijn misnoegen blijken.

Zarco stond diep beschaamd. In Europa werd dit fluweel en kostbaar linnen gedragen door de allerrijksten. Daar golden deze stoffen voor een koninklijk geschenk.

Maar hier! Hij zag opeens hoe armelijk hun stoffen waren in de pracht van het paleis. Er lagen Perzische tapijten, rijk van kleuren, op de vloer en andere hingen aan de wanden van de zaal. De troon flonkerde van goud en edelstenen. De koning droeg diamanten in zijn kroon en in zijn armringen. Zijn dienaars waren gekleed in zijde. In Indië heerste een weelde die alles in de schaduw zette wat Europa had.

Met een ongeduldige handbeweging beduidde de koning dat de Portugezen konden gaan. Hij sloeg geen oog meer op de armzalige vreemdelingen; hij had geen oor voor hen.

Zarco oogde naar Dom Vasco. Diens blik was donker, zijn wangen wit, zijn mond een smalle streep. Natuurlijk was hij diep beledigd. Zou hij uitbarsten in woede?

Ben Said maakte een smekend gebaar naar zijn heer om mee te gaan. Geen scène in het paleis!

Vasco da Gama wendde zich met een ruk om. Zijn stappen dreunden op de marmeren vloer. Pero de Alquemer en Zarco hadden amper tijd de stoffen in te pakken.

Langs dezelfde weg als zij gekomen waren gingen de Portugezen naar de haven terug, maar van de bravour en zwier van 's morgens was niets over. Geen hoorngeschal, geen tromgeroffel. Een bestoven en verflenste troep, van dorst versmachtend en uitgeput door het lange wachten in de hitte, terneergeslagen door de smadelijke ontvangst, sukkelde door de straten. De bewoners van Calicoet, die 's morgens waren uitgelopen voor de optocht, keken nu nauwelijks naar het povere groepje om, en als ze er een blik op sloegen was die smalend.

Aan boord terug liep Vasco da Gama, diep aangetast in zijn eer als Portugees edelman, in zijn kajuit heen en weer. Als hij naar zijn gemoed te werk ging brandde hij los op Calicoet met al zijn stukken. De hovaardige vorst zou beven onder zijn geweld. Maar koning Manuel had hem bevolen: niet schieten tenzij bij hoge noodzaak; zoek vriendschap met de volkeren van Indië. En Dom Vasco besefte ook terdege dat hij met

[p. 117]

kanongebulder geen zijde, porselein en specerijen loskreeg. Met nederige buigingen en geschenken had hij deze echter ook niet gewonnen. Hij had Indië gevonden, triomf na tachtig jaren zoeken, maar hij moest met lege handen naar Lissabon terug. Koning Manuel zou hem weghonen als een mislukkeling. Wanhopig liet hij zich vallen op een bank.