Beroyde student en Bedrooge dronkkaart, of Dronkke-mans hel

[p. 139]

De Dronkke-Mans Hel

⁺Kniertje Flooris Diewer

Kniertje

 

Al weer 't gat uit? Wel hebje de Drommel in jou huis gezien?¹

Flooris

 

De Wijven en de Hennen (als zy eyeren leggen) kakelen al in 't gemien.²

Diewer

 

Jou nacht-raaf, schant heb j'er van datje mijn kijndt zoo handelt;³

 

Heur Vaar (goet man) die het een are weg gewandelt,⁴

5

Sy het dusken leven aan hem niet gezien, vertrout heur dat vry toe.⁵

Flooris

 

Ey Besje, dutje ook? je praat jou mondt slegs moe;⁶

 

Jou man deed' soo hy 't verstong, en ik wil ook mijn tuiltje tuilen.⁷

Diewer

 

Hoor Flooris, je zelt met jou Wijf benierlijk leven, of daar zal wat anders schuilen⁸

Flooris

 

Wel lieve ouwe Vrouw, wiens gout is 't dat 'er blinkt⁹

+ A2[r]

1 't gat uit: de deur uit (WNT gat (1^ste art.) I, 2, a). Drommel: duivel; drommel is een pseudoniem voor ‘duivel’ en fungeert als bastaardvloek.

2 De ...gemien: De vrouwen kakelen samen met de hennen wanneer zij eieren leggen; vgl. een bezig wijf en eene leggende hen kunnen goed kakelen, Harrebomée, dl. 1: 304.

3 Iou nacht-raaf: Lett.: ‘vogel die veelal zijn voedsel 's nachts zoekt’, dus: ‘iemand die 's nachts een losbandig leven leidt’. Aanspreking, invectief met jou, zie Crena de Iongh 1959, 101. handelt: behandelt.

4 Heur Vaar (goet man): haar vader, (in leven een) eervolle burger; zie vs. 20 (WNT goed (I) I I, 6 en goeman). het: (volkstaal), ‘heeft’. are: andere (syncope van nde).

5 dusken: dusk (Mnl.) komt van duslijk = ‘zulk’; met volgend een samengesmolten tot dusken (WNT dusch). vertrout ... toe: geloof dat zeker (maar) bij haar (WNT toevertrouwen 1).

6 Ey Besje: Hé, oude vrouw.
dutje ook?: droom je soms?

7 verstong: wenste preteritum van verstaan (WNT verstaan A, V, 27).
mijn tuiltje tuilen: doen waar ik zin in heb (WNT tuil (I) 2, a).

8 zelt: zal moeten. benierlijk: ‘manierlijk’, d.i. ‘fatsoenlijk’.
of ... schuilen: of er zal wat anders gebeuren; schuilen is lett. ‘van achter weg komen’.

9 wiens ... mijne: wie heeft de rijkdom hier gebracht? Noozeman varieert op het bekende Mnl.. spreekwoord: ten is niet al gout dat daar blinkt (Stoett, 1905) en suggereert daarmee wellicht tegelijkertijd dat geld niet gelukkig maakt
of: als (WNT of (2^de art.) I, 2).

[p. 140]

10

Als 't mijne? Denkt dan ook of Flooris Koerten drinkt,¹⁰

 

Hy mach het doen, de Kley is van zijn Kar gekomen:¹¹

 

Want niet om jou groote goet, maar om Kniertjes schoonheidt heb ikze genomen,

 

Sie daar wil ik van gedient wezen met alle vrouwelikke ootmoet.¹³

Diewer

 

Zoo heb jyze niet om 'er deugt bemint?¹⁴

Flooris

 

Wel seker dat komt zoet!

15

Hoe kon ik weten dat de deugt in heur huis-vesten?¹⁵

 

Neen moer, ik ga op het gevoel en gezicht aan (houdt het mijn ten besten)¹⁶

 

Gelijk men de Osse koopen, wat in 't oog liegter niet om, het lijke stelt de keur.¹⁷

Diewer

 

Jy wantrou, jy bent niet waart mijn kijnds deugdelijke zoolen te kussen; is dit veur¹⁸

 

Al 'er wroeten, al heur loopen, al heur slaven?¹⁹

20

Mijn kostelijke schaapje, had ik jou met jou Vaar sien begraven,²⁰

10 wiens ... mijne: wie heeft de rijkdom hier gebracht? Noozeman varieert op het bekende Mnl.. spreekwoord: ten is niet al gout dat daar blinkt (Stoett, 1905) en suggereert daarmee wellicht tegelijkertijd dat geld niet gelukkig maakt
of: als (WNT of (2^de art.) I, 2).

11 de ... gekomen: (zegswijze), ‘het geld heeft hij met het huwelijk aangebracht’ (WNT klei (III) 2).

13 Sie ... ootmoet: kijk, daar (van haar schoonheid) wil ik met volkomen vrouwelijke onderdanigheid van bediend worden, d.w.z. ‘als heer en meester heb ik recht op haar lichamelijk schoon’.

14 deugt: 1. voorteffelijke eigenschappen; 2. (mogelijk) kuisheid (MNW doget 5, WNT deugd 2). dat komt zoet: komt benadert hier een koppelwerkwoord; zoet in de betekenis van vermakelijk, moet hier in ironische zin opgevat worden, dus: ‘dat is sterk!’ (WNT komen I, III, 2).

15 dat ... huis-vesten?: dat de deugdzaamheid in haar woonde? huis-vesten bevat om het visuele rijm een oneigenlijke -n.

16 moer: moeder (syncope van d).
houdt ...besten: neem het mij niet kwalijk.

17 koopen: meervoud doordat men als collectief wordt opgevat.
wat... keur: iets dat in 't oog valt, spreekt geen onwaarheid; het in de smaak vallen bepaalt de keuze; het lijke: het in de smaak vallen (WNT lijken (II) 1).

18 Jy wantrou: Jij ontrouwe!

19 'er: haar. wroeten: ploeteren, hard werken; vgl. slaven in dezelfde versregel. loopen: hier in de oorspronkelijke betekenis: ‘voortsnellen’.

20 Mijn ...: Diewer richt zich tot haar dochter Kniertje. kostelijke: kostbare.

[p. 141]

 

Wat zouje gelukkig zijn, en wat zou mijn troost geschien?²¹

 

Al stongje op 't haantje van de Wester-tooren zoo kunje jou lijden niet over zien.²²

Kniertje

 

Moertje 't is ofje teugen een oven gaapt, wat meugje jou ontstellen?²³

Diewer

 

Ontstellen Kniertje? och! 'k zel 'er mijn tot in mijn doodt toe quellen.

Flooris

25

Geldt, geldt dat is de leus, tza lever Keizers munt.²⁵

Kniertje

 

Zou ik het van mijn vleis snyen?²⁶

Diewer

 

Kijndt maak datje huis houwen kunt.

Flooris

 

Ik praat van geldt Knier, en daar moetje jou na schikken.

Kniertje

 

Niet te hebben doet wel sparen;

Flooris

 

Ik lapje dat harssebekken stikken²⁸

 

Zooje niet ten Buile tijd, 't gezelschop wacht mijn vast.²⁹

Diewer

30

Hou jy jou einden Knier.³⁰

21 wat ... geschien: wat zou ik verheugd zijn! (WNT troost 9).

22 stongje: stond je; enclisis, stong + je; stong (Hollands) is preteritum van staan.

23 Moertje ... ontstellen: Moedertje, waarom doe je vergeefse moeite? Waarom zul je verdriet hebben? Mnl. Handwdb. ontstellen II, 2.

25 tza lever Keizers munt: komaan, geef geld; tza komt van het Franse ça; [Keizers munt verwijst oorspronkelijk naar munten met de beeltenis van Romeinse keizers; wellicht wordt hier de Karolusgulden bedoeld, d.i. een gouden en later een zilveren munt met de beeltenis van Karel V, ter waarde van 20 stuivers; WNT keizersgulden].

26 Zou: moet. Kijndt ... kunt: Kind, zorg dat je de huishoudelijke inkopen kunt doen (dus: dat je je huishoudgeld achterhoudt).

28 Ik ... vast: Ik sla je de hersenpan aan stukken, als je niet naar de geldbuidel gaat. Het gezelschap (mijn vrienden) zit reeds op mij te wachten (WNT tijden 1).

29 Ik ... vast: Ik sla je de hersenpan aan stukken, als je niet naar de geldbuidel gaat. Het gezelschap (mijn vrienden) zit reeds op mij te wachten (WNT tijden 1).

30 Hou ... einden: Geef niet toe.
tast: klap (WNT tast 1).

[p. 142]

Flooris

 

Ik zeg jy krijgt ien tast

 

Die wis is, schafje gien splint; voort, waar na wil jy dralen?³¹

Kniertje

 

Jy slacht de Pachters en de Zoldaten, je krijgt het al zouje 't van het Outaarhalen.³²

Diewer

 

⁺Kniertje, zeg ik, binje mal? wat geef hem niet een duit.

Flooris

 

Besje strak stommel ik jou, en jou Dochter, t'zamen te deuren uyt.³⁴

DIEWER

35

Geef gien geldt.

Flooris

 

Zie toe Knier.³⁵

Kniertje

 

Hoe kan ik dit verdragen?

 

Doen ik 't zo gnort den een, en doen ik het niet zo krijg ik van den ander slagen;³⁶

 

Kijven gaat in't lijf niet, maar vuisten komen an.³⁷

Diewer

 

Weg, weg jy zotte meer, laatje jou zoo ringel-ooren van een Man?³⁸

Flooris

 

Nou bediszelt jou zaken te degen, mijn tijd die is verstreken.³⁹

31 wis: doeltreffend. schafje gien splint: als je geen geld geeft; splint: geld (WNT splint (II)).

32 Jy ... Pachters: je lijkt op de mensen die geld of goed eisen. al ... halen: al moet je het van het altaar (uit de kerk) halen.

+ [A2v]

34 stommel ... te deuren uyt: sla ik jou en je dochter het huis uit.

35 Zie toe Knier: pas op Knier (dreigement).

36 gnort: bromt, moppert, eig. ‘knort’; gn i.p.v. kn komt soms in de Hollandse volkstaal voor.

37 Kijven ... niet: vgl. kijven doet geen zeer, Harrebomée, dl. 3.

38 meer: een zeer platte naam voor een vrouw (bijvorm van merrie); verg. koe en zeug (WNT meer (II) 2).

39 bediszelt ... te degen: breng je zaken geheel op orde, vrij: denk goed na (WNT bedisselen 6). mijn ... verstreken: mijn geduld is op.

[p. 143]

Diewer

40

Gaat heen bulle-bak, en wil jou beste bienen breken.⁴⁰

Flooris

 

Was ik zoo gek dat ik dat doen wou; gort Besje snoer jou mondt.⁴¹

Diewer

 

Kijk stelt, hadje dat bien niet: ja driegt een ouwe hondt.^42a

Flooris

 

Vertoorent mijn niet meer, of het zel hier op het landt wayen.⁴³

Kniertje

 

Moertje, och Heer! Moertje.⁴⁴

Diewer

 

Kijndt, ik zel hem met mijn vuisten payen.

Flooris

45

Wel wat wou jy toch doen mijn lieve handeloos en tandelooze Best?⁴⁵

Diewer

 

Dat lieg jy schelm, ik wou 'er jou de neus noch wel mee of bijten, en al de rest.⁴⁶

Flooris

 

Praat teugen mijn after-eindt. Wijf schikt alle ding na behooren,⁴⁷

 

Of jy zelt Stokvis eten als ik t'huis koom, ik hebt geswooren,⁴⁸

 

Je kent mijn natuur wel als ik dronke ben, 't is jou zoo dik gezeidt,⁴⁹

40 wil ... breken: breek je kostbare benen (vgl. WNT willen II, 16).

41 gort: vervorming van God tot gort, bastaardvloek.

42a Kijk ... niet: Pas op, houten poot! [Dan (als je voorzichtig was geweest)] had je dat kunstbeen [waarnaar ze kennelijk wijst] niet gehad (WNT stelt 1). ja: waarachtig (ironisch). driegt ... houdt: durf een oud mens [eens] bang te maken.

43 of ... wayen: (uitdrukking), ‘of anders zul je er van langs krijgen’ (WNT waaien (I) I, 1, b).

44 Moertje: Moedertje. payen: terug-betalen (vgl. WNT paaien 6 en 7).

45 Best: hier is de betekenis ‘oude afgeleefde vrouw’, zie ook bes. Best is een verkorte uitdrukking van bestemoeder ‘grootmoeder’.

46 of: af. en al de rest: wsch. doelend op geslachtsorgaan.

47 after-eindt: achterste (lett.: ‘achtereinde’).
Wijf ... koom: Vrouw, breng alles op gepaste wijze in orde, of anders zul je stokslagen krijgen.

48 Wijf ... koom: Vrouw, breng alles op gepaste wijze in orde, of anders zul je stokslagen krijgen.

49 dik: dikwijls.

[p. 144]

50

Want je meugt goe dagen hebben alsje wilt, dat deur jou⁵⁰

 

vriendelijkheidt.

Flooris binnen.

Kniertje

 

Hy is belust om vleis die Padden koopt, wel trouwen⁵¹

 

Ik heb daar een Man, en ik moet 'er hem veur houwen.⁵²

Diewer

 

Ik sweer je dat, bestond hy mijn zoo na als jou, hy was eerdaags Steekijndt,⁵³

 

Ik zou zien of men gien teugel veur zulken weeldigen paart en vijndt.⁵⁴

Kniertje

55

Jy praat zo wat, maar is het meeste goet niet van zijn hout⁵⁵

 

gesproten?

Diewer

 

Ja wel wat schaat dat, daarom mach hy 'er jou niet van ontblooten.⁵⁶

 

Beurden 't lest niet van Brechje, die maar een Dienst-meidt had geweest,

 

Die 'er Man ook dus op-trok en speelde den beest,⁵⁸

50 Want ... vriendelijkheidt: (ironisch) Want je zult ‘goede dagen’[d.i. een flink pak slaag] hebben, als je [dat] wilt [en] dat [zul je] vanwege je ‘welwillendheid’ [ontvangen].
binnen: toneelaanwijzing: ‘af’.

51 Hy ... koopt: Iemand die hiermee genoegen neemt, wil heel graag; vgl. de uitdrukking Die om podden te marrickt gaet, is wel belust om vleys, in: Bredero, Klucht van de koe, (vs. 462); in de editie Daan 1974 is de vertaling: ‘Als je met mij tevreden bent, dan moet je wel erg happig zijn.’ wel trouwen: voorwaar; [aan het eind van de regel heeft trouwen vaak de functie van stoplap].

52 Ik ... houwen: Ik heb een echtgenoot en ik moet hem als zodanig bejegenen [Kniertje gebruikt haar situatie als concretisering van de generalisatie die in het spreekwoord uit de vorige regel is toegepast.].

53 bestond ... jou: als hij net zo aan mij verwant was als aan jou. hy was (...) Steekijndt: (dan) werd hij onder curatele gesteld (WNT steekind, 2, a).

54 zulken weeldigen paart: zo'n vurig paard; contaminatie van ‘zulk weeldig een paart’ en ‘zulk een weeldig paart’; volgens Verdenius (1946: 242 e.v.) hebben constructies als deze met -n uit een een affectieve, emfatische waarde (WNT weeldig 3, b (losbandig)).

55 zo wat: heel wat (WNT wat (I) D, XV, 45). is ... gesproten: is het meeste geld niet van hem afkomstig?

56 ja ... dat: ja, (maar) wat maakt het uit. ontblooten: onthouden.

58 Die 'er Man ... op-trock: wier man ook zo fuifde (rinkelrooide). Die 'er Man - Jan z'n boek - constructie (WNT optrekken, B, 6). speelde den beest: zich misdroeg (WNT beest (I) A,1).

[p. 145]

 

Wat had zy te doen, zy liet 'er de Stee-klok voor zorgen,⁵⁹

60

Dat niemandt hem boven drie stuivers aan geldt of waar mogt

 

borgen;⁶⁰

 

En toen hy zijn poort geslooten had, verzag zy heur deur dat overbleve goet⁶¹

 

Wel met een dubb'le over-vlieger: en ik ra jou dat jy 't ook doet.⁶²

Kniertje

 

Och Moertje denkt daar niet om, want dat zel niet geschieden.

 

Maar hadje mijn Leander laten trouwen, daar ik zoo most voor vlieden,⁶⁴

65

Het zou hier anders gaan, ik zou wel lacchen daar ik nou zomtijds⁶⁵

 

grijn.

Diewer

 

Neen Kniertje, wat zou die kaal-gat, dan zou het ja zoo slim zijn;⁶⁶

 

Dan mogtje (om t'zamen eten te blijven) alle dagen gaan waszen en⁶⁷

 

schuuren,

 

Studente-liefde lijkt wat, maar zelden zietmenze lang duuren.

Kniertje

 

Zegt 'er mijn doch gien quaat of, 'k verheug mijn als ik hem noemen hoor,⁶⁹

70

Ziedaar, mijn hemdt, mijn onder-rok, ja al mijn hart geef ik voor⁷⁰

59 had ... te: moest zij. zy ... zorgen: bet.: zij liet de schout ervoor zorgen. De klok in de toren van het stadhuis, werd geluid bij openbare bekendmakingen (WNT stede, samenst.).

60 borgen: lenen.

61 En toen ... doet: En toen hij weg was, verschafte zij zich door wat ze overhield handig van een wellustige minnaar (WNT verzien (IV) II, 4, wel (V) I, 3, dubbel (I) A, 5 en overvlieger 4, a). Wij danken deze interpretatie aan de correspondentie met dr. H.M. Hermkens.

62 En toen ... doet: En toen hij weg was, verschafte zij zich door wat ze overhield handig van een wellustige minnaar (WNT verzien (IV) II, 4, wel (V) I, 3, dubbel (I) A, 5 en overvlieger 4, a). Wij danken deze interpretatie aan de correspondentie met dr. H.M. Hermkens.

64 mijn: mij. daar ... vlieden: die ik zo moest ontlopen.

65 ik ... grijn: ik zou juist moeten lachen, terwijl ik nu soms huil (grien).

66 wat zou ... die kaal-gat: wat heeft die armoedzaaier te betekenen? kaal-gat: lett.: ‘iemand die geen kleren heeft om zijn gat te bedekken’ (WNT zullen (I) IV, 17 (kol. 402)). dan ... zijn: dan zou het immers minstens zo erg zijn; ja: immers, toch (WNT ja, 15, a).

67 mogtje: moest je. (om ... blijven): -om beide te kunnen blijven eten-.
waszen en schuuren: gebouwen, woonvertrekken, straten, e.d. schrobben, dus: ‘uit werken gaan in het huishouden’.

69 doch: toch.

70 al mijn ... ik: heel mijn hart heb ik over (voor).

[p. 146]

 

Zijn rijmpjes, kusjes, lusjes, trekke-bekke, vleye, vrye, lonkken,⁷¹

 

Zijn vermaak stelt door deze gedachtenis mijn ziel in minne-vonkken.⁷²

⁺Leander uit.

Diewer

 

Zacht malloot, onraadt, 'k hoor leven, 't is een mensch.⁷³

Kniertje

 

Het is Leander: och! nu zie ik al mijn wensch.

Leander

75

Goe navondt Besje, en u Mejuffer, dringt u 't luchje⁷⁵

 

Ten huise uit? dat's mijn lief. Wel Kniertje waarom zuchje?⁷⁶

Kniertje

 

Leander 'k heb reden genoeg, daar is meer als geldt dat ons de rust beneemt.⁷⁷

Leander

 

Is 't noch al om je Man, hoe is die Vent zo vreemt?⁷⁸

Kniertje

 

Die doet het mijn alleen.⁷⁹

Leander

 

En wil hy niet bedaren?

71 rijmpjes: gedichtjes. lusjes: pleziertjes; door assimilatie is de t uitgevallen bij lustjes. trekke-bekke: herhaaldelijk kussen (WNT trekkebekken 1).

72 vermaak: liefdesgenot. stelt: brengt (...) in een toestand van.

-

uit: toneelaanwijzing, ter aanduiding dat de genoemde persoon opkomt.

+ A3[r]

73 Zacht malloot: Stil, onnozele (WNT malloot (I) 2). onraadt: alarm.

75 Besje: oude vrouw (weinig vleiend).
u Mejuffer: u, mevrouw; aanspreking voor een getrouwde vrouw uit de deftige burgerstand, in deze tekst dus een wat overdreven nette aanspreking (WNT mejuffrouw 1).
dringt ... uit?: drijft het windje (de koelte) u het huis uit?

76 dringt ... uit?: drijft het windje (de koelte) u het huis uit?
dat's mijn lief: 1. dat past mij goed (WNT lief (I) A, 9); 2. dat is mijn geliefde [Leander richt zich waarschijnlijk met een deiktisch gebaar tot het publiek].

77 meer als geldt: iets belangrijkers dan geld.

78 noch al: nog steeds.. hoe ... vreemt: Waarom is die kerel zo onbetamelijk? (WNT vreemd IV, 14).

79 Die ... alleen: Hij is de enige oorzaak, Hij doet het alleen mij aan.

[p. 147]

Diewer

80

Mijn lieve Vaar, hy slacht de Waardinnen Dochters, en Meulenaars⁸⁰

 

Hoenders, die men qualijk brengen kan tot sparen.

Leander

 

Hoor Kniertje, datje een Buur-mens twee of drie, of meer⁸¹

 

Kon krijgen tot jou hulp, ik meen dat wy die Hane-veer⁸²

 

Wel souwe temmen, en doen hem veel kleinder zingen.⁸³

Diewer

 

Wind, hy is al in de wol geverft, ouwe Wolven zijn qualik te dwingen.⁸⁴

Leander

85

Maar Voszen doen wel daar de Wolf op kijken moet.⁸⁵

 

Hebje niet wel gezien dat het haakje den Olifant luist'ren doet?⁸⁶

 

Weetje tot hulpers raadt, zy zal 't niet meer bezuuren.⁸⁷

Diewer

 

Was 't daar mee te doen, daar was kans toe, want al de Buuren⁸⁸

 

Zijn met mijn Dochters verdriet beladen; maar hoe zou jy 't an gaan?⁸⁹

80 Mijn lieve Vaar: Beste kerel; uitroep, waarin Vaar de gesyncopeerde vorm van vader is.
hy ... Hoenders: hij lijkt op de dochters van waardinnen (bordeelhoudsters) en de hoenders van molenaars, [mogelijk aanduiding van lichte vrouwtjes van molenaars, dus ook hoeren], d.w.z. hij leidt net zo'n luxe en gemakzuchtig leventje als de hoeren. qualijk: met moeite.

81 datje ... hulp: had je maar een stuk of twee, drie of meer buren kunnen krijgen om je te helpen; een Buur-mens twee of drie: de constructie een + subst. + telw. + of + volgend telw. komt vaker voor in het 17^de eeuws en kan vertaald worden door een stuk of + telw. + telw. (Weijnen, § 92).

82 Hane-veer: vechtersbaas [een hanenveer op de hoed getuigt van vechtlust] (WNT haneveder 2, b).

83 souwe: zouden kunnen.
kleinder zingen: inbinden.

84 Wind: (scheldwoord), ‘scheet’ (WNT wind (I), III, 16 [niet als scheldwoord vermeld]).
in de wol geverft: doortrapt.
oude Wolven: de wolf wordt hier als metafoor voor een hebzuchtige man gebruikt, mogelijk met toespeling op oude man die een jong meisje wil vrijen; de bepaling oud is in overeenstemming met in de wol geverft (WNT wolf (I) II, 4, b en 7, a).

85 Maar ... moet: Maar vossen slagen (hebben succes), waar de wolf het nakijken heeft; [hierbij wordt de vos voorgesteld als slim en listig].

86 dat ... doet: [een vergelijking, waarbij men zich een olifant moet voorstellen die aan een haakje (ring) vastzit en daardoor met gemak geleid wordt].

87 Weetje ... bezuuren: kun je helpers krijgen, dan zal zij (Kniertje) het (de ellende) niet meer (hoeven te) doorstaan.

88 Was ... toe: als daarmee het doel bereikt wordt, dan zou het mogelijk zijn.

89 beladen: begaan. an gaan: aanpakken.

[p. 148]

Leander

90

Maar hoor, gaat daatelijk om Docter Nikaziaan,⁹⁰

 

En na de andere, maar je most den Domine mee brengen,⁹¹

 

Ik zal 't jou dan zeggen: ga, den tijdt eist geen verlengen.⁹²

Diewer bin[nen].

Kniertje

 

Leander, zoo ooit trek van min u hart bezat⁹³

 

Tot mijn, zoo doet u best, gy ziet mijn noodt, en wat⁹⁴

95

Een herte-quel ik ly door 't barsze manne-plagen.⁹⁵

Leander

 

Wel is hy dan een Bok, zoo laat hem hoorens dragen,⁹⁶

 

Ik zal u verloszen, gy kunt mijn weer een vriendtschap doen.⁹⁷

Kniertje

 

Dat loof ik u, ik zal uw arrebeidt vergoen.

Leander

 

En of uw' Moeder u mijn tot gien Vrouw wou geven,⁹⁹

100

Zoo zullen wy, spijt haar en hem, noch t'zamen leven.¹⁰⁰

Kniertje

 

Men vergeet licht ouwe dienst, maar swaarlijk ouwe min,

 

Gy woondt hier in mijn hart, gy breidelt ziel en zin,¹⁰²

 

Daar zal gelegentheidt wel voorder zijn geschapen¹⁰³

90 Maar hoor: luister; [Leander geeft geen antwoord op de vraag in 89; maar leidt een nieuw deel in, namelijk het begin van de uitwerking van Leanders plan; wat het plan inhoudt stelt Leander in 92 in het vooruitzicht (WNT maar (V) I, 5)].

91 most: moest (volkstaal). Domine: deze titel getuigt van eerbied jegens dokter Nikaziaan (WNT dominee 1).

92 den tijdt ... verlengen: de tijd vraagt niet om dralen, dus: ‘de tijd dringt’.

93 trek van min: liefdesverlangen.

94 zoo ... best: doe dan uw uiterste best.

95 herte-quel: harteleed. 't barsze manne-plagen: het wrede kwellen van mijn man.

96 Bok: beeld voor ‘lomperd’, ‘onbeschoft mens’ (vgl. WNT bok (I) 3.). laat hem hoorens dragen: laat hem door zijn vrouw bedrogen worden (WNT hoorn (I) I, 4).

97 gy ... doen: u kunt weer geslachtsgemeenschap met mij hebben, WNT vriendschap 3,c.

99 En ... geven: En als uw moeder u niet als vrouw aan mij zou willen schenken.

100 t'zamen leven: geregeld samen zijn, in het bijzonder ‘geslachtsgemeenschap hebben’ (WNT samenleven 2).

102 Gy ... zin: U bedwingt (mijn) ziel en gemoed. (WNT breidelen 2, zin IV, 19).

103 voorder: in de toekomst.

[p. 149]

 

Tot ons vermaak, als wy gewenste lusjes rapen.¹⁰⁴

Leander

105

'k Heb tot uw hulp bedacht al wat ik denkken kost.¹⁰⁵

Kniertje

 

Wees jy S. Joris die mijn van een Draak verlost.

Docter Nikaziaan uit.

Leander

 

Daar is den Docter, nu wat anders voor-geslagen.^106-107107

Kniertje

 

Wees welkoom Heer, als een behulper van mijn plagen.

Nikaziaan

 

Salutem tibi precor, hoewel den Medicus 't verkeerden best verheugt.¹⁰⁹

110

Wel vrienden wat's den roep?¹¹⁰

Leander

 

Gy weet hoe Kniertjes jeugt,

 

Van haar Zileenus, steeds met smijten, drinkken, schelden,¹¹¹

 

Vertreen wordt, als sy mijn noch datelijk vertelden;¹¹²

 

Dies was het noodig hem te leiden van dat padt.

Nikaziaan

 

⁺Dat 's waar, de vrouw heeft lang verdriet met hem gehadt;

115

Maar hoe stelle wy 't in 't werk? ik zou niet garen behaalt wezen.¹¹⁵

104 vermaak: liefdesgenot. als ... rapen: als wij aangename pleziertjes smaken; gewenste: eig. ‘verlangde’, hier: ‘aangename’ (WNT gewenscht 2).

105 kost: preteritum van kunnen, i.p.v. konste (Lubach 1891, 58); niet omwille van het rijm.

106-107 Nikaziaan refereert aan Nicasius: hij die de overwinning schenkt (Van der Schaar 1967).

107 nu ... voor-geslagen: laten we nu over iets anders te berde brengen; ter aanduiding van ‘laat ik nu mijn plan ontvouwen’, zie 120b e.v..

109 Salutem ... precor: Ik wens u het beste. hoewel ... verheugt: hoewel het afwijkende aan de arts het meest vreugde biedt.

110 wat's den roep?: wat wensen jullie?

111 Zileenus: Silenus, bij de oude Grieken een dronken woudgeest die de opvoeder van Dionysus was.
smijten: slaan.

112 vertreen: vernietigd (WNT) vertreden (I) 4, a). datelijk: zojuist.
hem te leiden van dat padt: hem weg te voeren van deze levenswijze.

+ [A3v]

115 garen: gaarne.
behaalt wezen Inurbanum: beschuldigd worden van lompheid (WNT behalen 2).

[p. 150]

 

Inurbanum, voor een Docter te worden niet van ieder een geprezen:¹¹⁶

 

Honora Medicinum, de eer vereert den Man.¹¹⁷

Diewer met eenige Buuren.

Diewer

 

Hier heb ik Hans en Maike-Buur, en Gijsbert, hebje daar genoeg an?

Leander

 

Ja, ja, 't zal zoo wel gaan.

Kniertje

 

Hoe zelje 't nou aan stellen?¹¹⁹

Diewer

120

Wat hebje toch in 't zin?¹²⁰

Leander

 

'k Sel 't jou in 't kort vertellen:

 

Wy drie zullen hem ontmoeten, en maken hem wijs dat hy ziek is,

 

En brengen hem dan t'huis, dan zel jy luy vragen waarom hy zoo bliek is,¹²²

 

En loopen na den Docter, die hem met een vaste gravemine¹²³

 

Sel zeggen dat zijn leven ten einde is, en dat het hem niet meer wil dienen,¹²⁴

125

't Welk hem den volle dronk zel strakx gelooven doen.¹²⁵

Nikaziaan

 

Compendio narrasti, maar wat zel 'er voort uit broen?¹²⁶

116 behaalt wezen Inurbanum: beschuldigd worden van lompheid (WNT behalen 2).
voor ... geprezen: niet door iedereen als arts te worden geprezen; samengetrokken in ‘ik zou niet garen’.

117 Honora ... Man: Eer de medicijnwetenschap, hoog aanzien huldigt de man; Medicinum: contaminatie van medicina, medicamentum en medicamen; Man verwijst hier naar Docter (vs.116).

119 Hoe ... stellen?: Hoe ga je het nu in het werk stellen?

120 Wat ... zin: Wat heb je toch in gedachten?

122 jy luy: jullie (eig. ‘jij luiden’, Hollands).
bliek: bleek.

123 met een vaste gravemine: met een strakke, serieuze gelaatsuit-drukking; gravemine is samengesteld uit Fr. grave (= ‘ernstig’) en Mnl. mine (= ‘voorkomen’, ‘geaardheid’), dat aan het Fr. mine is ontleend (zie WNT mine 3).

124 dat ... dienen: dat het leven hem niet meer ter beschikking zal staan.

125 den volle dronk: de (zijn) opperste dronkenschap. strakx: meteen (WNT straks 1).

126 Compendio narrasti: Je hebt het in het kort verteld. maar ... broen: maar wat moet hier verder uit voortkomen? vrij: maar hoe gaat het verder? (WNT broeden II, 3, b.)

[p. 151]

Leander

 

Daar na zullen wy, als in een Hel, voor hem vertoonen

 

Met welke straf men daar de Wijve-smijters loonen.¹²⁸

Nikaziaan

 

Rem Tenes, 't gevalt mijn ook, ik zel hem door kracht van een drank¹²⁹

130

Doen komen als in een duizeling, een half kartier uur lank,¹³⁰

 

Behoudens dat het hem niet schaden zal, of smooren,¹³¹

 

Daer by zel hy 't al zien wat dat wy doen en hooren.¹³²

Diewer

 

Dat's dubbelt ondieft.¹³³

Kniertje

 

Och! dat het toch wel gelukken mag.¹³³

Diewer

 

Lukt het Leander, zoo zel ik jou vieren als een heiligen dag.¹³⁴

Leander

135

Wel ben j'er mee te vreen?¹³⁵

Maaike

 

Ba ja, al wod dy hem ontmannen,

128 Wijve-smijters: mannen die vrouwen slaan. loonen: in het m.v. in verband met het rijm: vertoonen / loonen, of overspannen samengetrokken in zal uit zullen (127).

129 Rem Tenes: Je begrijpt de zaak.
gevalt: bevalt.

130 doen ... duizeling: doen komen in een bedwelming (WNT duizeling 2).
kartier: kwartier, Zuid-Ned. kaartier (uit Fr. quartier).

131 Behoudens dat: Op voorwaarde dat (WNT behoudens B, 3). smooren: doden.

132 't al (...) wat dat: alles (...) wat.

133 dubbelt ondieft: hier in gunstige zin gebruikt, ‘heel erg mooi’; dieft is verwant aan deftig (WNT ondieft 4, a).

133 dat ... mag: (elliptisch), [ik hoop] dat het maar mag lukken, dus: ‘lukte het maar’.

134 Lukt ... dag: Lukt het, Leander, dan zal ik jou als een heilige vereren; heilige dag: feestdag ter ere van een heilige.

135 j'er mee: jullie ermee. Ba ja: Wel zeker. wod dy: wilde je; dy: is door metanalyse los gemaakt uit woddy; de y is de enclitische vorm van ghi, waaruit jij is ontstaan. ontmannen: van mannelijkheid ontdoen, ook wel ‘van zijn kracht beroven’ (WNT ontmannen B, 1 en 3).

[p. 152]

 

Mijn ziel ik hiel een been.¹³⁶

Hans

 

Wy zelle zame-spannen.

Gijsbert

 

Tot onze Buur-wijfs hulp zel ik het willig doen.¹³⁷

Leander

 

Wel nu dan, het is tijdt om op de weg te spoen,¹³⁸

 

Wy zullen hem de weg af-snyen; onderwegen¹³⁹

140

Vertrek ik jou wel voort hoe 't met ons is gelegen.¹⁴⁰

Flooris uit. Daar na Gijsbert, Hans en Leander, elk op een hoek van 't Toneel.

Flooris

 

Dat Rokjen is met Bier evoert, ik ken 't ook voelen¹⁴¹

 

Van mijn hooft tot in mijn bienen, by gans dat was eerst joelen;¹⁴²

 

De meeste macht van de korte Warmoes-straet, van 't Stoele-matters gilt,¹⁴³

 

Van Goochel-tasse, van Schoorsteen-vegers, van Nacht-werkers, die scheenen schier als wilt,¹⁴⁴

136 Mijn ziel: (zeer oude Mnl. vloek), ‘waarachtig’. ik ... been: ik bewaarde een been; hiel: assimilatie van -ld in -l; [het is onduidelijk wat Maaike hiermee bedoelt, zie ook r. 42a; wellicht moeten we hier toch aan een houten been denken]. Wy ... spannen: we zullen één lijn trekken.

137 Buur-wyf: vrouw uit de buurt (WNT buurwijf 1). willig: gewillig.

138 op de weg te spoen: met spoed op weg te gaan.

139 onderwegen: onderweg, [wegen bevat een oude buigingsvorm van wege onder invloed van onder].

140 Vertrek ... voort: vertel ik jullie verder (zie WNT vertrekken (I) 6.)
hoe 't met ons is gelegen: hoe het met ons is gesteld; vrij: wat we moeten doen (WNT gelegen IV, 2).

141 Dat ... evoert: dat jasje is met bier gevuld (lett.: ‘gevoerd’), [Flooris brengt waarschijnlijk zijn hand op zijn buik onder het uitspreken van deze zin]; Rokjen: soort voorloper van tegenwoordige rok: ‘bovenkleed met slippen’ (WNT rok (I) I, 2, b).

142 by gans: bastaardvloek, ‘bij God’; gans is een opzettelijke verbastering van de 2^e naamval van God (Van Sterkenburg, 1997: 208).
dat ... joelen: dat was nog eens feestvieren (WNT joelen 2).

143 De meeste macht: het grootste deel (van de bewoners). 't Stoele-matters gilt: het gilde van de stoelen-matters.

144 Goochel-tasse: goochelaars; metonymie, vgl. de samenstelling tasgoochelaars; [Goochelaars hadden vaak een tas bij zich waaruit zij verschillende voorwerpen tevoorschijn haalden] (WNT goochelaar, Samenst.). Nacht-werkers: eufemisme voor stillevegers, d.w.z. degenen die 's nachts de privaten schoonmaakten.
die scheenen schier als wilt: die leken bijna wilde beesten.

[p. 153]

145

Toen ik een vaan of tien spendeerde. Moye Pleuntje¹⁴⁵

 

Die dansten moeder-naakt op de zang en klap-beenen van Teuntje:¹⁴⁶

 

't Was wonder, zy vlogen als een swarm Byen om mijn heen,¹⁴⁷

 

Hier lulde Klaartje-Zever-beks, daar smookte lange Leen,¹⁴⁸

 

Daar hadje Smeer-dag, die gelijk een Schoorstien dampten,¹⁴⁹

150

Gins vloekte de dronkke Mossel-man, terwijl twie Zangers kampten¹⁵⁰

 

Om dat den ien de kan wat stijf eneepen had:¹⁵¹

 

't Was een Werelt van een leven, 't was Heerschip, waar ik zat.¹⁵²

 

Men speelde, men veelde, men zonger, men spronger, men dansten, men kansten,¹⁵³

 

⁺men broekte, men vloekte, men sloeg 'er, men loech 'er, men slieper, men liep[e]r, men smookte, men rookte, men spooch 'er, men looch 'er, men flikte, men likte, men taste, men braste, men viel 'er, men hiel 'er, men tapte, men klapte, En al dat schoon gewelt

 

Had ik veur twie gemunte Rijkxdaalders aan gelt:¹⁵⁴

145 een vaan: een portie bier of drank die uit vier (soms vijf) eenheden, t.w. vier mengelen (= acht pinten), bestaat. De aantekening van de bestelde drank bestond uit vier schrapjes of (met een dwarsbalk) vijf, die samen de vorm van een vaantje (vlaggetje) hadden.

146 klap-beenen: het bespelen van een benen klepper (WNT klapbeen).

147 wonder: verbazingwekkend. swarm: zwerm; voor de -r wisselen de a en e vaak af.

148 lulde: neuriede. Klaartje-Zever-beks: Klaartje met de kwijlmond (WNT zeeveren, 1). smookte: rookte.

149 Smeer-dag: scheldnaam voor een kok, -dag: waarschijnlijk in de zin van ‘spit’ (WNT dagge, Samenst.).

150 Mossel-man: een man die mosselen verkoopt. twie: plat-Hollands, ‘twee’.

151 ien: vgl. twie (vs.150); de ie voor ee kwam veel voor in de Hollandse volkstaal de kan .. had: de (bier)kan teveel gehanteerd had, dus: ‘teveel gedronken had’ (WNT nijpen 1).

152 een Werelt van een leven: een leven uit duizenden. Heerschip: heerschap, aanspreektitel; Flooris werd met egards behandeld, omdat hij betaalde.

153 Men ... gewelt: Dit lange vers bevat een reeks van twee aan twee assonerende werkwoordsvormen.
veelde: speelde op de vedel (voorloper van de viool); een gesyncopeerde vorm van vedelde.
zonger: enclitische vorm van zong + er; hetzelfde verschijnsel bij spronger, e.d. kansten: dobbelde. broekte: besliep een vrouw (WNT broeken A, 4). loech 'er: lachte er, lachen is van oorsprong een sterk w.w. klasse VI. flikte: 1. besliep een vrouw,; daarnaast andere betekenissen mogelijk: 2. klappen, 3. kaartspelen. Het is moeilijk na te gaan welke betekenis de auteur heeft bedoeld; een seksuele connotatie past in deze context (WNT flikken A, 6 en B,1 en B, 3).
likte: kuste. taste: tastte toe; mogelijk: ‘betastte vrouwen’ (WNT tasten, 3). braste: zoop. hiel 'er: hield er vast; mogelijk moeten we denken aan het vasthouden van dronken mensen, opdat ze niet vallen. klapte: kletste. dat schoon gewelt: die heerlijke bandeloosheid (niet in WNT).

+ [A4r]

154 Had ... gelt: kostte mij twee rijksdaalders met beeltenis (vgl. ev. Van Gelder 1980).

[p. 154]

155

En daar mee kuyerden ik heen, wil onze Knier mijn nou gaande¹⁵⁵

 

maken,

 

Zoo zel ze goe koop aan een Rotterdamze fooy raken:¹⁵⁶

 

Het Mant ook te bezukt als het Wijf altemet Mans vuisten voelt,¹⁵⁷

 

Dat zei mijn Vaar zaliger. Zeun wat heb ik mijn moet dikwils aan jou Moer gekoelt;¹⁵⁸

 

Onthoudt dit veur een Regel, laatje van geen Wijven ringel-ooren of plagen,¹⁵⁹

160

Onderrechtze met gevoelijke reden, zy zelje te meer liefde toe dragen:¹⁶⁰

 

Want zoo den Huis-voogt de misdaadt niet en straft, hy is 'er schuldig aan,¹⁶¹

 

Dit was mijn Vaderlijk testament, dat ik ook denk na te gaan,¹⁶²

 

En doen niet als een party Henne-tasters, van Wijven dwang bezeten,¹⁶³

 

Die geen duits bolletje zoude koopen zonder hun vrouwe weten.¹⁶⁴

Leander

165

Pas op, en spreek als hy een weinig nader is.¹⁶⁵

Gijsbert loopt Floor tegen 't lijf.

155 daar mee: onmiddellijk daarop (WNT daarmede 2). kuyerden .. heen: wandelde ik weg.
wil ... raken: wanneer onze Knier mij nu wenst kwaad te maken, zal zij zonder moeite een pak slaag krijgen; een Rotterdamze fooy: een pak slaag (WNT gaande II, 3 en fooy).

156 wil ... raken: wanneer onze Knier mij nu wenst kwaad te maken, zal zij zonder moeite een pak slaag krijgen; een Rotterdamze fooy: een pak slaag (WNT gaande II, 3 en fooy).

157 Het Mant ook te bezukt: het past een man ook heel slecht (WNT besukt, B). altemet: soms; uit de context blijkt dat ‘soms’ hier vooral de notie ‘zelden’ heeft.

158 zal^r: zaliger. Zeun ... gekoelt: Zoon, hoe vaak heb ik mijn woede op jouw moeder gekoeld.

159 plagen: kwellen (WNT plagen A, 5).

160 Onderrechtze ... dragen: (Als je) haar (dat) met krachtige (eig.: ‘duidelijk voelbare’) argumenten bijbrengt, zal zij je des te meer liefde betonen; gevoelijke is een indirect gebruikt bijv. nw. (de reden is niet gevoelijk, maar de persoon voor wie de reden bestemd is, krijgt slaag).

161 Huis-voogt: heer des huizes.
de misdaadt: de fout, het vergrijp (WNT misdaad A, 1).

162 Vaderlijk testament: testament, geërfd van mijn vader. na te gaan: na te volgen.

163 doen niet: [ik] doe niet. een party Henne-tasters: een troep mannen die zich door hun vrouw laat regeren (WNT hennetaster). van Wijven dwang bezeten: die in de macht van vrouwen zijn.

164 duits bolletje: Duits rond broodje (of ‘gebakje’). zonder hun vrouwen weten: zonder dat hun vrouwen van te voren op de hoogte zijn gebracht en ermee hebben ingestemd, gebruikt als zelfst. nw. (WNT weten 3,b kol. 2004).

165 een weinig nader: een beetje dichterbij.

[p. 155]

Flooris

 

Zoo peur ik dan na huis, de drommel was dat mis!¹⁶⁶

Gijsbert

 

Hoe speciaal, mag men met vree 's Heeren straten niet gebruiken?¹⁶⁷

Flooris

 

Heb ik neus of oogen in mijn achter-eint? kost ik jou sien of ruiken?¹⁶⁸

Gijsbert

 

Wel Buur-man heb ik jou? ik sachje voor een ander an:¹⁶⁹

170

Waar leit de Reis?¹⁷⁰

Flooris

 

Na huis.

Gijsbert

 

En waar van daan?

Flooris

 

Daar de kan

 

Het vaandel is, daar men twee blanke geeft voor een pintje.¹⁷¹

Gijsbert

 

Heb jy te Bier geweest, o Nabuur jy verzintje!¹⁷²

 

Ik geloof eer datje by de Grave-maker jou graf hebt besteet;¹⁷³

166 peur: ga; vgl. het Mnl. porren: ‘zich op weg begeven’ (WNT peuren (I) 4).
de drommel: bastaardvloek, ‘duivel’.
was dat mis!: was dat mis?! Dus: ‘heb ik je geraakt?’ Flooris loopt kennelijk tegen Gijsbert op.

167 Hoe speciaal: Wat, vriendlief.
mag: kan. met vree: zonder ellende, in rust. 's Heeren straten: de openbare weg.

168 kost: preteritum van kunnen.

169 Buur-man: man die in dezelfde buurt woont. heb ik jou?: (elliptisch), ben jij het? (tegen wie ik zo-even opbotste).

170 Waar ... Reis?: Waar voert de reis naartoe? Daar ... pintje: Waar men twee blanken voor een pintje betaalt. (2 x ¾ stuiver), vrijer: Waar het bier goedkoop is (WNT blank (I)).

171 vaandel: merkteken; [in dit verband moeten we aan een ‘uithangbord’ denken]. daar: zie 170d.

172 te Bier geweest?: naar de herberg geweest; [mogelijk maakt de auteur een woordspeling door tevens een andere betekenis van te bier gaan te activeren, n.l. ‘naar een begrafenis gaan’ [verwijzing in WNT naar Hoeufft, Breda's taaleigen] ; dat sluit ook aan bij vs.173: (...) datje by de Grave-maker jou graf hebt besteet].
Nabuur: buurman. jy verzintje: je vergist je (WNT verzinnen 13).

173 besteet: aanbesteed, bewsteld (WNT besteden A, 5).

[p. 156]

 

Hoe duiker ziej' er uit? dat haagt mijn niet een beet.¹⁷⁴

Flooris

175

Hebbenze mijn swart emaakt? zoo wil 'er S. Felten schenden.¹⁷⁵

Gijsbert

 

O neen, je ziet als een linne laken, dat ik jou niet wel kenden¹⁷⁶

 

Ik zou meenen dat 'er een geest hier by mijn stont en sprak.¹⁷⁷

Flooris

 

Ey jorden, ik weet nieuwers van, ik dronk noch hertig strak.¹⁷⁸

Gijsbert

 

Gedronken of niet gedronken, jy hebt swarigheit onder jou leden.¹⁷⁹

Flooris

180

Weg kapstok, jy scheert me.¹⁸⁰

Gijsbert

 

Of ik het eertijdts deede,

 

Ik zeg nou gelijk ik zie: maar voelje geen steekten of pijn?¹⁸¹

Flooris

 

Wel neen: maar dunkje, recht uit ekalt, dat ik ziek moet zijn?¹⁸²

174 Hoe (...) uit: Wat zie je eruit! De uitroep wordt versterkt door de vloek duiker, dat als substituut-woord voor ‘duivel’ fungeert.
haagt: bevalt (WNT hagen (I) 2).
niet een beet: in het geheel niet.

175 zoo ... schenden: de hele zin is een verwensing door de combinatie Sint Felten en schenden; de betekenis is ongeveer: ‘dan moge Sint Felten ze ombrengen’. 'er: haar (meervoud). Sint Felten (of Velten) is afgeleid van Valentijn; [de heilige Valentijn was een bisschop, die vanwege zijn naam (Veltin = fällt hin) in verband is gebracht met de vallende ziekte, (Van Sterkenburg, 1997: 390)].

176 ziet: ziet eruit. dat: als; wsch. ontstaan uit als dat (WNT dat (II) 12).

177 stont en sprak: stond te spreken, (een verbale hendiadys).

178 Ey jorden: Hé domme vent; Jorden is een mannennaam en betekent in spreekwoordelijk gebruik ‘domme, saaie, stijve vent’. nieuwers: nergens. hertig strak: met smaak stevig door (WNT hartig II, B).

179 swarigheit onder jou leden: ziekte onder de leden (WNT zwarigheid II, 5).

180 kapstok: gek, zie WNT kapstok.
jy scheert me: je houdt me voor de gek (WNT scheren (III)). Of ... deede: Had ik het maar eerder gedaan. Of ter uitdrukking van een wens WNT of (2^de art.) I, 9 en Overdiep 1931-'35 par. 94.

181 steekten of pijn: 1. steken of pijn, 2. stekende pijn, (een nominale hendiadys).

182 dunkje: dunkt jou, vrijer: denk je; dunk: 3^de pers. sg. presens ind. van dunken. recht uit ekalt: oprecht gesproken.

[p. 157]

Gijsbert

 

In trouwe ja.¹⁸³

Flooris

 

Dat is een kluchtigen handel,

 

Ziek te wezen, wel drinken, lustig lacchen, fris in wandel.¹⁸⁴

Gijsbert

185

Datje mijn raadt doet, zoo gaat na huis, laat jou wat goets doen:¹⁸⁵

 

Dekt jou warm, meugelijk datter wel mannen of kindre pokken uit broen,¹⁸⁶

 

Vaar wel gebuur, volg raadt, en doe jy na mijn woorden.¹⁸⁷

Gijsbert Bin[nen].

Flooris

 

Ziek zijn en niet te voelen, wie of zijn leven zulkx hoorden.¹⁸⁸

 

Struif, hy ziet geen steek veur zijn neus, maer evenwel 'k wordt al bang,¹⁸⁹

190

't Is best dat ik t'huis ga, of 't hondje beet, zie daar dat 's gang.¹⁹⁰

183 In trouwe ja: waarachtig, ja. Dat ... handel: Dat is een lachwekkende voorstelling van zaken (vgl. WNT handel (I) B, 1).

184 Ziek ... wandel: Ziek te zijn, [maar] stevig drinken, vrolijk lachen, gezond in doen en laten; de samentrekking is overspannen.

185 Datje ... doen: Volg toch mijn raad op (of: ‘Als je mijn raad opvolgt’), ga dan naar huis (en) [vrij:] laat je verzorgen; zoo: versterkend of expletief bijw. (WNT dat (II) 6).

186 Dekt jou warm: dek jezelf warm toe (met dekens). mannen of kindre pokken: pokken zijn bulten die wijzen op een epidemische ziekte, waarbij met kinderpokken op kleine pokken gedoeld wordt en met mannenpokken op grote pokken, waarmee ook wel op syfilis geduid wordt.

187 volg ... woorden: wees verstandig en doe wat ik gezegd heb.

188 niet te voelen: niets te voelen.
wie ... hoorden: (elliptisch), ik vraag me af wie (ooit) in zijn leven dit hoorde. zulkx: dit; een aanw. vnw. dat oorspronkelijk een genitivus is van het onz.. enk. zulk. De uitgang -x is een spellingvariant van -ks.

189 Struif: onzin! Deze uitroep heeft zijn betekenis ontleend aan de letterlijke betekenis van struif: ‘eiergebak’, ‘omelet’, dus luchtig en daardoor onbetekenend (WNT struif (I)). hij ... neus: zegswijze, hij ziet geen steek (voor ogen).
maer evenwel: maar toch.
al bang: helemaal bang, erg bang (WNT al (3^de art.) 2).

190 of 't hondje beet: bet.: misschien ben ik ziek (WNT hond (I) I, 1 past niet, vgl. echter WNT bijten (I) A, 3 en haar (IV) III, 1, b). dat 's gang: daar ga ik! Uitroep, die het hervatten van zijn tocht aangeeft (WNT, s..v gang).

[p. 158]

Hans

 

Wie pikken komt hier aan? neen 't is de rechte man niet.¹⁹¹

Flooris

 

Wel Hans wat schortje datje mijn zoo nijver an ziet?¹⁹²

Hans

 

Wie ist? ik hebje meer ezien, maar ik weet niet waar ik jou t'huis brengen sal.¹⁹³

Flooris

 

Kijk deuze bezete Snip-luis, hei Snyer zinje mal,¹⁹⁴

195

⁺Ik ben Floris-Buur, op de hoek van de nauwe in-gang, in de drie¹⁹⁵

 

dreggen.

Hans

 

Ben jy 't Floris, wel hoe dus vervallen? ik heb van jou ziekten niet hooren seggen:¹⁹⁶

 

Maar ben jy 't ook? kom hier dat ik jou deur mijn Bril te degen mag bezien.¹⁹⁷

Flooris

 

Ik bent, ja ik steek in mijn klieren en anders gien,¹⁹⁸

 

Ik ben Floris Koerten, de Zeun van Koert Foppen, en Trijntje Freeken:

191 pikken: duivel; pikken is waarschijnlijk het stoffelijk bijv.nw. van pik (= ‘pikzwarte’ ); Heintje Pik als benaming voor de duivel komt nog steeds voor; zie Van Sterkenburg (1997).
rechte: juiste.

192 schortje: is er mis met je. nijver: aandachtig.

193 ist: is + het enclitisch verbonden.

194 Kijk deuze bezete Snip-luis: Kijk deze gekke knipluis (nou toch); Snip-luis: scheldwoord voor kleermaker (WNT snippen, A, 1 en Samenst.). Snyer: kleermaker (WNT snijder, A, 1).
zinje: ben je; de vorm zin i.p.v. ben komt vaak voor in zeventiende-eeuwse kluchten.

+ [A4v]

195 de drie dreggen: de drie ankers; [mogelijk gevelsteen in huis].

196 wel hoe dus vervallen: maar, wat ben je dan verzwakt! (WNT vervallen (II) II, 3, b). ziekten: buigingsvorm van ziekte (enk.).

197 ook: toch, dus ‘echt’; ook wordt gebruikt als versterkend bijwoord in deze vraag. te degen: goed (WNT terdege).

198 klieren: kleren; de uitspraak ie i.p.v. e komt voor in het plat-Hollands. anders geen: niemand anders.

[p. 159]

200

Dat weelige kijnt ben ik, daar de hiele Pekeer-plaats of weet te²⁰⁰

 

spreken;

 

En van mijn ziekte weet ik mijns wetens niet, of 't gaat boven mijn verstant.²⁰¹

Hans

 

Je lijkt een geest, hadje maar een laken om 't lijf, ja wel 't is schant²⁰²

 

Van Kniertje-Buur, dat zy jou zoo laat uit gaan, zy hoort jou meer te achten.²⁰³

Flooris

 

Maar zeker, bin ik ook ziek, zoo dien ik mijn wat te wachten.²⁰⁴

Hans

205

Is dat vragens waart, al hadje een hiele maant gelegen te bedt,²⁰⁵

 

Zoo mocht jy jou doodt-verf niet naarder hebben gezet.²⁰⁶

Flooris

 

Ik voel het dunkme, maar zou het wel wezen dat ik mijn verbrasten?²⁰⁷

Hans

 

Steek de handt iens uit, ik kan mee wel Polze tasten:²⁰⁸

 

Buur-man wonder is 'et dat je noch kunt gaan.²⁰⁹

200 weelige: 1. rijk, 2. wellustig; beide betekenissen zijn in de context mogelijk, maar de sexuele connotatie van ‘wellustig’ past hier goed, temeer omdat Pekeer-plaats naast een neutrale betekenis ook een toespeling bevat op sexuele uitspattingen. de hiele Pekeer-plaats: de hele manege; vrijer: iedereen [de auteur kan een sexuele toespeling bewerkstelligen via het ww. pikeren dat in obscene zin ‘een vrouw beslapen’ betekent (WNT pikeeren (I) A,1, c); bovendien zijn er voorbeelden in de 17^de-eeuwse literatuur bekend, die Pekeur stal (of: Pickquer-stal) aangeven als een plek in Amsterdam waar veel hoeren zich ophouden, Böse, 1985: 157 e.v..

201 mijns wetens: voorzover ik kan beoordelen; absolute genitief.

202 hadje maar (....): als je maar (...) zou hebben.

203 hoort ... te achten: is verplicht beter op jou te letten (WNT hooren, B, 7, a).

204 zoo ... wachten: dan behoor ik mij een beetje in acht te nemen (WNT wachten I, 2, a).

205 Is ... waart: Vraag je daar nog naar? vragens: genitivus, afhankelijk van waart.
hadje (...) gezet: als je (...) zou hebben, dan had jij je lijkkleur niet beter kunnen doen lijken.

206 hadje (...) gezet: als je (...) zou hebben, dan had jij je lijkkleur niet beter kunnen doen lijken.

207 dunkme: lijkt mij; in deze vorm komt mij dunkt vaak als tussenzin voor. zou ... verbrasten: zou het misschien komen omdat ik onmatig at en dronk? (WNT verbrassen 2 en wel (V) II, 26).

208 mee: ook. Polze tasten: de pols voelen, dus de hartslag voelen.

209 gaan: lopen.

[p. 160]

Flooris

210

Och lieve Hans! wat raadt, maar zou het zoo qualijck met mijn²¹⁰

 

staan?

Hans

 

Ja Floris, ik voel by-kans geen hart-aar kloppen.

Flooris

 

Wat zel ik dan beginnen, o lijde! most het ongeluk dus op mijn droppen?²¹²

 

Ik voel mijn biene slappen, mijn kracht beswijkt, hoe raak ik voort?²¹³

Hans

 

Kom mijn vriend, mijn schouwer zel jou kruk wesen, schik je als 't hoort:²¹⁴

215

Nou steen zoo niet, het ken jou last doch niet verminderen,²¹⁵

 

Leg je jou hooft neer, jy laat niet na een huis vol naakte kinderen.²¹⁶

Flooris

 

Hoe lastig valt mijn de gang, nou komt mijn 't spreek-woordt veur:²¹⁷

 

Daar blijdschap in huis is, zit droefheit voor de deur.²¹⁸

Leander

 

Wat schort de man? wie is 't? wel hoe! ben jy het Floris?²¹⁹

Flooris

220

Ik ben 't, en lijckje ziet dat dit, na 't graf, mijn spoor is.²²⁰

210 wat raadt: wat moet ik doen!

212 o lijde!: uitroep uit bastaardvloek zoals gans lijden (= ‘Gods lijden’), die ontwikkeld is uit de formule bij Gods heilig lijden, zie Van Sterkenburg 1997. most: preteritum bij moeten; wordt vooral in de volkstaal gebruikt. dus ... droppen: op deze wijze neervallen (druppen).

213 mijn biene slappen: mijn benen verslappen, eig. ‘de kracht uit mijn benen wegtrekken’. raak (...) voort: kom vooruit.

214 schik je als 't hoort: plaats je (lichaam) zoals het moet (vereist is).

215 steen: zucht, kreun. last: zorg (WNT last 6).

216 Leg je jou hooft neer: als je sterft.
naakte kinderen: onbemiddelde (armlastige) kinderen (WNT naakt I, 2).

217 Hoe ... gang: wat valt het lopen mij zwaar. komt (...) veur: wordt duidelijk (WNT voorkomen (I) 7).

218 Daar: waar.

219 hoe: (elliptisch), wat is er gebeurd?

220 en ... spoor is: en - zoals je ziet - dit is mijn weg naar het graf; het deiktische dit verwijst rechtstreeks naar de weg of metonymisch naar zijn doodsbleek uiterlijk; anacoloet, vermenging van ‘en lijckje ziet is dit mijn spoor na 't graf’ en ‘je ziet dat dit mijn spoor na 't graf is’.

[p. 161]

Leander

 

Dat's vreemt, jy ziet 'er uit gelijk een tarwen-meel.

Flooris

 

Ik weet het wel, en voel het wel, dit schijnt wel is mijn deel.²²²

Leander

 

Wel wanneer quam 't jou aan? jy liep noch flus zoo nijver.²²³

Flooris

 

Och! 't is mijn op den hals gekomen gelijk de Paarden de vijver.²²⁴

Hans

225

Ey speciaal! dat jy hem mee wat stutten wou,²²⁵

 

Ik ben niet machtig dat ik hem alleenig hou.

Leander

 

Reikt mijn jou arrem, nou schep moet, 't zal wel bedaren.²²⁷

Flooris

 

O neen Leander, och! de ziekte is al te diep in-gevaren.²²⁸

Leander

 

Nou tree een beetje voort, en denkt jy zint een man.^229{problem}

Flooris

230

Ik voel mijn al te euvel, maar ik zal al doen wat ik kan.²³⁰

Hans

 

Dit in, om ginze hoek, dan zal het niet veel scheelen.²³¹

222 wel (1): zeker (bijw.).
wel (2): goed (bijw.).
wel (3): - lijkt het wel (bijw.) -.
mijn deel: mijn lot.

223 quam 't jou aan: is het je overkomen. flus: verbastering van fluks; ‘kort geleden’. nijver: voortvarend (WNT nijver B).

224 't is mijn op den hals gekomen: het (ongemak) heeft mij overvallen.
gelijk de Paarden de vijver: zoals de keeldroes (ziekte aan de oorspeekselklier) de paarden (WNT vijve, 2 en begin van artikel).

225 Ey ... wou: Hé vriendlief! (kom eens hier). Zou jij hem ook wat willen ondersteunen; deze wens-uitdrukkende dat-zin is elliptisch, omdat de hoofdzin ontbreekt (WNT dat (II) 7).

227 bedaren: overgaan.

228 is al te diep in-gevaren: is reeds te diep (in het lichaam) binnen-gedrongen.

229{problem} zint: bent.

230 al te euvel: heel slecht (ongelukkig) (MNW evel 3). al doen: alles doen.

231 Dit ... scheelen: Hierin, daar de hoek om, dan zijn we er bijna.

[p. 162]

Flooris

 

Och vrienden! was ik zoo drollig niet, ik zou jou moeiten niet veelen.²³²

Hans klopt.

Diewer

 

Wie isser?

Hans

 

Doe maar op, 't is meerder as je mient.²³³

Kniertje

 

Wat letje Flooris? och mijn deugdelijke vriendt!²³⁴

Diewer

235

Mijn lieve Zeun, hoe zie j' er zoo uit? wat is jou aan gekomen?²³⁵

Kniertje

 

Kijk Moertje dat 's een naar gezicht, een mens zou 'er voor schroomen.²³⁶

Diewer

 

Wel spreekje niet vaar? wat schortje? mijn kostelijke kijnt.²³⁷

Flooris

 

Jae Besje.

Diewer

 

Heer Flooris, mijn dunkt datje mijn met duizent pijne pijnt.²³⁸

Flooris

 

Moet 'er het hooge woordt uit? hoor, ik heb ziekte onder mijn klieren.²³⁹

232 was ... niet: als ik me niet zo raar voelde (WNT drollig A, 3). jou moeiten: jullie inspanningen. veelen: verdragen.

233 op: open. 't is meerder ... mient: het is erger dan je denkt, meerder is een ‘dubbele’ comparatief (WNT meer (VI) III).

234 Wat letje: Wat scheelt je.
deugdelijke: deugdzame (ironisch).

235 Zeun: Flooris is Diewers schoonzoon, hiermee verkort zij de familierelatie, evenals met kijnt (237), hetgeen haar geveinsde betrokkenheid bij Flooris intensiveert. hoe: (elliptisch), waardoor. aan gekomen: overkomen

236 schroomen: bang zijn (WNT schromen C).

237 mijn kostelijke kijnt: mijn kostbaar kind, zie 235.

238 met duizent pijnen pijnt: met duizend smarten kwelt; plechtstatige formulering.

239 ik ... klieren: zegswijze, ik heb een ziekte onder de leden, (lett.: ‘onder de kleren’).

[p. 163]

Kniertje

240

⁺Dat wijst jou aanzicht wel uit, vaar jy hoort jou te vieren.²⁴⁰

Diewer

 

Zie Kniertje, zijn neus is betrokken, zijn oogen staan hol in zijn hooft,²⁴¹

 

Zijn wangen vallen in, en hy is van al zijn kleur berooft.

Hans

 

Wy vonden jou Man dus, en ons consciency vermocht niet hem alleen te laten.²⁴³

Leander

 

Zie, daarom brengen wy hem t'huis, uit werk van karitaten.²⁴⁴

Kniertje

245

Mijn lieve Flooris Koerte, och! zoo ik jou verliezen moet

 

Verlies ik hooft en troost, mijn Man en al mijn goet.²⁴⁶

Flooris

 

Hoor Kniertje, vergeeft mijn dronke drinken, mijn vloeken en mijn kijven:²⁴⁷

 

Ik maak jou Erf-genaam van al het mijn, laat het by een Notaris beschrijven.

 

Mannen draagt 'er getuigenis van, want ik voel de ziekte vermindert niet.²⁴⁹

Leander

250

Is hier geen Docter ontrent, die wat raadt of middel ziet?²⁵⁰

Kniertje

 

Ja 't, Moertje gaat niet, maar vlieg, laat Nikaziaan voort mitje komen.²⁵¹

+ B[1r]

240 aanzicht: gezicht. vaar ... vieren: vader, je moet jezelf ontzien vieren I, 7,d.

241 betrokken: bleek (WNT betrekken 14).

243 dus: zo, mogelijk vergezeld door een deiktisch gebaar. consciency: geweten (Fr.).

244 uit werk van karitaten: als werk van liefdadigheid, als goed werk.

246 hooft en troost: beschermer en toeverlaat (WNT hooft IV, A, 3 (In Van Hout-citaat ook deze combinatie) en troost 6).

247 mijn dronke drinken: eig. ‘mijn drinken totdat ik dronken word’, dus: ‘mijn zuipen’. kijven: snauwen.

249 draagt ... van: leg hiervan verklaring af.

250 omtrent: in de buurt. die ... ziet: die enige raad of geneesmiddel weet.

251 Ja 't: 't verwijst naar datgene waar in vs. 250 naar gevraagd wordt.
loop ... vlieg: loop niet, maar vlieg.
voort: meteen.

[p. 164]

Diewer

 

Och! om mijn Zeun te helpen zel ik 'er niet op droomen.²⁵²

Diewer bin[nen].

Kniertje

 

Mijn zuikerde Flooris, zel jy mijn bitt're tranen voen?²⁵³

Flooris

 

Mijn gekonfijte Kniertjen, wat zel ik 'er tegen doen?²⁵⁴

255

Het menschen leven is niet, als de draat is af-geloopen.²⁵⁵

Leander

 

Ey Jonge-lui! verslaat jou zoo niet, men moet altijdt het beste hoopen:²⁵⁶

 

De boom krijgt zoo meenigen slag eer hy ter aarde valt.²⁵⁷

Flooris

 

En ten lesten lukt het noch, wat of jy lui al kalt.²⁵⁸

 

Mijn trouwe Wijfje, zelje noch altemet wel om mijn denkken?²⁵⁹

Kniertje

260

Elken dag zel ik wel duizentmaal in tranen verdrenkken.

252 zel ik 'er niet op droomen: zal ik er niet mee dralen.

253 suikerde: lieflijke, zoete; de vorm suikerde is waarschijnlijk een participium als adjectief gebruikt, waarbij het prefix ge- is weggelaten (WNT suikeren II, 3). zel: zal, presens bij zullen; de betekenis van zel is modaal en drukt een verwachting van de aangesproken persoon uit. voen: figuurlijk gebruik, ‘voedsel geven’; syncope van d.

254 gekonfijte: zie ook suikerde in vs. 253; vs. 253 en 254 hebben een identieke syntactische en semantische opbouw.
zel: kan; ook hier is zel modaal: het drukt twijfel uit (WNT zullen (I) II, 3, halverwege kolom 376).

255 niet: van geen waarde. als ... af-geloopen: als de levensdraad aan het einde is gekomen.

256 verslaat jou zoo niet: verlies de moed niet zozeer (WNT verslaan I, 6, a).

257 De boom ... valt: [spreekwoord, variatie op een boom valt niet met de eerste slag, d.i. ‘een moeilijke taak kan niet ineens volvoerd worden’; de betekenis is hier, afgaande op de context: ‘voordat iemand sterft, kan hij heel wat moeilijkheden verdragen.’

258 En ... noch: tenslotte lukt het toch.
wat ... kalt: wat jullie ook maar kletsen.

259 zelje: zul je; drukt twijfel uit, modaal in combinatie met altemet (= ‘nu en dan’).

[p. 165]

Flooris

 

Dit is mijn al van een Hei'en voor-zeidt dat ik op een dag sterven zou,²⁶¹

 

En ik kon het nooit gelooven, maar ik bevindt het nou.²⁶²

Leander

 

Wacht tot den Domine koomt eerje begint te vreesen.²⁶³

Kniertje

 

Mijn Man het zijn leven zoo niet gepraat, dus moeten 't veege teikens wezen.²⁶⁴

Nikaziaan en Diewer uit.

Nikaziaan

265

Felix sit tibi vesper. Qui se habent res tuae, dat gy mijn hier²⁶⁵

 

ontboodt?

Kniertje

 

Och! Heer Docter, beziet mijn Man eens, hy is zoo goet als doodt.

Nikaziaan

 

Amicorum omnia sunt comunia, ick zal mijn best wel toonen.²⁶⁷

 

Tuis te pingam coloribus, reikt my uw handt mijn Zoone;²⁶⁸

 

ô Sancte Cosmi help! maar wanneer quam 't u aan?²⁶⁹

Flooris

270

Gien uur geleen Domine.²⁷⁰

Nikaziaan

 

Uw zaken zijn afgedaan,

 

Gy kunt gien half uur leven.

261 Hei'en: heiden (uitval van intervocalische -d-); ook geeft het WNT als betekenis ‘zigeuner’, WNT heiden, II; Flooris heeft zich kennelijk de toekomst door een zigeuner laten voorspellen.

262 ik bevindt het nou: ik zie nu in dat het waar is (WNT bevinden A, 4).

263 den Domine: de dokter.

264 veege teikens: onheilspellende voortekenen.

265 Felix ... vesper: Moge de avond voor u gelukkig zijn. Qui ... tuae: Hoe staan uw zaken ervoor?

267 Amicorum ... comunia: onder vrienden is alles gemeen-schappelijk; de zegswijze amicorum communia omnia komt uit Terentius, Adelphi, 803.

268 Tuis ... coloribus: Ik zal u met uw eigen kleuren schilderen (beschrijven). Zoone: plechtige uiting van genegenheid door hoger geplaatste (WNT zoon A, II, 6, a).

269 o Sancte Cosmi: O heilige Cosmas; moet eig. Cosma(s) zijn. quam 't u aan: is (de ziekte) u overkomen.

270 Domine: dokter. Uw ... afgedaan: Uw geval is beslist (WNT zaak, II, 5, b).

[p. 166]

Diewer

 

Hoe koomt dat mijn Swager zoo schraal ‘ziet?²⁷¹

Nikaziaan

 

Mors hominis in ipsum, est foribus in trivio sum.²⁷²

Diewer

 

Ik versta jou Docters taal ‘niet.

Nikaziaan

 

Ik zeg dat hier de Priester nutter als ik waar, die hem wat goets veur-las.²⁷³

Flooris

 

Zoo verwijsje mijn dan gelijk als een gebroken glas.²⁷⁴

Nikaziaan

275

Annoza vulpes haud capitur laqueo, maar boêtica sus, dies zel 't wel²⁷⁵

 

lukken.

Flooris

 

Leesje mijn vonnis Domine, zoo doet het in duits, zoo hoor ik mijn boose stukken?²⁷⁶

Leander

 

Heer Docter datje jou Boek eens op-sloeg, meugelijk datje wel een raadtje vondt;²⁷⁷

 

Zeker om de Vrouws halven zoo maakt de Man gezont.²⁷⁸

271 Swager: schoonzoon. schraal: mager (vermagerd). ‘: markering van dubbelrijm.

272 Mors ... sum: De dood van de man komt naar hem toe, hij staat (al) in de deur, ik ben op een driesprong (ik weet geen uitweg).

273 die ... veurlas: bijv. bep. bij Priester, ‘die hem wat nuttigs zou voorlezen’.

274 Zoo ... glas: Zo gooi jij mij dan weg, precies zoals een gebroken glas; verwijs: keur af (WNT verwijzen (I) 2, a, b).

275 Annoza ... laqueo: Een oude vos wordt niet met een strik gevangen; Annoza , d.i. Annosa (‘hoogbejaard’).
boêtica sus: een Boetisch (= Boiotisch) zwijn; d.w.z. een zwijn uit Midden-Griekenland.

276 duits: Nederlands.. boose stukken: slechte daden (WNT stuk (I) 32).

277 op-sloeg: opensloeg. raadtje: middeltje.

278 Zeker: voorwaar. om ... gezont: maak dan terwille van de vrouw de man gezond; het gebruik van zoo na de vooropgeplaatste bijw.bep. om ... halven, heeft als functie het inleiden van de zinskern.

[p. 167]

Nikaziaan

 

Ha Stultus! quid modo ais? meent gy ik mijn kunst noch haal uit Boeken?²⁷⁹

280

Non credo. Maar in dit caput moet men Hipocrates, Galenus, Avicenna en Paracelsis zoeken;²⁸⁰

 

⁺En om te betoonen dat ik, zoo lang het leven de mensche voedt,

 

Noch hulp weet, zoo haalt terstondt tot mijnent dit drankjen.²⁸²

Diewer

 

Och dat's goet!

Nikaziaan

 

Maar wacht, frons occipitio prior, ik zal strak weder-keeren.²⁸³

Nikaziaan Bin[nen].

Hans

 

Jy soudt den Docter wel vertoorenen, die lui houwe van gien scheeren.²⁸⁴

Diewer

285

Mijn lieve kijndt, och! dat zijn kruyen toch wat werk mogen doen.²⁸⁵

Kniertje

 

Hy is al arger Docter als je mient, zijn verstandt kan meenig kuurtje broen.²⁸⁶

279 Ha Stultus ... ais: Ach dwaze. Wat zegt u zojuist.

280 Non credo: (dat) geloof ik niet.
dit caput: deze zaak. Hipocrates: beroemde Griekse arts (ca. 460-370 v.C). Galenus: na Hipocrates een van de broemdste geneesheren uit de Oudheid (geb. te Pergamus, ca.129-199). Avicenna: eig. Ibn Sina, een Arabische filosoof en arts in Syrië (980-1037). Paracelsis: eig. Paracelsus, een Zwitserse geneesheer, natuurkundige en mysticus (1493-1541).

+ [B1v]

282 tot mijnent: in mijn huis (WNT tot (I) IV, A, 15, kol. 1610). Och dat's goet!: bet.: Bekijk het! Kennelijk draait Diewer Nikaziaan haar rug toe, zie 283 en 284.

283 frons occipitio prior: het voorhoofd (d.w.z. de tijd vóór een gebeurtenis) is van meer betekenis dan het achterhoofd (de tijd na een gebeurtenis) (uit: Cato, Libri de re rustica 4, zie Prisma Latijns citatenboek, nr. 531). strak: spoedig.

284 Jy ... scheeren: Je zou de dokter zeer kwaad kunnen maken; die lui houden niet van gekheid maken. Een terzijde tot Diewer, die kennelijk op lachwekkende wijze weigerde om naar het huis van Nikaziaan te gaan.

285 dat ... doen: (elliptisch), mochten zijn (geneeskrachtige) kruiden toch (maar) enig resultaat hebben.

286 al arger Docter: een veel slimmere dokter. broen: voortbrengen, (WNT broeden).

[p. 168]

Hans

 

Mijn goe Flooris-buur, zouje noch niet gaeren wat leven?²⁸⁷

Flooris

 

Ja, of neen, ik weet niet; want men moet rechtevoort drie-groot voor een pijntje Bier geven,²⁸⁸

 

En dan tappen die weersoordige Waarden de kannen pas vol aan den hals,²⁸⁹

290

Zoo dat het op zeuven-oortjes koomt te staan, och! de tijden zijn te²⁹⁰

 

vals.

 

Maar Kniertje voelje wel hoe deze zinnen hollen?²⁹¹

Kniertje

 

Zou ik niet Vaar, zou ik niet, zieje gien droevige tranen rollen?²⁹²

Flooris

 

Och! mijn leven docht ik niet datje om mijn eindt zoo huilen zoudt.²⁹³

Kniertje

 

Ja Man, ik hebje altijdt beter vermogt alsje mijn hebt vertrouwt.²⁹⁴

Nikaziaan uit.

287 gaeren: gaarne.

288 rechtevoort: tegenwoordig. drie-groot: groot is een muntstuk, ter waarde van ongeveer een halve stuiver, dus drie-groot is ‘anderhalve stuiver’; vgl. 170, 171, waar dezelfde prijs voor een pintje wordt opgegeven, maar daar met de connotatie ‘goedkoop’en hier die van ‘duur’. een pijntje bier: een pintje bier; een pintje is als inhoudsmaat gelijk aan een halve kan (WNT pint (II) I, 1).

289 weersoordige: ellendige (WNT weersoortig 2). pas vol aan den hals: nauwelijks vol tot aan de hals (van de kan) (WNT pas (III) 7).

290 zeuven-oortjes: zeven munten ter waarde van 1/4 stuiver, dus totaal 1¾ stuiver; oortje is verkleinwoord van oord (zie WNT oord (II) A, 2).
de tijden zijn te vals: de tijden zijn bijzonder onbetrouwbaar; Flooris klaagt over de onterechte prijs/hoeveelheid-verhouding: een volle kan (= twee pintjes) kost 3 stuivers, maar doordat de waard de kan niet voltapt, kost een pintje naar verhouding ¼ stuiver te veel.
te vals: zeer oneerlijk (WNT valsch 2).

291 Maar ... hollen?: Maar Kniertje merk je goed hoe ik raaskal?

292 Zou ik niet: elliptische zegswijze, waarbij de spreker reageert op de uitspraak van de vorige spreker; het is een soort bevestiging, in de trant van: ‘ja zeker, ik merk het ook’.

293 mijn ... niet: ik heb nooit van mijn leven gedacht, [dat ...]. mijn eindt: mijn dood.

294 Ja ... vertrouwt: Ja man, ik heb altijd meer om je gegeven dan jij van mij hebt geloofd (WNT vermogen (I) 4 en vertrouwen (I) 1).

[p. 169]

Nikaziaan

295

Rem omnum factum habeo, dit zal jou wat doen rusten.²⁹⁵

Flooris

 

Maar Domine ist al goet goet, het zou mijn aars niet lusten?

Nikaziaan

 

Tu de eodem bibes poculo.²⁹⁷

Flooris

 

Ik vraag jou of het zoet ‘is?

Nikaziaan

 

Wel degelijk, hoc vel caeco apparet, dat het van 't beste goet ‘is.²⁹⁸

Flooris

 

Zoo neem ik het dan in, en al de last Docter komt op jou aan.²⁹⁹

Nikaziaan

300

Een verdronken Kalf is goed te wage, laat het op mijn maar staan.³⁰⁰

Diewer

 

Wat dunkje mijn Heer, dat wy nou een warm bedt riet ginge maken?³⁰¹

Nikaziaan

 

Neen, hy zou hem al te zeer vermoejen, eer hy kon uit zijn klieren raken:³⁰²

295 Rem ... habeo: Ik heb de hele zaak gedaan (slecht Latijn, is eig. rem omnem factam habeo).

297 ist al goet goet: is het wel goed spul (dat drankje). het zou mijn aars niet lusten: het lokt mij anders niet aan; aars: anders, syncope van nd; lusten onpers. ww. (WNT lusten 2).
Tu ... poculo: Je zult uit dezelfde beker drinken.

298 hoc ... apparet: dat ziet zelfs wel een blinde; (variant op caeco apparet, in: Livius, Ab urbe condita, 32,34,3). dat ... is: dat het van de hoogste kwaliteit is.

299 en ... aan: en, dokter, de hele zorg (hier ‘verantwoordelijkheid’) moet jij op je nemen (WNT last 7).

300 Een verdronken Kalf is goed te wagen: spreekwoord, als de zaak mislukt, dan is er nog niets verloren, vrij: de kans is te wagen; zie Harrebomée I (WNT kalf, (I) A, I, 2). laat ... staan: bet.: zet het maar op mijn rekening, vrijer: ik neem het risico.

301 riet: gereed (WNT ree (VIII) en gereed).

302 hem: zich. klieren: kleren; de ie in plaats van de ee komt veel voor in het plat-Hollands.

[p. 170]

 

Een kussen twee of drie onder zijn hooft, en laat hem rusten op deze stoel,³⁰³

 

Dat 's goet, nimium divartitur in vitiam, laat hem nu alleen, want door al het gewoel³⁰⁴

305

Zijn de geesten te zeer ontstelt, en die moeten door stilte weer³⁰⁵

 

bedaren.

Leander

 

Terwijl ist noodig dat wy strakx met onze zaken voort varen.³⁰⁶

Kniertje

 

Adieu man, ik wens datje met deze drank weer beteren mag.

Flooris

 

Adieu, kom zoen mijn noch iens, of ikje niet weer en zag.³⁰⁸

 

Hans, hoor hier, krijg iens pen en inkt, en doe als ik zel zeggen:³⁰⁹

310

Je zelt in de Kaars-la de dood-ceel van mijn Zuster vinden leggen,³¹⁰

 

Neemt die, en schrijft 'er noch ettelijke van mijn goe kornuiten by:

 

Inzonderheit Mondige Jasper, Slikkende Olef, en Rutjert Poesten-bry,³¹²

303 Een kussen twee of drie: een stuk of twee, drie kussens; de constructie een + subst. + telw. + of + volgend telw. kan vertaald worden door een stuk of + telw. + telw + subst. (Weijnen, § 92.).

304 nimium ... vitiam: de zaak loopt (maar) al te zeer verkeerd af; [het Latijn klopt niet, bedoeld is waarschijnlijk: nimium devertitur in vitium].

305 Zijn ... ontstelt: zijn de zenuwvloeistoffen zeer ernstig in beroering gebracht; in de vroegere geneeskunde waren de geesten: ‘de fijne, onzichtbare en vluchtige vloeistoffen, die, (... ), zich langs de zenuwen door het geheele lichaam verspreiden (...)’ (WNT geest (III) II, 1, a).

306 Terwijl: In de tussentijd. strakx: dadelijk (WNT straks 1).

308 iens: één keer. of ikje niet weer en zag: voor het geval dat ik je niet (meer) terug zou zien (WNT of (2^de art.) II, A, 1).

309 krijg iens: pak eens; in tegenstelling tot iens in r. 308 is iens hier niet beklemtoond.

310 Kaars-la: kaarsenlade, d.w.z. een bak (van hout, koper, of geverfd blik) waarin de kaarsen bewaard werden. dood-ceel: de lijst van genodigden voor de begrafenis; samenstelling van dood en cedel (d.i. ceel door syncope van -d-)

312 Mondige Jasper: 1. Jasper met de mond (hij kan goed drinken) 2. Jasper met de grote mond (hij is niet op zijn mondje gevallen); beide betekenissen zijn mogelijk; betekenis 1. komt echter het beste met de context overeen (WNT mondig (II) 2, 3). Slikkende Olef: Olef die het er goed van neemt (van eten en drinken). Poesten-bry: poesten heeft verschillende betekenissen, waarvan ‘drinken’ en ‘brassen’ het beste in deze context past; [de samenstelling poesten-bry is onduidelijk] (WNT poesten 7).

[p. 171]

 

Meindert Horren-scheef, Fobert met de Wratten, Keesje Schonke,³¹³

 

Roeltje Yzegrims, Bartelt Schokke-bak, en Leentje Pronke,

315

Lobbes met zijn Kraag, Schonkje met zijn Veur-neus, laat die al in ordenanci staan:³¹⁵

 

En om dat ik niet hebben wil dat 'er Vollentarizen mit mijn zelle gaan,³¹⁶

 

Zoo zelje doen zeeltjes drukken, die de lui, in 't weerkomme, d'Anspreekers zellen geven³¹⁷

 

Gelijk de Gilde-broers de Penningen, en zoo hoorenze allegaar met die onbeschofte Kerk-gangers te leven.³¹⁸

Hans

 

⁺Wel Flooris-buur, maar is 'er noch iet anders dat jou voor 't lesten quelt?³¹⁹

Flooris

320

Gants niet, als datje het Zeeltjen op volgende wijze steldt.³²⁰

313 Horren-scheef: lett. ‘scheve punt’; gelet op de betekenissen van scheef, moet hier aan een lichamelijk gebrek gedacht worden, zoals een scheve neus (WNT scheef (III) 2, c en horn). Schonke: dronken; afgeleid van preteritum van schenken ( inschenken). Izengrims: de bijnaam duidt op iemand met een grimmig, afschrikwekkend gezicht; de naam is ontleend aan het Middeleeuwse dierenepos.
Schokke-bak: slokop; het eerste lid van de samenstelling betekent o.a. ‘schrokken’. Leentje Pronke: mooie Leentje.

315 Lobbes met zijn Kraag: Lobbes (lummel, sul) met zijn keel; wijst op gulzig drinken, vgl. de uitdrukking: een stuk in zijn kraag drinken. Schonkje met zijn Veur-neus: schertsende benaming, eigenlijk ‘Hammetje met zijn ribstuk’ (WNT schonk 4 en voor (II) Samenst. kol. 1378 met citaat uit Fokke: ‘Zoodat beide deze Huizen (...) terecht een schonkje en een voorneusje genoemd kunnen worden’. laat die al in ordenanci staan: neem ze allen in de lijst op.

316 Vollentarizen: ongenode gasten die naar begrafenissen gaan om de wijn die daar geschonken wordt, WNT voluntaris, 2. mit mijn zelle gaan: met mij (mijn lijk naar de begrafenis) zullen gaan

317 Zoo ... drukken: daarom moet je briefjes laten drukken; zeeltjes: briefjes, hier: ‘uitnodigingen’ (WNT cedel, 3). in 't weerkomme: bij het komen (ter begrafenis).

318 Gelijk de Gilde-broers de Penningen: zoals de gildeleden de gilden-penningen (geven); dergelijke gildenpenningen waren zilveren of gouden penningen die als bewijs van toelating tot een bepaalde gilde golden (WNT gildepenning).
en ... leven: en op deze wijze hoort iedereen met deze onbeschaamde kerkgangers om te gaan; die onbeschofte Kerkgangers verwijst dus naar de Vollentarizen, vs. 316).

+ B2[r]

319 voor 't lesten: tot besluit; lesten is de overtreffende trap van laat; door assimilatie uit het Middelneder-landse letst is lest ontstaan (zie WNT lest I, B).

320 Volstrekt niets anders dan dat je het briefje (de kennisgeving) op de volgende wijze opstelt:

-

Werd': wordt, 3^de pers. sg. pres. conj. met e-apocope van werden , ‘worden’.

-

Zusters Man: zwager.

-

Zusterling van zal: Evert Goorisz.: kind van de zuster van de overleden Evert, de zoon van Gooris.

-

recht Achters-kijndt: wettige achterneef (of in een andere context ‘achternicht’ of ‘achterkleinkind’).

-

Iuriaan Potje-beuling en Iop Braadtworst: de achternamen Potje-beuling en Braadtworst verwijzen naar bekende soorten worst, wat ongetwijfeld een grappig effect gehad zal hebben (WNT potjebeuling 2).

-

Euver-lui van de Nachtwerkers: mannen die aan het hoofd staan
van het gilde van de nachtwerkers, (dat zijn mannen die 's nachts de privaten reinigen) (WNT overman, I, 2).

-

Kozijn: neef; kan zowel de zoon van een oom of tante zijn als de zoon van een broer of zuster.

-

Drapier: ondernemer van een lakenweverij.

-

Pieter Doek-huif: de naam Doekhuif betekent een soort huif of kap van doek gemaakt.

-

Kozijnnaadje: neefje; verbastering van kozijnage, dat rechtstreeks afkomstig is van het Franse cousinage, ‘neefschap’.

-

Rotte-val verkooper: rattenvalverkoper.

-

nagelaten Erf-genaam: erfgenaam die bij de dood van X (hier: van Ian in 't Achter-gat) in leven is.

-

Bier-sluiker: biersmokkelaar (zie WNT sluiker, 1).

-

ouwe Vryer: vroegere minnaar.

-

Woonende in de drie Dreggen: Het huisadres van Flooris.

-

by de nauwe Ingang ... het swarte Licht: opvallend is, dat in al deze plaatsbepalingen een tegenstelling zit, zoals Korte-lange, wijze Mal

-

S. Jobs Kerk-hof: twijfelachtig of er een St. Jobskerk bestaat. Job heeft allerlei associaties met ziekten, armoede en ellende; in het bijzonder was St. Job de patroon van venerische ziekten, zoals syfilis.

[p. 172]

U E. Werd' te Begraffenis gebeden met het Lijk van FLOORIS KOERTEN van VEEREN, Man van Kniertje Koenen van Ditmartzen, Zoon van Koert Foppen en Trijntje Freeken, Schoonzoon van Diewer Teeuwis van Delden, Swager van Klaas Kommier en Aariaan Goozens van Leberlingen, Zusters Man van Brechje Koenen van Ditmartzen, Zusterling van zal: Evert Goorisz. Houtewambis, in zijn leven Reperateur van oude Schoenen, recht Achters-kijndt van Iuriaan Potje-beuling en Iop Braadt-worst, Euver-lui van de Nacht-werkers, Zusterlings Man van Booke Heites en Ielle Taakes van Dingsma Stoelematters, Kozijn Iermijn van Iermie de la Koku Drapier binnen Leiden, groote Vriendt van Pieter Doek-huif ouwe Kerk-ganger, Kozijnnaadje van Dominiko Antonio de Milano Rotte-val verkooper, nagelaten Erf-genaam van Ian in 't Achter-gat, trouwe klant van Gerlof Wytbek Bier-sluiker, ouwe Vryer van Iakelijn Ianneton de Bonavontuure, en lief-hebber van alle Vrouwen. Woonende in de drie Dreggen, by de nauwen Ingang, achter de Korte-lange-straat, over de wijze Mal-meulen, op de hoek van het Ouwe-nieuwe-pat, naast het swarte Licht. Op Donderdag toekomende, ten een uur, als Vriend' of Vrienden in Huis te koomen.

Het Lijk zal op S. Iobs Kerk-hof begraven worden.

[p. 173]

Hans

 

Hebje mijn noch wat meer te zeggen? mijn dienst is tot jouwen besten,³²¹

 

Want men mag geen doenlijke dingen een mens weigeren op zijn lesten.³²²

Flooris

 

Neen. Maar laatze niet te overvloedig schenkken. Gaat, laat mijn nou alleen, als de Docter heeft gezeit:³²³

Hans Binnen.

 

Mijn dunkt mijn hert dat trekt alrie na stilligheidt.³²⁴

325

Ik voel mijn zoo euvel als ik mag, dit zel voor zeker op 't landt wayen:³²⁵

 

Gort most ik mijn niet stil houwen, ik zou wel louter grayen.³²⁶

Nikaziaan, uit-beeldende Radamant, en Leander Eakus, gaan aan een Tafel zitten met eenige Boeken en andre snorre-pijpen voor hun.

Eakus

 

Ga Spook, zeg Karon aan dat Radamantus wacht³²⁷

321 mijn dienst is tot jouwen besten: alles wat ik doe, is in jouw belang (WNT best (II) C, 3).

322 Want ... lesten: want men mag een mens die niet lang meer te leven heeft, niets wat mogelijk is, weigeren; op zijn lesten is een bepaling bij mens.

323 laatze niet ... overvloedig schenkken: op begrafenissen is het gebruike-lijk veel wijn te schenken.

324 Mijn ... stilligheidt: Het schijnt mij toe dat mijn hart reeds naar rust en vrede (inzake de dood) verlangt; dat is steunpronomen bij mijn hert.

325 Ik ... wayen: Ik voel mij zo slecht als maar mogelijk is, het zal er hier vast en zeker flink van langs gaan (WNT waaien (I) I, 1, b, γ).

326 Gort: God, verbastering. most ik ... stil houwen: als ik niet stil had moeten zijn. louter grayen: hard schreien (WNT louter, 5. en WNT greien (I)).

-

Radamant: Rhadamanthus, zoon van Zeus, werd na zijn dood een van de rechters van de doden in de onderwereld, samen met zijn broer Minos en een andere zoon van Zeus, Aeakus.

-

Eakus: Aeakus, zie boven bij Rhadamanthus; ook hij oordeelde na zijn dood over de geesten van de doden in de onderwereld. Zowel Rhadamanthus als Eakus golden als zeer wijze en rechtvaardige rechters in de legende. Plato is de eerste bron die Aeakus in deze context plaatst (zie P. Grimel, The dictionary of Classical mythology, 1985).

-

snorrepijpen: prullaria (WNT snorrepijp 2).

327 Spook: dienaar van Radamant (Nikaziaan), zie Vertoonders. Tegelijkertijd in gedaante, een helse geest (WNT spook 3). Karon: Charon; in de Griekse mythologie was Charon de veerman die de zielen van de begraven doden over de Styx in de onderwereld voerde.
zeg ... aan: meldt (WNT aanzeggen 1).
wacht ...vracht: wacht op [de komst van] zijn zekere vracht van goddeloos (verdorven) volk; zijn gewisse vracht verwijst naar de vracht die Karon in zijn boot moet meevoeren naar de onderwereld (zie vs. 335) (WNT heilloos I, A, 1 en 2).

[p. 174]

 

Na het heilooze volk, en zijn gewisse vracht.³²⁸

Gijsbert, vertoonende Karon, komt met Maaike, Hans en Kniertje, uit.

Karon

 

Voort, voort, u misdaat en u vonnis zult gy hooren,³²⁹

330

Tree aan gewillig, of verwacht mijn harde spooren.³³⁰

Radamant

 

⁺Wel Karon, wat gespuis heeft 't Aardrijk af-geleit?³³¹

 

Hoe is den hoop dus klein? dit schijnt een wonderheit.³³²

Karon

 

Geen wonder, 'k dorst mijn aan den Oever nau begeven,³³³

 

Zulken dikken wolk van Advocaten en Procureurs quam 'er aan gedreven.³³⁴

335

Elk winkte, ieder riep, den een voor d'ander wou in de Schuit,³³⁵

 

Mit borster zulken zootje geswoore Deur-waarders uit,³³⁶

 

Dat ik vraagden ofze nou allegaar uit de Werelt waren verzonkken:³³⁷

 

Men zag 'er Jan Alleman met pampiere Harnasse pronkken.³³⁸

328 wacht ...vracht: wacht op [de komst van] zijn zekere vracht van goddeloos (verdorven) volk; zijn gewisse vracht verwijst naar de vracht die Karon in zijn boot moet meevoeren naar de onderwereld (zie vs. 335) (WNT heilloos I, A, 1 en 2).

329 Voort, voort: Schiet op, vooruit!

330 of verwacht ... spooren: of anders, reken op mijn krachtige aansporingen (dus: zo niet, dan kun je op mijn ruwe en pijnlijke aansporingen rekenen).

+ [B2v]

331 af-geleit: weggeleid naar beneden (naar de hel).

332 Hoe ... klein?: Wat, is de schare zo klein? dit ... wonderheit: Dit lijkt een wonder.

333 Geen wonder: Het is niet verbazingwekkend. dorst: preteritum van durven. nau: bijna niet (WNT nauw, 10).

334 Zulken dikken wolk Advocaten en Procureurs: zo'n dichte massa advocaten en procureurs; de -en in Zulken ... wolk: contaminatie van zulk + een + wolk en zulk + dik+ een + wolk, vgl. zulken weeldigen paart in vs. 54.

335 winkte: gebaarde (met de handen); winken wordt ook afgewisseld door wenken, er kan hier sprake zij van e/i wisseling (WNT winken (kopje) en 2).

336 Mit ... uit: Op dat moment kwam er plotseling zo'n grote groep beëdigde deurwaarders tevoorschijn; borster (...) uit: enclitische vorm van borste + er = ‘kwam er plotseling naar buiten (t.w. uit de wereld in de onderwereld)’.

337 Dat ... verzonkken: dat ik vroeg of ze nu allen van de aarde naar beneden (in de onderwereld) waren weggezakt.

338 Jan Alleman: iedereen.
pampiere Harnasse: brieven met betalingsuitstel (die dus tijdelijk bescherming boden) (WNT harnas, 4).

[p. 175]

 

Ieder had zijn stukken klaar daar hy zijn qua zaak mee verschoonen zou;³³⁹

340

De Pleiters hadden 't drokker als op de rol, niemant de minste wezen³⁴⁰

 

wou,

 

Ik docht dat zelje tans, even als oly in 't vyer, te pas komen:³⁴¹

 

Toen voer ik wat voorder, daar heb ik een diel bestove Meulenaars³⁴²

 

vernomen,

 

Die hadden een Gilde-broer veur die in zijn ouwe dagen had bedelen gegaan:³⁴³

 

O! riepen een deel braat-veugels, jy hebt ons Ambacht te kort gedaan,³⁴⁴

345

De Bakkers, daarje voor maalden, mostje beter hebben uit-gezoopen,³⁴⁵

 

Zy hadden eer altemaal met kak-hielen moeten loopen,³⁴⁶

 

Eer je, in jou of-gesloofde tijdt, iemants hulpe hadt van doen,³⁴⁷

 

Neen wast, een ander liever de vleugels gekort, als zijn zelf uit het nest te broen:³⁴⁸

 

O! docht ik, deuze Hanen laten teikens aan die by heur verkeeren.³⁴⁹

350

Ik wat voorder, daar begonne mijn onze eige landzaten te eeren;³⁵⁰

339 daar: waar.
zijn qua zaak: zijn rechtzaak over onrechtmatig handelen (WNT kwaad (I) A, 5, b (schrapje ‘Een advocaat van ...’)).

340 drokker: drukker. op de rol: op de rechtszitting; eig. ‘rolzitting’, waar de zaken die op de rol (lijst) zijn genoteerd, worden behandeld (WNT rol (I) 2, b, β). niemant ... wou: niemand wilde toegeven.

341 docht: dacht; vóór ch + dentaal vaak o i.p.v. a. oly in 't vyer: lett.: ‘olie in het vuur’; fig.: ‘nieuwe aanwakkering van emoties’.

342 voorder: verder. een ... vernomen: nogal wat getikte molenaars gezien; bestove Meulenaars: variant op de uitdrukking van de molen (of met den meelbuidel) bestoven zijn, d.w.z. ‘zijn zinnen niet helemaal bij elkaar hebben’ (WNT bestuiven, 2 en deel (II) 10).

343 Die ... gegaan: Zij spraken tegen een lid van hun gilde die, toen hij oud was, uit bedelen was gegaan; hadden (...) veur: 1. spraken tegen, 2. hadden tegenover zich (WNT voorhebben (I) 3, a).

344 een deel braat-veugels: lett.: ‘heel wat vogels die kaalgeplukt zijn’, hier m.b.t. een deel van de molenaars. jij ... gedaan: jij hebt ons gilde benadeeld (te schande gemaakt) (WNT ambacht 2, b (ook Suppl.) en kort (I) C, 2).

345 mostje ... uit-gezoopen: had je beter moeten uitzuigen (laten betalen) (WNT uitzuipen, 3).

346 Zy .. loopen: Ze hadden eerder (dan jij) allen tot armoede moeten vervallen (WNT kakhiel, 2, a, 2^o).

347 Eerje ... van doen: dan dat jij - nu je afgesloofd bent - iemands hulp nodig hebt.

348 Neen wast: [Maar] het was ‘Nee!’.
een ... broen: liever een ander (geldelijk) gekortwiekt, dan zelf ten onder te gaan. Toespeling op het koekoeksjong dat de andere jonge vogels uit het nest gooit om zelf meer voedsel te krijgen.

349 deuze Hanen: deze strijdbare kerels (WNT haan (I) kol. 1389).
laten ... verkeeren: bezorgen littekens aan wie met hen omgaan.

350 Ik wat voorder: elliptisch, want geen persoonsvorm, ‘ik (ging) een stukje verder’. daar ... eeren: daar begonnen mijn eigen vakgenoten mij met onderscheiding te bejegenen (WNT eeren (II) 2). Gijsbert valt uit de rol van Karon doordat hij zich een kleermaker noemt.

[p. 176]

 

Kom zeidenze, wy zijn Snyers, voert ons voor ballast, en zy warender op toegemaakt,³⁵¹

 

Want elk hadt een pak aan van ieder lap een staaltje, dat hy hadt getaakt,³⁵²

 

't Leeke kakel-bonte Henne, men kost al de kleuren geen naam geven:³⁵³

 

't Was wonder om te zien, zoo als 't de Gemeene man op heur consciencis dreven,³⁵⁴

355

Elk zei jou diefze Snip-luis, zie dat en dat hebje mijn te kort gedaan:³⁵⁵

 

Ja, ja, antwoorden 'er een, jy heet ons dieve, en daar van maken wy ook dat onze naam mag bestaan.³⁵⁶

 

Ik daar van daan, en zocht, om niet te worden over-boort gedrongen,

 

Een plaatsje, daar ik dit Vroutje vont, en noch isser een Snyer by gesprongen;³⁵⁸

 

Ik stak van Landt, en docht eer ik 'er noch meer krijg

360

Ist best, tot dat d'aare wat vertrekken, dat ik 'er mee over stijg.³⁶⁰

 

De strant was zoo bezet met schimmen, Mans en Vrouwen,³⁶¹

 

Dat ik 't register in mijn hooft niet kan onthouwen,³⁶²

 

Ook is 't jou van onze andre Geesten perfekt genoeg gezeit³⁶³

 

Wat levens pat het naast naar deze wooning leit.³⁶⁴

351 Snyers: kleermakers (zie WNT snijder, A, 1). voert ... ballast: neem ons mee als ballast; ballast heeft ook de notie van ‘nutteloze last’.
zy ... toegemaakt: zij waren er (speciaal) voor uitgedost; warender: is ontstaan uit enclisis van waren + der (d.i. daar, verzwakt).

352 van ieder lap een staaltje: van stukjes stof die van iedere lap (geknipt) waren. getaakt: gestolen.

353 kost: kon; preteritum van kunnen.

354 't Was wonder: Het was merkwaardig. zoo ... dreven: zoals de gewone burger zijn geweten liet varen; dreven: op zijn beloop lieten gaan, lieten varen; heur en dreven verwijzen naar een meerv. ond. De discongruentie is te wijten aan het collectivum de Gemeene man (constructio ad sensum) (WNT drijven, B, 2 (bij iets laten drijven).

355 jou diefze Snip-luis: jij diefachtige knipluis; Snip-luis: knipluis, scheldwoord m.b.t. kleermakers (WNT snippen, A, 1 en snippen samenst.).

356 heet: noemt. daar van ... bestaan: dus zorgen wij ook dat onze reputatie kan standhouden; (WNT daarvan, B (voegw. bijw.) en bestaan (II) II, B, 2).

358 daar: waar. dit Vroutje: t.w. Maaike. noch (...) een Snyer: t.w. Hans.

360 Ist ... stijg: is het het beste, dat ik - totdat de anderen wat wijken - met hen oversteek; d'aare: de anderen, syncope van nd (WNT vertrekken II, 8).

361 De strant: de kust; in het Mnl. is strant mannelijk.. schimmen: geesten van gestorvenen.

362 't register: de lijst (van doden).

363 perfekt genoeg: geheel volledig; tautologie.

364 wat levens pat: welke manier van leven. het naast: het snelste (langs de kortste weg) (vgl. WNT naast I, 5, a Op het naast).

[p. 177]

Radamant

365

Kom herwaarts booze Teef, en hoor wat g' in u leven³⁶⁵

 

Voor Hoerery, bedrog, en valsheit hebt bedreven.³⁶⁶

Maaike

 

Sjoor geloof my, 'k he mijn kalanten met alle weelt vernoegt:³⁶⁷

 

Ba tjan de gelievekens waren mijn vrindelijk die 'k heb zamen gevoegt.³⁶⁸

Radamant

 

Wy weten al u doen, hier valt geen tegen-zeggen.³⁶⁹

Eakus

370

Ik vindt in deze zy 't proces van Maaike leggen.³⁷⁰

Radamant

 

Lees op, dat zy den in-hout in het kort verstaat.³⁷¹

Leander leest.

Eakus

 

Maaike van Heerentals heeft haar verloopen in den hoogsten graat,³⁷²

 

Met Jonge Dochters op dool-wegen te brengen, met hun te koppelen³⁷³

 

Aan guits en jongens nau de kin bezet met stoppelen,³⁷⁴

375

Met de fijne neering te gebruiken aan de beste van het Landt,³⁷⁵

365 Kom herwaarts: Kom hierheen.
booze Teef: zondig wijf, lett. zondige vrouwtjeshond; hier doelend op de felle geslachtsdrift van Maaike, die blijkens het vervolg een bordeel runde (WNT teef (I) 2).

366 bedrog, en valsheid: tautologie.

367 Sjoor: verminking van het Fr. Seigneur: ‘Heer’. kalanten: klanten; tussen k en l is een kleurloze vocaal gevoegd. met ... vernoegt: met alle genietingen (van het leven) bevredigd (in de zin van wellustig genot).

368 Ba tjan: uiting van bevestiging, ‘wel waarachtig’; tjan: tussenwerpsel, waarschijnlijk ontstaan uit (bij) Sint Jan (WNT tjan). vrindelijk: welgezind, dankbaar.

369 Wy ... tegen-zeggen: Wij kennen al uw daden, hier valt niet te ontkennen.

370 Ik ... leggen: Ik vind aan deze zijde de aanklacht voor het proces van Maaike liggen; [wijzend op een boek dat voor hem ligt.

371 Lees op: Lees voor. dat: opdat.

372 heeft haar verloopen: heeft zich schuldig gemaakt aan (WNT verloopen (I) I, 12, b). Met: Door.

373 op dool-wegen te brengen: te verleiden tot ondeugden.

374 Aan ... stoppelen: aan schavuiten en aan jongens van wie de kin nauwelijks stoppels bevat; m.a.w. jongens die nog heel jong zijn (WNT guit I, 1).

375 de fijne neering: het edele bedrijf, een spottende verwijzing naar hoererij.

[p. 178]

 

⁺Ook door heur consciency te verdoemen met het schrijven aan de want,³⁷⁶

 

Met nacht-vinkken te huis-vesten, met eerbre zinnen te lokken,³⁷⁷

 

Met lach-loopers te voeden, met Dievery te fokken,³⁷⁸

 

Want als de Kassiertjes hun Zondags-gelt tot harent hadden gebrocht,³⁷⁹

380

Zoo wierd 'er weer nieuwe financy, aan de meesters kas, gezocht.³⁸⁰

 

Zy heeft ook getrouwde Vrouwen van vreemde Mans doen hanteeren.³⁸¹

 

In zomma, wat men in een Hoere-kot voor schelmery zag verkeeren³⁸²

 

Ging steets by heur in swang, zy streek een ieder uit.³⁸³

Maaike

 

Gy abuzeert u Heer, en weete gy van dien guit,³⁸⁴

385

Die my een doske Koper in stee van Gout gaf, in lastaadje,³⁸⁵

 

Dat had kik doen voor mijn Rinze-wijn, met billekens van Kandy, en zijn boelaadje.³⁸⁶

Eakus

 

Gebeurden dat eens van een, daar mosten wel tien anderen voor bloen.³⁸⁷

+ B3[r]

376 door ... want: door over haar geweten de hellestraf af te roepen door op de muur (te hoge schuld) te noteren (WNT verdoemen I, 3).

377 nacht-vinkken: nachtbrakers, hier ‘mensen die van een nacht een dag maken’ (WNT nachtvogel). eerbre zinnen: fatsoenlijke mensen (WNT zin V 28).

378 lach-loopers: klaplopers; lach is eigenlijk gelag (= ‘vertering’) (WNT lag I). Dievery te fokken: aan te zetten tot diefstal.

379 de Kassiertjes: de kashoudertjes, WNT kassier, 1, a en b; kassiers beheren de kas van hun baas.
Zondags-gelt: zakgeld (ook wel ‘drinkgeld’). tot harent: elliptisch voor te haren huize, ‘naar haar huis’.

380 Zoo ... gezocht: dan werd er weer nieuw geld uit de geldkas van hun meester gezocht; gezocht moet hier in de zin van ‘stelen’ opgevat worden.

381 van vreemde Mans doen hanteeren: door vreemde mannen laten bezoeken (WNT hanteeren I, A, 1).

382 In zomma: kortom. wat ... verkeeren: wat men ook (maar) in een bordeel aan boevenstreken zag gebeuren (WNT schelmerij 2).

383 Ging ... in zwang: was bij haar voortdurend aan de gang.
zy streek een ieder uit: zij bedroog iedereen (WNT uitstrijken 1).

384 Gy abuzeert u: U vergist zich; zie Fr. abuser. weete gy van dien guit: weet u van die schelm; weete: zwakbetoonde vorm van weety, d.i. ‘weet gy’, waar de auteur, voor wie deze woordvorm niet duidelijk was, hier ten onrechte nog een extra gy achter geplaatst heeft (vgl. 401).

385 Die ... lastaadje: die mij in gewicht een doosje koper in plaats van goud gaf; lastaadje: gewicht, eig. ‘ballast’ (WNT lastage).

386 dat ... doen: dat kreeg ik toen; kik = ik + ik; reduplicerende Zuidelijke vorm; zie voor de herhaling van ik ook 390, 392, 395 en 409 (Goossens 1991). Rinze-wijn: wijn afkomstig uit de Rijnstreek. billekens van kandy: klontjes kandij. boelaadje: vrijage, WNT boelage.

387 Gebeurden ... bloen: Als dat een keer met iemand gebeurde, moesten zeker tien andere mensen daarvoor bloeden (boeten).

[p. 179]

Radamant

 

Maar Maaiken, gy hebt ons, in u tijdt, veel dienst gedaan, en wy zullen u nu weder vriendtschap doen:³⁸⁸

 

Dat ik u Kokin op Pluto maakten, soudt gy u verstaan op die zaken?³⁸⁹

Maaike

390

Voor zemers ja, o kik kan zulken delikaten karminade maken,³⁹⁰

 

Met een Hazen-zaus, dager wilt en broets om worden zoudt:³⁹¹

 

Ook ben 'k ik een Marvielje van een Kieken of Kapuin aan te rechten, of een Schapen-bout,³⁹²

 

Een klein gebeent, als Lijsterkens, Spreekens, Leewarkskes en Sneppen,³⁹³

 

Of Patrijzen en Duifkens, ben 'k ik zoo baizaart, dat den Marquis daar een behagen in kon scheppen.³⁹⁴

395

O! en een Karpel met een Ajuin-zop te bereiden, tart 'k ik den Kok die den Bisschop dient,³⁹⁵

 

Of een Kriek-moes, of Trinolette op Patrijzen, of zy dy belust mijn vriendt³⁹⁶

388 gy ... gedaan: u hebt ons tijdens uw leven veel diensten bewezen. weder vriendtschap doen: vriendschap teruggeven.

389 Dat ... zaken?: Als ik u kokkin in de onderwereld zou maken, zou u (dan) verstand hebben van die dingen? Pluto: hier: een andere benaming voor de hel; bij de Grieken is Pluto de god van de onderwereld.

390 Voor zemers ja: voorwaar ja; voor zemers is een contaminatie van voorwaar en zemer (= ‘stellig’); door ja toe te voegen, krijgt de uitdruk-king een sterk bevestigend karakter. kik: zie vs. 386. delikaten karminade: overheerlijk (boven open vuur) geroosterd vlees (WNT karbonade).

391 dager: dat + ge + er; er is naast enclise ook sprake van assimilatie, waardoor er uitval van de t is.
broets: wellustig.

392 een ... rechten: een wonder in het gereedmaken van een kuiken of gesneden haan; Marvielje: zie Fr. merveille (‘wonder’); Kieken: kuiken; Kapuin: gesneden haan, ook wel kapoen.

393 Een klein gebeent ... Sneppen: vogels, zoals lijstertjes, spreeuwtjes, leeuwerikjes en snippen.

394 Een ... scheppen: samengetrokken in van en aan te rechten. zoo baizaart: zo bijzonder [goed], bizard kwam in de 17^de eeuw ook voor naar analogie van Franse woorden met de uitgang -ard (WNT bizar).

395 en ... bereiden: en om een karper met een uiensoep te bereiden.

396 Kriek-moes: kersenmoes. Trinolette: een soort terrine. zy dy: bent u; metanalyse van zyd-y, waarin y de enclitische vorm van het pers. vnw. 2^de persoon sg. is..

[p. 180]

 

Op Kremiboelly, of Zuipen op Kalfs-vlees, of Preek-heeren, of Jakopijne Taarten,³⁹⁷

 

Of diergelijk galant goeike, ik zal ze ou zoo erkies toe-reen, trots eenig Pastei-bakkers Maarten.³⁹⁸

Spook

 

Puik bylo, iget Zusterling jy bint een Wijf na mijn hert:³⁹⁹

400

Dat men mijn antimizeerde, 'k wed 'er een lekker beetje in mijn lijf gevonden werdt.⁴⁰⁰

Maaike

 

Swijg stil gy klein diefken: o mijn Heer, en heede trek tot een Tarzaike,⁴⁰¹

 

Tot een Vlaaike, Pastaaike, of blau Mangier de Spangje, gebiet maar aan ou Maaiken,⁴⁰²

 

Want om een Aiken Lombaarts te bereie, of een March-paip na de kunst,⁴⁰³

397 Kremiboelly: verbastering van Fr. crème bouillie, d.i. een kunstmatige running van melk, die als nagerecht opgediend wordt (Westvlaamsch Idioticon, 1892). Zuipen op Kalfs-vlees: voedzame soep (kennelijk bouillon van kalfsvlees met eierdooiers, suiker, kaneel (WNT zuipen (I) 1). Preek-heeren: boterhammen die uit een witte en een zwarte snee brood bestaan; zo genoemd naar de overeenkomst met de kleding van Dominicanen of Predikheren (WNT predikheer 3). Jakopijne Taarten: taarten gemaakt van St. Jacobsperen of -appels; Jacobijnen is een andere naam voor Dominicanen, wat contextueel goed aansluit bij Preek-heeren (WNT Jacob).

398 diergelijk galant goeike: dergelijk verfijnd goedje. ou: u (o.a. in Antwerpen). erkies: wellicht verbastering van het Fr. exquis, ‘kostelijk’. toe-reen: toebereiden. trots ... Maarten: zo goed als welke pasteibakkersmeid dan ook (WNT trots (III) en maart (II)). eenig: een zekere.

399 Puik bylo: Voortreffelijk! [Puik wordt hier gebruikt als antwoord op het voorstel van Maaike; Bylo is een uitroep die dient als bekrachtiging van het voorgaande], oorspr. de eedformule ‘bij de heilige Lodewijk’(Van Sterkenburg 1997, 173). iget: bastaardvloek ontstaan uit de aanroep bi God (WNT iget I en Aanm.).

400 Dat men mijn antimizeerde: als men in mij zou snijden; antimizeerde: waarschijnlijk van het Fr. entamer, dat o.a. ‘snijden in’ betekent. een lekker beetje: een lekker hapje.

401 Swijg stil: zwijg; de combinatie met stil komt vaak voor (vgl. stilzwijgend). diefken: schelmpje (liefkozend). heede: hebt u; de slot-e duidt het enclitische pers. vnw. 2^de persoon sg. aan. Tarzaike: taartje of puddinkje, epenthesis van -r-, WNT tassei.

402 blau Mangier de Spangje: nagerecht van room en vislijm (WNT blancmanger). ou: uw.

403 een Aiken Lombaarts te bereie: een eitje op Lombaardse wijze te bereiden; Lombaarts verwijst naar Lombardije, een streek in Italië, en naar Lombardische kuikens, dat is een groot soort hennen. March-paip: mergpijp. na de kunst: volgens de regels van de kunst.

[p. 181]

 

Of gekloove Nonnekens, of Hoeren-dretjes, of Krijme-frittekens, behoudens uwer gunst⁴⁰⁴

405

En zulde mijns gelijken niet vinden, en da gy mijn Gentze Wafelkens eens pruefden⁴⁰⁵

 

Die zoo delikaat zijn, ik weet da gy u bedruefden⁴⁰⁶

 

Da gy zulken emprialen Kokinneke zoo lang onbeeren most:⁴⁰⁷

 

In Brabant was niet een lakker-tongske dat Maaiken niet en kost.⁴⁰⁸

 

O zie! met zulken deugt heb 'k ik steets by alle vroomeken de kroon gespannen.⁴⁰⁹

Karon

410

Dat weten wy wel, want om jou deugt benje ook t'Antwerpen uit-gebannen.⁴¹⁰

Radamant

 

Ga Spook, en brengt haar in 't gezigt van Prozerpijn,⁴¹¹

 

Laat haar toe-reester van de Helze spijze zijn.⁴¹²

Spook

 

Kom Pete-moei, ik zelje zo zoetjes handelen als ik iemant dee mijn leven,⁴¹³

 

Maar jy moet mijn daar na altemet weer een veeg uit de pan geven.⁴¹⁴

404 Of ... gunst: of nonnetjes met een sneetje, of hoerendrolletjes, of roomfrietjes, met uw welnemen; Krijme-: waarschijnlijk een verbastering van Fr. crème. Het is ons niet bekend welke lekkernijen Maaike hier bedoelt.

405 zulde: zult ge; vgl. vs. 401. da gy ... pruefden: (ik zou wensen) dat u mijn Gentse wafeltjes eens zou proeven; elliptische zin, want de hoofdzin ontbreekt.

406 Die ... zijn: die zo'n verfijnd genot geven (WNT delicaat I, A, 1). da gy u bedruefden: dat u treurig zou worden.

407 zulken emprialen Kokinneke: zo'n keizerlijk kokkinnetje.

408 niet een lakker-tongske: lett.:geen lekker-tongetje, dus: geen lekker-bekje. kost: kende.

409 met ... gespannen: door zo'n voortreffelijke eigenschap (deze vakbekwaamheid) achten de deugdzame mensjes mij de allerbeste; vroomeken: vroome + verkleiningssuffix -ken (WNT kroon 7, a).

410 wel: heel goed. want ... uit-gebannen: (ironisch), jou deugt verwijst naar het ondeugdzame leven van Maaike; Karon vat deugt (409) echter niet op als ‘vakbekwaamheid’, maar als ‘goede eigenschappen’ (MNW doget 5, WNT deugd 1 en 2).

411 brengt haar in 't gezigt: breng haar tot vlak tegenover. Prozerpijn: Proserpina, Romeinse godin van de onderwereld.

412 toe-reester: toebereidster.

413 Pete-moei: tante (eig. ‘peettante’).
ik ... leven: ik zal je zo vriendelijk beetpakken, zoals ik nog nooit bij iemand heb gedaan.

414 altemet: nu en dan, eens (WNT, altemet 1 en (Suppl.) 3). weer een veeg uit de pan geven: mijn deel teruggeven; dus: ‘mij ook zo vriendelijk behandelen’; veeg uit de pan: lett. een portie eten (WNT veeg (III) 7).

[p. 182]

Maaike

415

O gy Alferos van Mars! draagde gy geen zorg, betrouwes vry⁴¹⁵

 

Dage een toegenegen Moejers hert bevinden zult aan my:⁴¹⁶

 

⁺Gy zult vijgen eten als 't Peerdeken t'huis komt, al waar den Erts-Hartoch ou Peter,⁴¹⁷

 

En den kleinen Koning ou Groot-vader, 's onthaalden u niet beter.⁴¹⁸

Flooris

 

O dubbelde booze Werelt!^419a

Karon

 

Nou venster-aap, jou beurt, haal vonnis na jou leven.^419b

Leander leest.

Eakus

420

Hans Ponjaart, die strak zoo schielijk is overleen, heeft bedreven⁴²⁰

 

Zoo veel dievery als 'er oit van een Snyer is begaan.⁴²¹

 

Item, hy heeft niemant ontzien, rijk en arm heeft hy te kort gedaan:⁴²²

 

Item, hy nam het van d'een, en liet het and're door zijn itemmen betalen:⁴²³

415 Alferos van Mars: vaandeldrager van Mars; (Mars is de Romeinse oorlogsgod). draagde gy geen zorg: wees daar niet bezorgd om; draagde bevat reeds het enclitisch pronomen, dat in gy geredupliceerd wordt. betrouwes vry: vertrouw er toch op; betrouwes is een enclisis van betrouwe + es (gen. van het).

416 Dage: dat ge; door assimilatie, uitval van -t. een toegenegen Moejers hert: een welwillend moederhart. bevinden zult aan mij: bij mij zult aantreffen.

+ [B3v]

417 vijgen: paardenkeutels (WNT vijg (I) 3).
al ...beter: Ook al zou de Aartshertog uw peetvader zijn en de kleine Koning uw grootvader, zij ontvingen u (als gast) niet beter; met Erts-hertoch wordt waarschijnlijk de Aartshertog Albert van Oostenrijk, landvoogd van de Spaanse Nederlanden tot 1621, bedoeld; met den kleinen Koning waarschijnlijk Lodewijk XIV, die in 1649 elf jaar oud werd.

418 al ...beter: Ook al zou de Aartshertog uw peetvader zijn en de kleine Koning uw grootvader, zij ontvingen u (als gast) niet beter; met Erts-hertoch wordt waarschijnlijk de Aartshertog Albert van Oostenrijk, landvoogd van de Spaanse Nederlanden tot 1621, bedoeld; met den kleinen Koning waarschijnlijk Lodewijk XIV, die in 1649 elf jaar oud werd.

419a O ... werelt: O dubbel-slechte wereld.

419b venster-aap: scheldwoord voor iemand die vaak bij een venster zit, (in deze context een kleermaker, zie Snyer vs. 421).
haal vonnis na jou leven: ontvang vonnis overeenkomstig je leefwijze.

420 strak: zo-even. zoo schielijk: heel plotseling.

421 van: door.

422 Item: ook; [item wordt gebruikt bij het opsommen van verschillende punten in ambtelijke stukken; hiermee wordt een ambtelijke stijl gesuggereerd](WNT item A, 1).

423 itemmen: posten op de rekening (WNT item B, 2).

[p. 183]

 

Item, men kon uit zijn duivels-ton somtijts lappen tot hiele Jakken halen:⁴²⁴

425

Item, zijn consciency en zijn oog waren zoo ruim dat het noit te vullen was:⁴²⁵

 

Item, Rou-werk, of kleurt Zatijn, het quam hem al te pas:⁴²⁶

 

Item, van d'een stal hy 't Laken, en van d'ander de Voering, als hy hem een Pak maakten:⁴²⁷

 

Item, fijn Zilver of Gout-Laken was het liefste dat hy taakten:⁴²⁸

 

Item, zijn kromme vingers wierden op 't lest het steelen zoo gewent⁴²⁹

430

Dat hy niet roerden, of daar bleef wat aan hangen of geschent.⁴³⁰

 

Indien wy al zijn items na behooren op-zommeerden,⁴³¹

 

Men zou het mogen voor een monster ter Werelt brengen, daar door een ander leerden.⁴³²

Hans

 

Och! zulje mijn natuurlijken aart zoo beschelden? 't is mijn schult niet,⁴³³

 

Ik ben met de kunst gebooren, en op datje noch klaarder teiken ziet⁴³⁴

435

Zoo lees mijn betoog-brief, die mijn zalige vaar dee schrijven,⁴³⁵

424 duivels-ton: ton waarin de kleermaker de door het oog van de schaar gehaalde lappen smijt (Van Moerkerken 1899, 628). tot hiele Jakken: voor complete bovenkleden; een kiel voor mannen of een lijfje voor vrouwen (WNT jak (I) 1 en 2).

425 zijn ... was: zijn geweten en zijn (kleermakers)oog maten met zulke ruime maten dat het nooit genoeg was.

426 Rou-werk of kleurt Zatijn: ruwe stoffen of gekleurd satijn. het (...) al: het (...) alles (WNT al (1^ste art.) A, 1 (kol 50)).

427 't Laken: de geweven wollen stof; deze wordt vaak voor bovenkleding gebruikt. hem: voor zich(zelf).

428 fijn ... taakten: het liefste stal hij kostbaar zilveren of gouden laken (wollen stof met zilveren en gouden draden doorweven.

429 wierden: preteritum van worden, hier met de betekenis ‘raakten’.
op 't lest: ten slotte.

430 Dat ... geschent: dat hij niets aanraakte, zonder dat er wat aan bleef hangen (aan zijn vingers) of er bleef wat beschadigd achter; een overspannen samentrekking in bleef, dat niet als hulpwerkwoord in dezelfde betekenis en met dezelfde grammaticale functie bij de inf. hangen én bij het participium geschent kan dienen.

431 items: de posten op zijn rekening, (slechte) punten. na behooren: naar behoren, op gepaste wijze. op-zommeerden: contaminatie van sommeren en opsommen, ‘zouden optellen’ (WNT sommeren).

432 Men ... leerden: zou men wellicht een monster ter wereld brengen, door middel waarvan een andere persoon wijzer zou worden; mogen: in staat zijn, hier vertaald door het modaal bijw. ‘wellicht’ (WNT mogen 8).

433 mijn natuurlijken aart: pleonasme, ‘mijn natuurlijke geaardheid’.
beschelden: afkeuren.

434 Ik ben met de kunst gebooren: ik heb deze kunst [die dieverij] bij de geboorte meegekregen. klaarder teiken: (een) stelliger bewijs..

435 Zoo: expletief bijwoord. betoog-brief: lett. bewijsbrief, hier: getuigschrift' (WNT betoog 3).
mijn zalige vaar: mijn overleden vader. dee: liet.

[p. 184]

 

Toen ik mijn eerste jeugt gaf teugel om te wijven.⁴³⁶

Leander leest.

Eakus

Wy eerbaren Raadt van Hazelunen doen kondt allen den geenen die dit zullen hooren lezen, op Slooten, Steden, Kastelen, & c. dat Jurgen Met-worst van Meppen verzoeket voor zijn Zeune Hans Ponjaart, ein betoog-çeedel van wegen zijn geslachts halven, 't welke wy hem vergunne, ont betuigen voor alle vrome luiden dat hy nicht is af kamen van ein Muller, noch Tolnaar, noch Baart-scheerer, noch Swijn-snijder, noch Quakzalver, noch Linne-wever, maar van dat edelen Ampt, het Snijders Handt-werk.

 

Dit luit van overout gebooren Dievery.⁴³⁷

Hans

 

Indien jy 't recht in-ziet ik raak voor zeker vry.⁴³⁸

Radamant

 

Voort brengt hem weg, zijn lucht besmet mijn strenge Setel:⁴³⁹

440

Ga, stookt hem in 't Forneis onder de dieve-ketel,⁴⁴⁰

436 Toen ... wijven: toen ik voor het eerst achter de meisjes aan ging, dus: toen ik in de puberteit kwam; jeugt: minzucht, trouwlustigheid (zie WNT jeugd, 3).

-

Wy ... Handt-werk: Wij, eerbare raad van Hazelunen maken bekend aan allen die dit zullen horen lezen, in burchten, steden, kastelen, etc. dat Jurgen Metworst van Meppen voor zijn zoon Hans Ponjaard een getuigschrift verzoekt, betreffende zijn afkomst, hetgeen wij hem vergunnen en (wij) getuigen voor alle edele lieden dat hij niet afstamt van een molenaar, noch tollenaar, noch baardscheerder, noch varkensslager, noch kwakzalver, noch linnenwever, maar van één (iemand) van dat edele beroep, het kleermakersambacht.

-

van wegen zijn geslachts halven: contaminatie van a. van wegen zijn geslacht en b. zijn geslachts halven.

-

ont; nicht is afkamen; ein Muller: deze verhaspeling van Duitse en Nederlandse taalelementen zal in die tijd grappig gewerkt hebben.

-

van ein Muller ... Linne-wever: de beroepsgroepen die hier genoemd worden, hebben in de zeventiende eeuw alle een slechte reputatie.

437 Dit ... dievery: Dit klinkt naar erfelijke bepaaldheid tot stelen.

438 recht: juist. voor zeker: beslist; contaminatie van voorwaar en zeker.

439 Voort: vooruit. strenge Setel: gestreng rechtsgestoelte.

440 in 't Forneis onder de dieve-ketel: in het helse vuur onder de dievenketel; Forneis: eig. ‘oven’, hier toegepast als ‘hels vuur’; dieve-ketel: waarschijnlijk moeten we hier denken aan de ketel met kokende olie of water waarin met name valse munters gestraft werden (WNT fornuis, 1, d en ketel (I) B, 5).

[p. 185]

 

Een volk, een straf; vertrek, ik gun hem niet een woordt.⁴⁴¹

Spook

 

Hei! wambas-kat tree aan, 'k seg tafel-uil ga voort,⁴⁴²

 

Of jy selt dese sweep om bei jou beenen proeven.⁴⁴³

Hans Binnen.

Karon

 

Gemaskerde wout-aap, selje nou niet een kalesje behoeven⁴⁴⁴

445

Die jou by Radamant brengt, gelijkje in de tuin-huisjes wierdt⁴⁴⁵

 

gebrocht?

Radamant

 

Kom harwaarts gy die zoo veel boosheidt hebt gewrocht.⁴⁴⁶

Leander leest.

Eakus

 

Jannette van Piere heeft al haar tijdt versleten⁴⁴⁷

441 Een volk, een straf: één beroepsgroep (hier: de kleermakers), één straf, d.w.z. bij eenzelfde groep mensen hoort eenzelfde straf.

442 wambas-kat: scheldwoord tot Kniertje gericht; in het WNT wambuis, Samenst. staat een citaat uit 1718 waarin de associatie met hoeren en duivelinnen wordt aangegeven: ‘Duivelinnen, wambuskatten, Alle even fraai gekleed, Daar met hoer'ge duivels sprongen, En somtyds zo drollig zongen, Dat 'k het niet te noemen weet.’. tafel-uil: scheldwoord, mogelijk doelend op vrouwen die in de herberg met mannen eten en hoereren; de uil als zinnebeeld voor zonde en onreinheid; vele negatieve toepassingen m.b.t. personen (WNT uil (I) I, 1, b en II, 3 en hoer Samenst., laatste schrapje tafelhoer).

443 Of ... proeven: of anders zul je zweepslagen op je beide benen ontvangen. bei jou beenen: deze afwijkende woordvolgorde komt in het 17^de eeuws vaker voor; beide kan vóór een bep. lidw., aanw vnw of bez..vnw staan. Gemaskerde wout-aap: scheldwoord als beeld voor ‘lompe en onbeschofte vrouw’; zij heeft kennelijk een masker voor dat overigens ook in vs. 465 genoemd wordt.

444 wout-aap: wellusteling.
selje ... gebrocht: (ironisch) zul je nu niet een koetsje nodig hebben (...), zoals je naar de prieeltjes werd gebracht (waar getrouwde hogere heren met een geheime geliefde of hoer samen kwamen) (WNT tuinhuis 2).

445 selje ... gebrocht: (ironisch) zul je nu niet een koetsje nodig hebben (...), zoals je naar de prieeltjes werd gebracht (waar getrouwde hogere heren met een geheime geliefde of hoer samen kwamen) (WNT tuinhuis 2).

446 harwaarts: hierheen; eig. herwaarts (voor de -r wisselen -e en -a vaak af) met adverbiale -s.
boosheidt: slechtheid. gewrocht: bewerkstelligd.

447 Jannette van Piere: aanspreking tot Kniertje; wellicht speelt de associatie met het ww. janepieren een rol, Westvlaamsch Idioticon (1892) janepieren: ‘arglistig antwoorden of spreken zodanig, dat iemand er de zin van kwalijk opvatte en misleid en bedrogen worde, hoewel men eigenlijk geen bewijs gezegd heeft.’

[p. 186]

 

In heur op te pronkken, haar aansicht te toyen, in lekker te eten,⁴⁴⁸

 

⁺In lonkken te schieten, waar door zy zoo veel vryers kreeg⁴⁴⁹

450

Als 'er vliegen om een doode kreng te swieren pleeg:⁴⁵⁰

 

Haar lichaam dee een getal van Swager-schap bereiken,⁴⁵¹

 

Meer als voor Amsterdam, op Maandag, Zeilen strijken,⁴⁵²

 

Zy was verscheiden maal gekamert als een pop,⁴⁵³

 

En swoer dry kinders drie onrechte vaders op,⁴⁵⁴

455

Haar hoerery ging Messelina veer te boven,⁴⁵⁵

 

Zy deed de kinders vaak de ouders buil berooven,⁴⁵⁶

 

Zy deed 'er menig, die hun middelen hadden verdaan,⁴⁵⁷

 

Om haar na 't warme Landt of na den Oorlog gaan,⁴⁵⁸

 

Zy heeft heur vuile lust zoo lang gebruiken durven⁴⁵⁹

448 In ... toyen: in zich op te sieren en haar gezicht mooi te maken; dat mooie kleren in combinatie met luiheid vrouwen tot prostitutie brachten, was een eeuwenoud topos, zie Van de Pol, 1996: 308. in ... eten: in de hoerhuizen werd vaak op kosten van de klant luxe gegeten, Van de Pol, 1996.

+ [B4r]

449 In lonkken te schieten: in verlokkende blikken toe te werpen (WNT lonk (I) 2).

450 een doode kreng: pleonasme, een kreng: ‘een dood dier’. te swieren pleeg: pleegt te vliegen; incongruentie o.i.v. het rijm.

451 dee (...) bereiken: bereikte; dee (van doen) is een zgn. omschrijvend hulpww. dat geen andere betekenis heeft dan het zelfst. ww. (WNT doen, D 1). een getal van Swager-schap: lett.: een aantal aangehuwde ‘familieleden’, hierin verruimde betekenis, aangezien er sprake is van veel vryers; men kon een huwelijk gesloten achten, als er geslachtsgemeenschap was geweest.

452 Meer ... strijken: dat groter is dan (het aantal schepen) dat vóór Amsterdam op maandag de zeilen strijkt.

453 gekamert: op een voor haar gehuurd kamertje gezet als bijzit; zij was dus geen publieke hoer.
als een pop: als een maintenée (onkuise vrouw) (vgl. WNT pop (II) A, II, 2, a).

454 En ... op: en wees onder ede drie buitenechtelijke vaders voor drie kinderen aan (WNT opzweren).

455 Messelina: Valeria Messalina, gemalin van de Romeinse keizer Claudius, was berucht om haar schandelijke levenswijze. veer: ver; verlenging van e vóór -r.

456 ouders buil: (groepsflectie), de beurs van (hun) ouders.

457 Zy .. .gaan: Zij was er de oorzaak van, dat velen, die hun geld (en bezittingen) hadden verkwist, om haar naar het warme land (West- of Oost-Indië) of naar de oorlog moesten gaan. Jannette van Piere wordt beschreven als een zgn. ‘zielverkoper’, een bordeelhoudster. Pensionhouders en eigenaren van bordelen dwongen ‘met de onbetaalde rekeningen in de hand hun gasten (...) op een bepaald schip aan te monsteren’, in casu, een schip van de VOC of WIC, (P.C. Emmer, 2000: 72 e.v.); 't warme Landt: Oost- of West-Indië; uit het volgende citaat blijkt dat Noozeman eerder deze zegswijze gebruikte: ‘Weetje wat de stee-luy segge? die 's nachts over twaelven loopt langhs de straten dwalen, Die sentmen nae 't warme langht om peeper, en andre kruyden te halen’, Noozeman, Berooide Student (1646), vss. 254, 255 in deze bundel (WNT warm (I) (kol. 1204)).

458 Zy .. .gaan: Zij was er de oorzaak van, dat velen, die hun geld (en bezittingen) hadden verkwist, om haar naar het warme land (West- of Oost-Indië) of naar de oorlog moesten gaan. Jannette van Piere wordt beschreven als een zgn. ‘zielverkoper’, een bordeelhoudster. Pensionhouders en eigenaren van bordelen dwongen ‘met de onbetaalde rekeningen in de hand hun gasten (...) op een bepaald schip aan te monsteren’, in casu, een schip van de VOC of WIC, (P.C. Emmer, 2000: 72 e.v.); 't warme Landt: Oost- of West-Indië; uit het volgende citaat blijkt dat Noozeman eerder deze zegswijze gebruikte: ‘Weetje wat de stee-luy segge? die 's nachts over twaelven loopt langhs de straten dwalen, Die sentmen nae 't warme langht om peeper, en andre kruyden te halen’, Noozeman, Berooide Student (1646), vss. 254, 255 in deze bundel (WNT warm (I) (kol. 1204)).

459 heur vuile lust: haar ontuchtige wellust. gebruiken durven: kunnen gebruiken (bezigen).

[p. 187]

460

Tot zy van overwinst in 't Gast-huis is gesturven.⁴⁶⁰

Radamant

 

Wanschepsel, beest, die zoo onmenschelijk u jeugt⁴⁶¹

 

Versleeten hebt, ga heen, verschei u van de vreugt,⁴⁶²

 

Ga, help de dochteren van Danais, wijl g' u dagen⁴⁶³

 

Zoo lui hebt deur-gebrocht, sult gy nu water dragen,

465

Gy sult ook met u mask' bedekt zijn, op dat gy⁴⁶⁵

 

Geen Helsche slaven trekt tot u vervloekte pry.⁴⁶⁶

Spook

 

O fijne Madam! geef mijn de handt, denkt of jou nou een jonker leiden.⁴⁶⁷

Kniertje

 

Leer eerst hoe gy een Juffrou handlen sult bescheiden.⁴⁶⁸

Spook

 

Kijk met sulke grepen doorluchtige Madam, in wie beleeftheit woont,

470

U Schoen-borstel bidt dat gy u zoo vernedert toont,

 

En senden hem u animable lonkjes die zoo jentiel de sinne branden,

460 Tot ... is gesturven: ironisch, in de zin van 'Totdat zij met wat zij ‘extra’ verdiende in het bordeel (doelend op geslachtsziekten) in het armenhuis gestorven is', zie een spreekwoord van Cats: Die den eenen voet in 't hoer-huys set, set den anderen in 't gast-huys, m.a.w. ‘door een slechte levenswijze belandt je vanzelf in de ellende’ (WNT gasthuis 2).

461 Wanschepsel: Monster.
die ... hebt: die zo wreed uw jeugd hebt verspild.

462 die ... hebt: die zo wreed uw jeugd hebt verspild.
verschei ... vreugt: neem afscheid van de blijdschap.

463 Help ... Danais: help de dochters van Danaus; verwijst naar de legende van Danaus die vijftig dochters had bij verschillende vrouwen; de dochters (Danaides) moesten in de Hades voor straf eeuwig-lekkende waterpotten bijvullen. wijl: omdat (WNT wijl (III) 1).

465 mask': masker, hierbij moeten we waarschijnlijk denken aan een mombakkes voor het gezicht (WNT masker 1).

466 Helsche slaven: slaven van de hel.
tot: naar. vervloekte pry: bijstelling bij u, vervloekte (ontuchtige) vrouw; pry als vocatief (WNT prij, 2,c).

467 fijne Madam: (ironisch), chique mevrouw; prostituees trachtten soms met hun kleding en opschik burgervrouwen uit de hogere klasse na te bootsen (Van de Pol, 1996).
denkt ... leiden: stel je eens voor, dat een jonkheer je nu meenam; met jonker doelt Spook op zichzelf (WNT denken B, 3).

468 een Juffrou: een vrouw van stand, een dame (WNT juffrouw, 3). handlen zult bescheiden: fatsoenlijk moet behandelen (en tegelijkertijd vastpakken) (WNT bescheiden, B, 3).

[p. 188]

 

Dat zy tot haar devotie brachte de Godt van Venis stranden.^469-472

 

Juzjeert by u self hoe gy door die cortosie inflameert een toegenege hert,⁴⁷³

 

O honnorable Dame, indien gy na behooren van mijn gekongratuleert werd,⁴⁷⁴

475

De grandesse van mijn diskourse souden u dikrese meer vernoegen⁴⁷⁵

 

Als u oit de cermony des Werelts dee, wilt u voegen^475-476476

 

Na het obidieeren van u alderminsten Sarviteur,⁴⁷⁷

 

Die u bidt dat gy met u voet-veeg belieft te wandelen door dese deur.⁴⁷⁸

Knier binnen.

Karon komt by Flooris, en doet hem op-staan.

469-472 Kijk met sulke grepen ... stranden: Kijk, edele dame, hij, in wie welgemanierdheid woont, uw voetveeg, bidt met zulke handgrepen, dat gij u op deze wijze vernederd voelt en hem uw beminnelijke en wellustige lachjes zult zenden, die zó bevallig de zintuigen in brand zetten, dat zij [zelfs] de god van Venus' stranden (Venus) tot aanbidding van haar zou brengen. Spook grijpt Kniertje kennelijk bij de hand en dwingt haar in een nederige positie (WNT greep A, I, 3, d). doorluchtige Madam: aanspreking tot Kniertje; doorluchtig wordt meestal toegepast als epitheton bij vorstelijke en andere aanzienlijke personen (WNT doorluchtig, 3). in wie beleeftheit woont: onderwerp bij bidt; Spook doelt op zichzelf in de derde persoon. U Schoen-borstel: Spook doelt op zichzelf; bijstelling bij in .. woont. u animable lonkjes: animable is een contaminatie van van het Franse animal (‘dierlijk’, wellustig’) en aimable (‘lieftallig’). jentiel: bevallig (Fr. gentil) (WNT branden II (bedr. ww.) F).

473 Juzjeert by u self: Oordeel zelf, WNT jugeeren 5 (Fr. juger).
cortosie: hoffelijke bejegening (Fr. courtoisie; WNT Aanvullingen courtoisie 1). inflameert: ontvlamt, (Fr. inflammabilité).

474 honnorable: hooggeachte (Fr. honorable). na behooren: op gepaste wijze.
van ... werd: door mij gelukgewenst wordt; gekongratuleert: gelukgewenst, (Fr. congratuler).

475 De grandesse van mijn diskourse: de verhevenheid van mijn woorden; grandesse: zie Fr. grandeur; diskourse: zie Fr. discours, WNT discours, 1.

475-476 souden ... dee: zou uw welwillendheid meer vergenoegen, dan de conversatie volgens etiquette op aarde u ooit deed (vergenoegde); de incongruentie van subject (De grandesse van mijn diskourse) en persoonsvorm (souden) is slechts schijn: souden bevat een verbindings-n, die ə en u gescheiden houdt; dikrese: welwillendheid, (Fr. discrétion; WNT discretie 2).

476 wilt ... Sarviteur: vrij: voeg u toch naar [de wens] van uw meest gehoorzame en geringe dienaar; het obidieeren: lett.: ‘het gehoorzamen’, (Fr. obéir).

477 wilt ... Sarviteur: vrij: voeg u toch naar [de wens] van uw meest gehoorzame en geringe dienaar; het obidieeren: lett.: ‘het gehoorzamen’, (Fr. obéir).

478 dat gy ... door dese deur: dat het u en uw dienaar gelieft door deze deur te wandelen; gy, eigenlijk meewerkend voorwerp bij gelieft, wordt als onderwerp behandeld.

[p. 189]

Karon

 

Nu suffert, recht jou op, jy moet jou saken mee te woordt ‘staan,⁴⁷⁹

480

Jan treet-saft, de Solder valt in, hoe is 't hier? selje voort ‘gaan.⁴⁸⁰

Flooris

 

Wel ben ik dan al doodt?

Karon

 

Hy twijffelt, de goe man.⁴⁸¹

Radamant

 

Kom voor de Recht-bank en hoor ook u daden an.

Leander leest.

Eakus

 

Flooris Koerten, nu flus gesturven, heeft hem geweldig verloopen⁴⁸³

 

Met vloeken, en schelden, en onrechtvaardig goet te hoopen,⁴⁸⁴

485

Maar insonderheit door dronkke drinkken, en met dat volle lijf⁴⁸⁵

 

Teeg hy dan met vuisten en stokken te buffelen op sijn Wijf:⁴⁸⁶

 

Ja selden Maant of Week wast of sy had blauwe oogen.⁴⁸⁷

Radamant

 

Houdt op. O gruwel! hoe kan dit den Hel gedogen?

 

Een Vrouw, met wien men trouwt uit alle vriendelijkheidt,⁴⁸⁹

479 ‘: in originaal een dubbele gothische fractuurkomma ter markering van dubbelrijm.

480 ‘: in originaal een dubbele gothische fractuurkomma ter markering van dubbelrijm.
Jan treet-saft: Jan treed-zacht, dus ‘een gemakzuchtig persoon’ (WNT Jan, 3, c). de Solder valt in: aanduiding van ‘hij geeft een luide boer’ (WNT zolder, 1, a, β). selje voort gaan: Treed naar voren! Op dreigende toon (WNT voortgaan (I) I, 3).

481 de goe man: (ironisch) de eerzame burger (WNT goeman 1).

483 flus: zonet; geassimileerde vorm van fluks. heeft ... verloopen: is zich geweldig te buiten gegaan (WNT verlopen (I) I, 12, b).

484 onrechtvaardig goet te hoopen: 1. onrechtvaardig verkregen bezit te verzamelen, 2. op oneerlijke wijze bezit bijeen te garen (WNT hoopen, I, 1, b).

485 insonderheit: in het bijzonder.
dronkke drinkken: zuipen.
dat volle lijf: dat volgezopen lichaam.

486 Teeg ... Wijf: begon hij dan zijn vrouw met (zijn) vuisten en stokken af te rossen; teeg: preteritum van tijgen

487 Ja ... oogen: Ja, er was zelden een maand of week dat zij geen blauwe ogen had; balansschikking die een algemene geldigheid uitdrukt, ANS, 1997: 1554 e.v. .

489 met wien: wien toont een masculiene buigingsvorm, terwijl de referent Een vrouw is. uit alle vriendelijkheidt: uit liefde.

[p. 190]

490

Wierdt daar ooit manne-vuist of slagen op geleidt?⁴⁹⁰

Eakus

 

Dus meldt den inhoudt van zijn dagelijkze leven.⁴⁹¹

Radamant

 

⁺O schrik! die men gien plaats in Hel of Aard' kan geven.⁴⁹²

 

Wat staat ons nu te doen? wat straf is wreedt genoegh?⁴⁹³

Eakus

 

Wie hoorden ooit van een Man die zijn eigen Wijf sloeg.

Radamant

495

Dat men hem tot huspot doet kappen, en werpen hem voor de⁴⁹⁵

 

honden.

Eakus

 

Daar zou hem dan gien Wijve-smijter aan spiegelen kunnen zoo 'er ooit een weer wierdt gevonden:⁴⁹⁶

 

Laat hem het vel of halen, doet dat zouten, op dat het niet kan vergaan,⁴⁹⁷

 

Dat kan men dan tot een gedachtenis aan de helsche-poort slaan.⁴⁹⁸

Radamant

 

Ik weet niet wat ik sal, ik ben mijn raadt ten enden.⁴⁹⁹

Flooris

500

Ey! Mannen, recht genadig, wilt mijn een matelik lijden toe-senden.⁵⁰⁰

490 wierdt: werd; het preteritum wierdt is naar analogie van andere ww-vormen met e in infinitief en ie in de verl. tijd gevormd; we moeten hier dan van de infinitief werden uitgaan (WNT worden, inl.). geleidt: gelegd.

491 Dus ... leven: Aldus luidt de strekking van zijn dagelijks leven; Eakus besluit met deze zin zijn relaas (vss. 484-488) van de Flooris' wandaden.

+ [B4v]

492 O schrik!: O, verschrikkelijk! men: ik (WNT men, 4,a).

493 wat straf: welke straf.

495 Dat ... honden: (elliptisch), men moet hem in kleine stukjes laten hakken en hem voor de honden gooien.

496 hem: zich. gien wijve-smijter: geen man die zijn vrouw slaat (WNT smijter, 1). zoo 'er: als daar; door vocaalreductie in daar ontstaat der, daarna door assimilatie 'er. wierdt: werd; preteritum van werden (inf.).

497 Laat ... of halen: Laat zijn vel afstropen; hem: possessieve datief.

498 tot een gedachtenis: tot voortdurende herinnering (in aansluiting bij WNT gedachtenis II, 1). de helsche-poort: de hellepoort.

499 wat ik sal: (elliptisch), wat ik moet doen. ik ... enden: ik ben ten einde raad.

500 Ey ... toe-senden: Och! Mannen, spreek genadevol recht, geef mij een lichte straf.

[p. 191]

Radamant

 

Hadje de Beul vermoordt ik hiel het jou ten goe,⁵⁰¹

 

Of hadje tien-maal Bankkeroet gespeeldt, maar hier is gien stellen toe.⁵⁰²

Flooris

 

De Dronk was de oorsaak dat ik soo de pijpen stelden.⁵⁰³

Radamant

 

Ja, steek dronkken een Man doodt, jy selt het nuchteren ontgelden.⁵⁰⁴

Flooris

505

Och! waar ik noch in 't leven ik wed het geschieden niet meer.⁵⁰⁵

Radamant

 

Hoe sullen wy toe? met welken straf betracht ik best mijn eer?⁵⁰⁶

Flooris

 

Mijn lieve Kniertje, hoe rouwt mijn jou geleden plagen.⁵⁰⁷

Eakus

 

Ja gallig-berouw heb men gemeenlik op 't endt der Dieve-dagen.

Flooris

 

Genade Vrienden, datje wist hoe mijn boosheidt dit herte quelt,⁵⁰⁹

510

Ik weet ik sou vry raken, of ten minsten op gien sware peen gestelt.⁵¹⁰

501 Hadje ... gespeeldt: Als je de beul had vermoord of tien keer failliet was gegaan, dan had ik het je in je voordeel aangerekend; Hadje ... vermoordt en hadje ... gespeeldt zijn conditionele bijzinnen behorend bij de hoofdzin ik ... ten goe (vs. 501). maar ... toe: maar hier is geen beginnen aan (vgl. er is geen stellen aan, in WNT stellen, III, 4).

502 Hadje ... gespeeldt: Als je de beul had vermoord of tien keer failliet was gegaan, dan had ik het je in je voordeel aangerekend; Hadje ... vermoordt en hadje ... gespeeldt zijn conditionele bijzinnen behorend bij de hoofdzin ik ... ten goe (vs. 501). maar ... toe: maar hier is geen beginnen aan (vgl. er is geen stellen aan, in WNT stellen, III, 4).

503 dat ... stelden: dat ik zo de beest uithing (WNT pijp, 2, 2^o).

504 steek ... ontgelden: Als je in je dronkenschap een man dood steekt, dan moet je er voor boeten, als je nuchter bent.

505 waar ... meer: leefde ik nog, ik zou plechtig beloven, dat het niet meer zou gebeuren (WNT wedden 3 en MNW wedden II, 2).

506 Hoe ... toe?: Hoe moeten wij verder?, Wat moeten wij hiermee aan? (WNT toe (I) II, 2). met ... eer: handel ik het best overeenkomstig mijn hoog aanzien (ambt)? (WNT betrachten 3 en eer (I) 2 en 5).

507 hoe ... plagen: wat heb ik spijt van de door jou geleden kwellingen. gallig-berouw ... Dieve-dagen: vals berouw heeft men gewoonlijk aan het eind van zijn dagen als dief; gallig-berouw: lett.: het berouw dat de misdadiger aan de voet van de galg heeft, svarabhakti-vocaal tussen l en niet-dentale consonant (WNT galgberouw).

509 datje: als je (jullie). boosheidt: slechtheid (WNT boosheid 3).

510 Ik ... raken: (dan) weet ik (dat) ik vrij zou komen. of ... gestelt: of tenminste niet op een zware straf (worden) gesteld (WNT pene (I) zie ook peen (III)).

[p. 192]

Radamant

 

Eakus dat wy hem het leven wat verlienden⁵¹¹

 

Om sien of hy daar na een andre straf verdienden?⁵¹²

Flooris

 

Ja wodje dat doen.⁵¹³

Eakus

 

Mijn dunkt dat zijn misdaadt al te seer buiten de kerf gaat.⁵¹³

Flooris

 

Ey! wees jy mijn hartste party niet, ik heb het immers zoo quaat.⁵¹⁴

Radamant

515

Nu kom, ik sal jou uit die kan te drinkken geven,

 

Daar deur jy datelijk weer raken sult aan 't leven:⁵¹⁶

 

Maar slaat jou Wijf geen meer, en seg vry ieder man⁵¹⁷

 

Dat men geen straf genoeg hier daar toe vinden kan.⁵¹⁸

Flooris

 

Dat beloof ik jou op mijn manne waarheit, daar hoefje niet veur te vreesen.⁵¹⁹

Radamant

520

Wel drink die kan heel uit, over langsaam, soo selje strak levent⁵²⁰

 

wesen.

Flooris drinkt, ondertusschen vertrekt al de Spookery, een weinig daar na word 'er een Pistool of twee af-geschooten.

511 Eakus ... verlienden: (elliptisch), Eakus, zullen we hem een tijdje het leven schenken (WNT verleenen, 4).

512 Om sien: om te zien.

513 wodje: enclitische vorm: wolde + je (‘wilde je’); hier: ‘zou je willen’.

513 buiten de kerf gaat: de perken te buiten gaat (WNT kerf, 2).

514 mijn hartste party: mijn meest onbarmhartige tegenpartij. ik ... quaat: ik ben er immers erg slecht aan toe (WNT kwaad (I) A, 4).

516 Daar deur: waardoor. raken ... leven: het leven zult verkrijgen.

517 geen meer: nooit meer, oneig. gebruik (WNT geen, V). vry: vrijmoedig (WNT vrij I, 11).

518 geen straf genoeg: geen straf (zwaar) genoeg, niet genoeg straf.

519 op mijn manne waarheid: op mijn woord van eer als man.

520 heel: geheel. over langzaam: zeer langzaam (WNT overlangzaam).

-

SPOOKERIJ: geestverschijningen.

[p. 193]

Flooris

 

Wat 's dat? waar ben ik? o bloet Wijf! Besje, vrinde sta mijn by.⁵²¹

 

Help, onraat, volk, Kniertjen, o menschen! help, ik ben in de ly.⁵²²

Kniertje en Diewer, uit.

Kniertje

 

Wat schort 'er nou jou ongaleke vent? als jy jou gat hebt vol gedronkken⁵²³

 

Kanje dan niet te vreen wesen, en zitten daar en ronkken?⁵²⁴

Flooris

525

Och! Kniertje leef ik al? voel mijn handen, voel mijn lijf.

Diewer

 

Komt het mal weer boven? gans bloet was ik jou Wijf.⁵²⁶

Flooris

 

Zeg moer, ben ik ook noch dood?⁵²⁷

Kniertje

 

Wel man wat komt jou over?

flooris

 

Ja zulke dingen als ik in den Hel zag.

Diewer

 

't Is hoe langer hoe grover,⁵²⁸

 

Ik denk in de Dronkke-mans Hel, dat jou Wijf wel vleis en bloet kost,⁵²⁹

530

⁺Ik wens 'er nacht en dag om dat zy eens van jou mocht worden

 

verlost.

521 bloet: krachtterm, die vaak in verbinding met gans (‘God’) een bastaardvloek vormt, zie vs. 526.

522 ik ... ly: ik verkeer in moeilijkheden (WNT lij, 2).

523 jou ongaleke vent: jij beroerde kerel (WNT ongalijk, 3). als ... gedronken: als jij je zat hebt gedronken (WNT gat, 2).

524 en ... ronkken: (verbale hendiadys), en daar zitten te ronken.

526 het mal: de dwaasheid (WNT mal (II) I, 2). gans bloed: bastaardvloek.
was ... Wijf: Als ik jouw vrouw was, ...!

527 moer: moeder. ook: misschien.
wat komt jou over?: wat heb je? Overkomen was in de zeventiende eeuw scheidbaar (WNT overkomen (II) 2, b, β).

528 hoe ... grover: hoe langer hoe bonter.

529 Ik ... kost: Ik vermoed dat jouw vrouw (een mens) van vlees en bloed in de ‘dronkenmans hel’ (als jij dronken bent) [nog] goed zou herkennen; kost: preteritum van kunnen; hier wordt kennen voor kunnen gebruikt, volkstaal.

+ C[1r]

[p. 194]

Flooris

 

Wel heb ik dan niet doodt geweest? of houje mijn veur 't zotje?⁵³¹

Kniertje

 

Jy doodt geweest! Flooris droomje? wel vaar, of spotje?⁵³²

Flooris

 

Niet alleen doodt, maar ook in den Hel geweest, daar ik veul kennis sag:⁵³³

 

Is Maaike-Buur niet begraven?⁵³⁴

Diewer

 

Wel neen, wat of deze kapstok praten mag.

Flooris

535

En is Hans de Snyer ook niet, over een uur, aan een hartvang⁵³⁵

 

gesturven?

Diewer

 

Rijt jou S. Felten? neen hy, och Heer! zoo was die arme vrouw bedurven.⁵³⁶

Flooris

 

Ik hebse nochtans flus beide-gaar in den Hel gezien, zoo 'k niet beter weet,⁵³⁷

 

Wijf zy biechten zulke dingen, ik zeg noch zy dochten niet een beet.⁵³⁸

531 heb: ben. of ... zotje?: of hou je mij voor de gek?

532 vaar: vader.

533 daar ... zag: waar ik veel bekenden zag (WNT kennis A, III, 5).

534 Maaike-Buur: buurvrouw Maaike. wat ... mag: (elliptisch), ik vraag me af waarover deze zot het heeft (WNT kapstok III).

535 Hans de Snyer: persoonsnaam, waarin de Snyer een toenaam is met de betekenis ‘kleermaker’.
over een uur: een uur geleden.
een hartvang: lett.: ‘hartkramp’, dus: ‘hartinfarct’ (WNT hartvang, 1).

536 Rijt jou S. Felten?: (verwensing) heb je last van de vallende ziekte? S. Felten is een verbastering van Sint Valentijn en wordt door de klank van het woord in verband gebracht met de vallende ziekte (Veltin: fällt hin). (Zie Van Sterkenburg 1997 s.v. Velten en WNT Felten, verder WNT rijden I, II, 7). neen hy: (elliptisch), Nee, hij is niet gestorven. zoo ... bedurven: dan zou die arme vrouw in het ongeluk gestort zijn (WNT bederven (II) II, A, 1).

537 hebse: enclitische vorm van heb + se (‘hen’). flus: zo-even. beide-gaar: allebei.

538 ik ... beet: ik zeg zelfs: zij deugden in het geheel niet; dochten: preteritum van dogen ( ‘deugen’) (MNW dogen (1^ste art.)).

[p. 195]

Kniertje

 

Schaamje datje van de vroome quaat zegt, het bennen lui met eeren.⁵³⁹

Flooris

540

En het Docter Nikaziaan, in de voor-avont, ook niet by mijn geweest?⁵⁴⁰

Kniertje

 

Het lijkt wel scheeren.

Flooris

 

Jy scheert mijn: zeker Leander was 'er by, en Hans ook, korts voor zijn doodt.⁵⁴¹

Kniertje

 

Ey Moertje! haalt de lui, zy woonen hier toch by, zoo ziet hy de leugens klaar en bloot.⁵⁴²

Flooris

 

Och! Wijf, ik ben zoo verschooten, ik had veur zeker in den Hel moeten blijven⁵⁴³

 

Had ik geen beterschop belooft van dronkke drinkken, veur al niet op jou te kijven,⁵⁴⁴

 

 

545

Veul minder jou te smijten, gans de Preezes grimden zoo, zie daar,⁵⁴⁵

 

Ik zel jou zoo lief hebben als mijn selfs, en houdt dat vry veur waar;⁵⁴⁶

 

Heer zy dreigden mijn met sulke plagen, 'k begon van angst te swieten.⁵⁴⁷

539 van ... zegt: van de deugdzamen kwaad spreekt; vroome: het gesubstantiveerde bijv.nw. vroom, mv. gaat meestal op -e uit. het ... eeren: het zijn fatsoenlijke mensen.

540 het (...) geweest: is (...) geweest; bij ww. zijn werd vaak hebben als hulpww. gebruikt. Het ... scheeren: Het lijkt wel gekheid maken (WNT scheren (III) A, 1).

541 Jy scheert mijn: Jij houdt mij voor de gek (met nadruk op mijn).
korts: kort (met adverbiale s).

542 Ey: Och (aansporing). klaar en bloot: (tautologie), overduidelijk (WNT klaar III, G en WNT bloot II, 6).

543 ik ben zoo verschooten: ik ben zo angstig geweest (van kleur verschoten, lijkbleek) (WNT verschieten (I) III, 10).

544 Had ... te smijten: voorwaardelijke bijzin bij de hoofdzin ik ... blijven.: smijten: slaan.

545 Had ... te smijten: voorwaardelijke bijzin bij de hoofdzin ik ... blijven.: smijten: slaan.
gans: (bastaardvloek), God. de Preezes grimden: de praeses was vertoornd ; Preezes: hier ‘voorzitter van de rechtbank’ (in de hel) (WNT grimmen (I) 1).

546 Ik ... selfs: vgl. ‘[...] gij zult uw naaste liefhebben als uzelf.’ Romeinen 13,9. Flooris legt een eed van vroomheid af in bewoordingen uit de Bijbel. en ... waar: en geloof zeker (ev. toch) dat dat waar is (WNT vrij VII, 39 en 38).

547 plagen: kwellingen (WNT plaag A, 3).

[p. 196]

Kniertje

 

Mocht dat geschien, ik sou mijn selfs wel gelukkig hieten:

 

Maar jy hebt het gedroomt loof ik.⁵⁴⁹

Flooris

 

Neen by gort, ik heb het gesien.

Kniertje

550

Jy recht met jou dronkken hooft wat uit, jy bent een borsje zoo ik⁵⁵⁰

 

mien:

 

Siet Flooris, ik wil het niet langer verdragen, daar meugje jou na schikken.⁵⁵¹

Flooris

 

Ey Kniertje! breek mijn beroide hooft niet hielendal aan stikken.⁵⁵²

Kniertje

 

Jy selt het noch zoo maken dat ik een schei-brief sal halen gaan.⁵⁵³

Flooris

 

Maar Wijf, sel men zoo aanspreken een die strak is op-gestaan?⁵⁵⁴

555

Hebje meelijden met jou Man, zoo maak mijn hert niet ongeruster.⁵⁵⁵

Kniertje

 

Ik weet wel wat ik seg, spiegelt jou iens aan mijn Zuster,⁵⁵⁶

 

Die met 'er Man als lammeren samen gaan op en neer.⁵⁵⁷

Flooris

 

Dat selle wy voortaan ook doen, zie daar Kniertjen, ik sweer.

Nikaziaan uit.

549 loof ik: geloof ik. by gort: (bastaardvloek), bij God.

550 Jy ... mien: Jij brengt (heel) wat teweeg met je dronken kop, je bent een drinkebroer, dat vind ik; borsje: (door assimilatie is t gesyncopeerd); met zoo ik mien versterkt de spreker het voorgaande (WNTuitrichten 1, b en borst (I)).

551 daar ... schikken: daar moet je je in schikken.

552 breek ... stikken: Sla mijn verbijsterde hoofd niet helemaal kapot; Kniertje slaat Flooris kennelijk op zijn hoofd (WNT berooid 3).

553 dat ... gaan: dat ik zal gaan scheiden; een schei-brief (‘scheidingdocument’) is een verklaring die in het bijzijn van getuigen wordt opgetekend (WNT scheibrief 2).

554 sel ... op-gestaan: behoort men (moet je) iemand die zonet (uit de dood ) is opgestaan, op deze wijze aanspreken?

555 Hebje ... Man: (conditionele bijzin), Als je (....).

556 wel: heel goed.

557 als lammeren .. neer: zachtmoedig samen (met haar man) in voor- en tegenspoed optrekt, (met sexuele connotatie).

[p. 197]

Nikaziaan

 

Gebuurtjes wat 's 'er gaans? zijt gy om mijn verlegen?⁵⁵⁹

Kniertje

560

Ja Domine, onse Flooris heeft een wolk in zijn hooft gekregen.⁵⁶⁰

Flooris

 

Als 't is mijn Heer, was jy hier flus niet doen ik op mijn uitterst lag?⁵⁶¹

Nikaziaan

 

Och neen! ik hebje in geen maant gesien, 'k laat staan van desen dag.⁵⁶²

Maaiken uit.

Maaike

 

Wel Knierken, pais 'k ik g'en hebt de Vroet-vrou noch niet van nooden,⁵⁶³

 

⁺Dage de gebuuren t'zamen roept.^564a

Kniertje

 

Neen Maaiken, maar ik hebje ontbooden

565

Om dat mijn Man zei datje doodt waart, en dat hy jou in den Hel

 

gesien hadt.

Maaike

 

Ba s'jaes wat vies'er figuer is dit? gebuur wat kout is dat?⁵⁶⁶

Floor is

 

Ik weet 'er niet op te zeggen, zoo begoogeltmen mijn oogen.⁵⁶⁷

559 Gebuurtjes: Buurtjes; ge- drukt ‘samen’ uit, dus hier ‘buren die bijeen zijn’ zijt (...) verlegen: heeft (...) nodig.

560 Domine: Heer (plechtige aanspreking). een ... hooft: iets troebels of duisters in zijn hoofd, dat hem belet om helder te denken.

561 Als 't is: (elliptisch), Gelijk het is! Zo is het! (WNT als (4^de art.) I, 1, c).
flus: zo-even; verbastering van fluks. doen ... lag: toen ik stervend was.

562 'k laat staan van: lett.: ‘ik spreek niet van’, dus: ‘afgezien van’.

563 pais 'k ik ... nooden: ik denk , heb je de vroedvrouw nog nodig? Want je roept de buren samen; herhaling van ik is o.a. Brabants (WNT peizen (I)).

+ [C1v]

564a pais 'k ik ... nooden: ik denk , heb je de vroedvrouw nog nodig? Want je roept de buren samen; herhaling van ik is o.a. Brabants (WNT peizen (I)).

566 Ba s'jaes: Wel Jezus! (bastaard-vloek). wat ... dit?: wat is dit voor grappenmaker (rare kerel)!; vies'er: na uitroepend wat heeft het adjectief vaak een -er uitgang (Koelmans 1970, Paardekooper 1970 en WNT vies I, 4 en I, 2, b en figuur 2 (laatste schrapje)). wat ... dat?: wat voor praat is dat? (WNT kout 2, a).

567 zoo ... oogen: 1. zo bedriegen me mijn ogen; 2. zo draait men mij een rad voor ogen; incongruentie in getal tussen persoonsvorm en onderwerp.

[p. 198]

Diewer, Leander en Hans, uit.

Diewer

 

Zie hier is Hans. Swager beken jy nou niet datje hebt geloogen?⁵⁶⁸

Leander

 

Wel Flooris-buur wat is jou seggen?⁵⁶⁹

Flooris

 

Maar geef mijn recht bescheit,

570

Heb jy en Hans mijn flus niet t'samen t'huis geleidt?⁵⁷⁰

Leander

 

Ik heb den heelen dag niet uit geweest als nou jou Schoon-moeder mijn komt halen.⁵⁷¹

Flooris

 

Dat is een drollig verstandt.⁵⁷²

Diewer

 

Zoo loopen jou dronkke zinnen malen;

 

Want jy waart flus soo krom dat wy jou niet krijgen konnen na het bedt,⁵⁷³

 

En daar van hebben wy jou op dese stoel te slapen geset.⁵⁷⁴

Flooris

575

Ik voel immers niet; en de dronk pleeg mijn somtijdts het hooft seer te maken.⁵⁷⁵

Kniertje

 

Ja jy wordt het soo gewent dat een mooie stoot jou niet kan raken.⁵⁷⁶

568 Swager: schoonzoon (vocatief) (WNT zwager (I) A, II, 3).

569 jou seggen: jouw antwoord. Maar ... bescheit: maar, geef mij (nu eens) juiste informatie.

570 flus: zo-even.

571 niet (...) als: niet (...) behalve (WNT als (4^de art.) I, 2).

572 Dat ... verstandt: Dat is een vreemde voorstelling van zaken; zie ook vs. 232: was ik zoo drollig niet (WNT verstand, A, II, 8, c en drollig A, 3). Zoo ... malen: Zo is je dronken geest aan het malen; de inf. malen functioneert als een predicatief attribuut bij loopen (WNT loopen I, 19 en malen (II) 3).

573 krom: dronken (WNT krom, 3, c).

574 daar van: dus, om die reden.

575 immers niet: volstrekt niets.
pleeg ... maken: veroorzaakt mij soms hoofdpijn.

576 dat ... raken: dat je niet eens een harde klap voelt.

[p. 199]

Flooris

 

Zeg Hans, was jy hier niet toen ik jou mijn Doodt-zeel maken dee?⁵⁷⁷

Hans

 

Ik heb den heelen dag buiten geweest, en koom nu effen in stee.⁵⁷⁸

Flooris

 

Zoo ben ik uitgeleert, heb ik mijn zinnen dan hiel verlooren?⁵⁷⁹

Kniertje

580

Ik seg noch, dat doet dat jy al jou wijsheidt laat in de Bier-kan⁵⁸⁰

 

smooren.

Nikaziaan

 

Wel Flooris wat is jou geschiet? waarom legje over-hoop?⁵⁸¹

Flooris

 

Om dat ik heb doodt geweest.

Nikaziaan

 

Jou verstandt is op de loop.⁵⁸²

Flooris

 

En daar by raakten ik in den Hel, daar sy mijn te degen wouden plagen,⁵⁸³

 

Om dat ik somtijdts soo mijn Wijf wat heb geslagen.

Maaiken

585

Ba s'jaes, wat een gruwel! gebuur darfde gy ou Huis-vrouw slaan?⁵⁸⁵

577 Doodt-zeel: lijst van genodigden voor een begrafenis,.; -zeel is samengetrokken uit cedel door syncope van d (WNT dood, Samenst.).

578 buiten (...) in stee: tegenstelling tussen buiten (‘op het platteland’) en in stee (‘in de stad’). effen: net.

579 Zoo ... verlooren?: Dan ben ik ten einde raad. Ben ik mijn verstand dan geheel kwijtgeraakt? (WNT uitgeleerd 1, a, 1⁰).

580 dat ... smooren: dat komt (door)dat jij je hele wijsheid in de bierkan laat verdwijnen (verzuipen) (WNT smoren A, 1 en 4).

581 waarom ... over-hoop?: Waarom ben je in de war?

582 op de loop: op hol geslagen, in de war (WNT loop (I) 1 (kol. 2806, 2807)).

583 daar sy ... plagen: alwaar zij mij zwaar wilden straffen (WNT terdege (bijw.) B, 3).

585 Ba s'jaes: Wel Jezus! (bastaardvloek). wat een gruwel: Wat een afschuwelijke daad! gebuur ... slaan: Buurman, had je het lef je echtgenote slaan?; vervoegingen van dorren en durven zijn door elkaar gaan lopen; darfde kan de zwakbetoonde vorm van darfdy zijn, waarin de -y het pers. vnw gy is (WNT durven, 3).

[p. 200]

 

Bescharm ons, ô Innocentius! de wareldt sou'er om vergaan.⁵⁸⁶

Flooris

 

Dat sei de Drommel ook; maar hy gaf mijn dese Kan met drank die mijn weer in 't leven stelden.⁵⁸⁷

Kniertje

 

Lieg al voort: ik hebse hier flus by jou neer geset, om of jou de na-dorst quelden.⁵⁸⁸

Nikaziaan

 

Ik sal jou de saak wel beduiden waar uit dat dit ontstaat,⁵⁸⁹

590

De humeuren, door de heete drank, zijn ontstelt geweest tot in de hoogste graat,⁵⁹⁰

 

En die dampen vertoonen de oogen vaak onmogelijke dingen,⁵⁹¹

 

Daarom, wil jy geraden zijn, soo moetje jou bedwingen,⁵⁹²

 

Want, nunc in te cadunt folio, post cadent arbores, mogelijk heeft jou dit gesicht doen sien,⁵⁹³

 

Zoo gy u niet betert, iets dat namaals sal geschien.⁵⁹⁴

586 Bescharm ... Innocentius: toen deze klucht werd opgevoerd, c.q. uitgegeven, was Innocentius X (1644-1655) paus; verder betekent het woord innocent in de 17^de eeuw ‘onnozel(e)’, ‘idioot’. Wanneer deze laatste notie meespeelt, zal de uitroep tegelijkertijd Flooris betreffen. de ... vergaan: het mensdom zou om die reden ten onder gaan (naar de hel worden verwezen) (WNT wereld III en vergaan 6).

587 de Drommel: eufemisme voor het taboe ‘de duivel’.

588 om ... quelden: voor het geval dat de nadorst je kwelde; lett.: ‘bij jou de nadorst’.

589 wel beduiden: duidelijk uitleggen; de komma aan het eind van deze regel heeft de functie van dubbele punt.

590 De humeuren ... graat: De menselijke vochten zijn door de sterke drank tot in de hoogste graad in beroering geraakt; De humeuren: in de geneeskunde uit die tijd nam men aan dat de gemoedsgesteldheid van de mens bepaald werd door de verhouding van vier vochten in het menselijk lichaam: bloed, gele gal, flegma, zwarte gal (WP Galenus en element (1), WNT humeur, 1). de heete drank: de sterke drank, zoals jenever, brandewijn (WNT heet (III) I, A, 2).

591 die dampen: volgens de oude geneeskunde veroorzaken opstijgende dampen een bepaalde gemoedsgesteldheid; ook de uitwerkingen van alcohol worden als opstijgende dampen beschouwd (WNT damp (I) 2, eerste schrapje).
onmogelijke dingen: dingen die niet kunnen gebeuren.

592 wil ... zijn: als je welberaden wilt zijn.

593 nunc ... arbores: (spreekwoord), nu, eerst vallen de bladeren, later vallen de bomen, dus: ‘het wordt van kwaad tot erger’, naar Plautus, Menaechmi, 375: ‘Folia nunc cadunt, tum arbores in te cadent.’ dit gesicht: dit visioen.

594 Zoo ... betert: voorwaardelijke bijzin bij sal geschien die de hoofdzin onderbreekt en die waarschijnlijk op lagere toon werd uitgesproken.

[p. 201]

Flooris

595

't Moet dan soo wesen, en ik beloof jou dat ik mijn voortaan soo schrikkelijk sal wachten.⁵⁹⁵

Kniertje

 

Dat sal ook dienen te zijn, of ik sal van jou te scheiden trachten.⁵⁹⁶

Flooris

 

Gort Wijf datje wist hoe ik mijn nou beteren sal, 'k weet gewis⁵⁹⁷

 

Datje seggen soudt hy is de deugt selfs, soo 'er een op de Wereldt is.⁵⁹⁸

Kniertje

 

⁺Wel nou, soo sellen wy dan vreedig leven, want dat blijft hier verbonden.⁵⁹⁹

Diewer

600

Och! Heer, een huis blijft altijdt staan gebouwt op vreedens gronden.⁶⁰⁰

Maaiken

 

Gy segges wel Moejer, de vree verdrijft de smart.⁶⁰¹

Flooris

 

Koom vrienden ga mee in de Keuken, en drinkken eens de swarigheidt van 't hart.⁶⁰²

Nikaziaan

 

Ja als den Docter 'er by is soo moogje wel eens slikken,⁶⁰³

 

Maar anders moetje jou leven heel stil en soober schikken.⁶⁰⁴

595 dat ... wachten: dat ik mij voortaan in zeer hoge mate in acht zal nemen; soo en schikkelijk zijn bijw. van graad (WNT wachten I, 2, a).

596 Dat ..., of: Dat moet ook, of [anders]...

597 Gort: God (bastaardvloek). datje wist: (elliptisch), als je [eens] wist.

598 hy ... is: als er iemand op aarde [deugdzaam] is, dan is hij de deugd zelf; selfs: versteende genitief.

+ [C2r]

599 soo ... vreedig leven: op deze wijze zullen wij dan in harmonie (eensgezind) samenleven; sellen (zellen) is plat Hollands. want ... verbonden: want dat (het huwelijk) blijft hier (in dit huis) onontbonden.

600 een ... gronden: een huishouden dat gebouwd is op fundamenten van vrede, blijft in stand.

601 wel: goed.

602 en ... hart: en drinkt de zwaar-moedigheid uit het hart (weg); samengetrokken in ga (WNT zwarigheid III, 6).

603 soo: expletief of versterkend zo. moogje (...) slikken: mag je (...) drinken (WNT slikken (I) 3, b).

604 schikken: inrichten.

[p. 202]

Leander

605

Die Vogel is getemt, en voelt noch stoot of slag,⁶⁰⁵

 

En leidt de grondt van menigen vernoegden dag.⁶⁰⁶

Kniertje

 

Mijn rouw-verdrijver, dese voet van vriendtschap troontme⁶⁰⁷

 

Ten hoogsten om u dit te loonen: maar verschoontme⁶⁰⁸

 

Voor op-spraak, naderhandt soo kroonen wy mijn Man.⁶⁰⁹

Leander

610

Nu koom, dat hy van ons niet quaats vermoeden kan.⁶¹⁰

UIT.

J. NOOZEMAN.

605 Die Vogel: die vent. en ... slag: en bemerkt geen kwaad of list (WNT stoot, 7 en slag 24).

606 En ... dag: en legt het fundament voor meer dan één aangename dag.

607 dese ... loonen: dit bewijs van vriendschap noopt me ten zeerste om u hiervoor te belonen; er volgt kennelijk een omhelzing, of iets dergelijks (WNT troonen, I, 1).

608 dese ... loonen: dit bewijs van vriendschap noopt me ten zeerste om u hiervoor te belonen; er volgt kennelijk een omhelzing, of iets dergelijks (WNT troonen, I, 1).

609 kroonen wy mijn Man: zegswijze voor ‘bedriegen wij mijn echtgenoot’, vgl. ‘het opzetten van horens’ (WNT kronen, 4).

610 dat: opdat. niet quaats: niets slechts, geen kwaad.