Hans van Tongen en De wanhébbelyke liefde

[p. 137]

⁺Copye van de Privilegie⁴.

DE Staten van Holland ende West-Vrieslandt doen te weten⁵. Alsoo Ons vertoont is by eenige Liefhebbers van de Nederduytsche Tael en Poëzy⁶, hoe dat sy al voor eenige Jaren, na⁷ het voorbeeld van de Italiaensche en Fransche Academien⁸, t'Amsterdam [005] opgerecht hadden, een Konstgenoodtschap onder de Prent en Sinspreuke van NIL VOLENTIBUS ARDUUM, waar in dagelijks gearbeyt was, en noch wiert⁹, tot voortsettinge¹⁰ van onse Taal en

+ [p.3, A2^r]

4 door de overheid verstrekt alleenrecht (octrooi) voor het mogen uitgeven van boekwerken

• Syntactische hoofdstructuur van de Privilegie:
De Staten van Holland ende West-Vrieslandt - onderwerp, doen te weten - gezegde, Alsoo ... ter contrarie (002-065) bestaat uit twee hoofdzinnen die samen inhoudelijk als ‘lijdend voorwerp’ bij dit gezegde fungeren. Dan volgen nog de vermelding van plaats en datum van het opmaken van het privilegie, alsmede de namen van de ondertekenaren.

• In Alsoo ... te vinden (002 - 030) is soo hadde sich het selve Konstgenootschap genootsaakt gevonden, om sich te keeren tot Ons (023, 024) de hoofdzin, waar drie bijzinnen aan voorafgaan: 1.Alsoo ... waren (002-009), 2.dewyl ... doen (009-014) en 3.vermits ... worden (014-022), terwijl aan het selve Konstgenootschap een (predicatieve) nabepaling in de vorm van een verbonden deelwoordconstructie hangt: ootmoedelyk ... te vinden (24-30).

SOO ... ter contrarie: (030 - 066) 't - voorlopig onderwerp, IS - gezegde, dat Wy ... ter contrarie - onderwerp, SOO - bijw. bep. Deze interpretatie in aansluiting bij WNT zijn (I), A, 4 en 5.

5 doen te weten: laten [het volgende] weten, maken [het volgende] bekend

6 Alsoo ... Poëzy: Omdat ons door enkele bevorderaars van de Nederlandse taal en dichtkunst te kennen is gegeven

7 naar

8 Opm.: verenigingen of genoodschappen ter beoefening en bevordering van wetenschap, letteren of kunst

9 werd

10 ter bevordering

[p. 138]

Dichtkunst, gelijk¹¹ ook al eenige werkjens, nu en dan daar van in 't licht gekomen, en door den druk gemeen gemaakt waren; en dewyl¹² van [010] tyt tot tyt uytgegeven souden worden grootere werken, die by dat Konstgenootschap, sommige reets gemaakt, sommige noch onderhanden waren¹³, waar toe het selve¹⁴ boven haar tyt en arbeyd, noch groote kosten tot den druk, en wat daar meer toebehoort, soude moeten doen, en vermits ook niet sonder groote reden gevreest wierd, [015] dat al het gene van eenigh belangh zynde, by het selve Konstgenootschap uytgegeven soude worden¹⁵, aanstonts door andere soude mogen¹⁶ werden naargedrukt, en sonder eenige opmerkingh¹⁷, veel min naauwkeurigheydt der Spelling oft nettigheydt der Tale¹⁸, aan al de wereldt gemeen gemaakt, waar door het goede Insigt tot opbouwingh [020] der Nederduytsche Tale, ende voortsettinge¹⁹ van de welsprekentheydt in de selve verhindert, en de lust om daar in voort te gaan aan het voorseyde Konstgenootschap soude benomen worden; soo²⁰ hadde sich het selve Konstgenootschap genootsaakt gevonden, om sich te keeren tot Ons²¹, ootmoedelyk versoekende²², dat het Ons [025] gelieven mogte haar te begunstigen alle de werken, die uyt het selve Konstgenootschap in 't licht gebraght souden worden, met Ons Octroy voor 20 jaren langh, en onder soodanige straffe tegen de gene, die de selve soude nadrukken, verkoopen, oft elders naargedrukt, in dese Onse Provintie voeren om te verkoopen, als het Ons soude gelieven goet

11 terwijl, WNT gelijk (IV) IV

12 omdat

13 die by ... onderhanden waren: waarvan sommige door dat kunstgenoodschap reeds gemaakt [en] sommige nog in bewerking waren. In de tekst is deze zin ontspoord, doordat die onderwerp is bij waren en tegelijkertijd ook sommige (2x) die functie opeist.

14 het konstgenootschap

15 dat al het gene ... soude worden: dat al hetgeen wat van bijzonder belang is, door dit kunstgenoodschap uitgegeven zou worden.

16 kunnen

17 aandacht

18 zorgvuldigheid in taalgebruik

19 bevordering

20 daarom (Opm.: dus op grond van de drie voorgaande overwegingen)

21 Opm.: de Staten van Holland en West-Vrieslandt

22 Vrij: met het nederige verzoek

[p. 139]

[030] te vinden²³. SOO²⁴ IS 't, dat Wy, de Sake en 't Versoek voorsz. overgemerkt hebbende²⁵ ende genegen wesende ter bede van de Supplianten²⁶, uyt Onse rechte wetenschap²⁷, Souveraine macht ende authoriteyt de selve Supplianten geconsenteert, geaccordeert, en geoctryeert hebben²⁸, consenteren, accorderen, ende Octroyeren mits [035] desen, dat sy gedurende den tyt van vyftien eerstkomende Jaren, de Werken by het voornoemde Konstgenootschap onder den Tytul van NIL VOLENTIBUS ARDUUM gemaakt werdende oft alrede zynde, binnen den voornoemden Onsen Lande alleen sullen mogen drukken, uytgeven ende verkoopen, verbiedende daarom allen ende eenen [040] iegelyken, de selve werken na te drukken, ofte elders naargedrukt binnen onsen Lande te brengen, uyt te geven ofte te verkoopen, op verbeurte van²⁹ alle de naargedrukte, ingebraghte ofte verkofte³⁰ Exemplaren, ende³¹ een boete van drie hondert guldens daarenboven te verbeuren³², te appliceren³³ een derde part voor den Offi- [p.4, A2^v] cier

23 dat het Ons gelieven mogte haar te begunstigen ... te vinden (024-030): de oorspronkelijk onpersoonlijke constructie wordt opgeheven. het fungeert hier namelijk als voorlopig onderwerp bij mogte gelieven; doordat haar te begunstigen ... te vinden als onderwerp optreedt. Hierin is haar het belanghebbend voorwerp bij te begunstigen en alle de werken ... gebraght souden worden lijd. vw. en met Ons octroy ... te vinden bijwoordelijke bepaling. Stilistisch blijft het merkwaardig, dat alle de werken met een octroy worden begunstigd in plaats van dat het konstgenootschap wordt begunstigd met een octroy voor alle de werken. Vgl. dat ... verkoopen (035-042), waar zy (de aanvragers namens het kunstgenoodschap) het alleenrecht voor drukken, uitgeven en verkopen verkrijgen.

24 daarom; namelijk op grond van het bovenstaande beargumenteerde verzoek

25 de Sake ... overgemerkt hebbende: nadat wij de voornoemde zaak en het voornoemde verzoek nauwkeurig nagegaan zijn; deelwoordconstructie, te verbinden met Wy

26 genegen ... Supplianten: omdat wij genegen zijn tot [inwilliging van] het verzoek van de indieners; deelwoordconstructie bij Wy; suppliant - indiener van een verzoekschrift bij een autoriteit

27 vanwege onze grondige kennis [van de zaak]

28 geconsenteert, geaccordeert, en geoctroyeert hebben: vergund, toestemming verleend en gemachtigd hebben

29 op verbeurte van: op verbeurtverklaring van

30 verkochte

31 en [op]

32 daarenboven te verbeuren: die daar bovenop betaald moet worden

33 [alsvolgt] toe te wijzen:, te bestemmen:

[p. 140]

[045] die de calange³⁴ doen sal, een derde part voor den Armen der plaatsen daar het casus voorvallen sal, ende het resterende derde part voor de Supplianten. Alles in dien verstande, dat Wy de Supplianten, met desen Onsen Octroye alleen willende gratificeren tot verhoedinge van hare schade door het nadrukken van de voorsz. Werken³⁵, daar door [050] in geenigen deele verstaan, de Inhoude van dien te authoriseren of te advouëren³⁶, ende veel min het selve onder Onse protectie ende bescherminge eenig meerder credit, aansien ofte reputatie te geven; Nemaar den Supplianten in cas³⁷ daar in iets onbehoorlyks soude mogen influeren³⁸, alle het selve³⁹ tot haren lasten sullen gehouden wesen te [055] verantwoorden, tot dien eynde wel expresselyk begerende⁴⁰, dat by aldien⁴¹ sy desen Onsen Octroye voor de selve Werken sullen willen stellen, daar van geene geabbrevieerde ofte gecontraheerde mentie⁴² sullen mogen maken; Nemaar gehouden sullen wesen, het selve Octroy in 't geheel, en sonder eenige Omissie daar voor⁴³ te drukken, op pene [060] van het effect van dien te verliesen⁴⁴. Ende ten eynde⁴⁵ de Supplianten desen Onsen consente⁴⁶ en Octroye mogen genieten naar behooren, lasten⁴⁷ wy allen ende eenen iegelyken, dat sy de Supplianten

34 de bekeuring

35 dat Wy de Supplianten ... Werken: dat wij, die de supplianten alleen met dit octrooi van ons willen begunstigen ter voorkoming van haar nadeel door het nadrukken van de voornoemde werken; de Supplianten ... Werken - deelwoordconstructie met willende, te verbinden met het voorafgaande Wy; de komma achter Supplianten is misleidend [m.i. een zetfout].

36 te authoriseren of te advouëren: [als haar mening] te erkennen of goed te keuren

37 in geval

38 soude mogen influeren: mogelijk zou insluipen

39 alle het selve: dit geheel

40 tot dien eynde ... begerende: waarbij wij tot dat doel zeer uitdrukkelijk verlangen

41 by aldien: als

42 geen verkorte of samenvattende versie (vermelding)

43 Opm.: voorafgaande aan het werk

44 op pene van ...te verliesen: op straffe van de geldigheid van het octrooi te verliezen

45 opdat

46 toestemming

47 gelasten, bevelen

[p. 141]

van de inhoudt van desen doen laten⁴⁸ ende gedoogen, rustelyk, vredelyk ende volkomentlyk genieten ende gebruyken⁴⁹, cesserende alle belegh [065] ende wederleggen ter contrarie⁵⁰. Gedaan in den Hage onder⁵¹ Onsen grooten Zegele hier aan doen hangen, den XV Maart, in 't Jaar onses Heeren en Saligmakers duysent ses hondert seven en seventigh.

A.Br. d'ASPEREN, 1677.

Ter Ordonnantie van⁵² de Staten

Herbert van Beaumont⁵³, 1677.

Het Konstgenootschap heeft het Récht van de bovenstaande Privilegie, aangaande De Wanhebbelyke Liefde vergunt aan Albert Magnus, Boekverkooper tót Amsterdam.

 

In Amsterdam, den 1 December, 1678.

48 doen laten: vrij: met rust laten

49 gedoogen ... gebruyken: [dat zij de supplianten] toestaan in rust, in vrede en geheel en al [de inhoud van het octrooi] aan te wenden en te gebruiken

50 cesserende ... ter contrarie: door af te zien van alle contraire tegenstand en verweer

51 door

52 op last van

53 Geb. te Middelburg in 1607, overl. te 's-Gravenhage en begr. in de Groote Kerk te Dordrecht 12 maart 1679. Vanaf 1640 was hij secretaris en chartermeester van de Staten van Holland en West-Friesland. (NNBW, dl 9, p. 43, 44 onder www.biografischportaal.nl)