De Parijse beroerte

[p. 50]

V

Acht januari 1968. De minister van jeugdzaken en sport, Misoffe, komt naar de universiteit in Nanterre om het schitterende nieuwe zwembad voor de studenten te openen. Nadat hij gesproken heeft komt een roodharige student naar voren en zegt: ‘Ik heb uw witboek over de jeugd gelezen - zeshonderd pagina's vage onzin. Er staat zelfs geen woord in over de seksuele problemen van de jeugd’. De minister antwoordt: ‘Met dat hoofd dat u heeft kan ik me voorstellen dat u met dat soort problemen rondloopt’. Dat was het eerste en misschien wel het enige gesprek van het gaullistische regime met Daniel Cohn-Bendit. Daarna kwamen de 22e maart, de 3e mei, de 10e mei, de 13e mei en al die andere memorabele data die zijn uitgelopen op de 23e en de 30e juni, de dagen van de nieuwe verkiezingen met het bekende resultaat. Hier, midden in de Auvergne, en alleen, en met een paar kilo gedurende de hele crisis bewaarde en meegesleepte kranten, pamfletten, foto's en schotschriften, heb ik alle tijd om er over na te denken, maar ik geef toe dat het slecht lukt. De situatie, die veranderd moet zijn is zo bedrieglijk snel naar haar oude aanzien teruggekeerd, dat er iets onwezenlijks aan die hele geschiedenis is, alsof het niet waar is, niet gebeurd. Ik hoef mijn ogen maar dicht te doen om sommige gezichten in het Odéon voor me te zien, om vlaggen te zien wapperen en ondenkbare optochten door de straten te zien paraderen. Uitgebrande auto's, lege plekken straat waar de keien zijn uitgerukt, gillende politiewagens, stakingsposten bij fabriekspoorten, muurschriften, straat debatten, toeterende gaullisten, de binnenplaats van de Sorbonne, ik blader door de laatste twee nummers van Paris-Match en bekijk het nog één keer, deze haastig, als een guerrillastrijder weggetrokken revolte, die nu alleen nog maar aanwezig is in tienduizenden verschillende herinneringen, en in de plechtige en bezwerende woorden van regenten en commentatoren. Het mag niet meer voorkomen, vindt iedereen, er zijn grote vergissingen gemaakt, dit is een les geweest, van nu af aan moet alles anders. Alles anders, maar met dezelfde mensen. Een nieuwe wind, een nieuwe geest, alsof een verandering van de maatschappij een in een warenhuis verkrijgbaar artikel is, een voorwerp dat er kennelijk bijhoort en wat je in de twintigste eeuw ook moet hebben, anders gaat het niet. Aan het oproer wordt door iedereen, van hoog tot laag, gerefereerd als aan ‘de gebeurtenissen’, een uit de hemel gevallen serie

[p. 51]

ondenkbaarheden waar nu maar niet te veel meer over gezeurd moet worden.

Sommige verheven denkers vinden dan nog wel dat het misschien de knal geweest is waarmee de geluidsbarrière naar de Nieuwe Tijd doorbroken is, maar als dat zo is dan is het vliegtuig daarna wel neergestort. Frankrijk is wakker, stelt Servan-Schreiber in een inderhaast verschenen boekje vol goede bedoelingen. Maar eer dat Frankrijk zo wakker is als hij het wil hebben zal er nog donders wat gewenteld moeten worden. De meidagen waren geen slecht humeur, en geen bij toeval gelukte bravoure. Het was een werkelijke, naar adem snakkende uitbarsting, waarbij letterlijk veel gebarsten is. Of er voor die uitbarsting, die beweging, met alle feitelijke gegevens van dit Frankrijk een andere uitkomst mogelijk was dan het voorlopige drijfzand waar zij nu in terecht gekomen is, kan ik niet beoordelen. Maar deze uitkomst is natuurlijk geen uitkomst, zo er al in de geschiedenis, om dat woord dan ook maar eens te gebruiken, sprake is van uitkomsten. In ieder geval is het doodlopen van dit alles in een trage, slecht geoliede hervormingsmachine een fantastische kater die nu een lange, hete zomer lang de kans krijgt om planmatig te groeien. Want die hoogst-revolutionaire participatie die uit de hoed van de aanwezige tovenaars is gekomen, wat stelt die voor? In le Monde (29-6) schrijft Olivier Pozzo di Borgo: ‘Het is een probleem en geen programma. De ministers geven er tegenstrijdige definities van, het patronaat is er tegen en de arbeiders staan er wantrouwig tegenover, en overal waar de participatie ogenblikkelijk realiseerbaar was heeft de regering nee gezegd: benoeming van rectoren van universiteiten, van degenen die de sociale zekerheden moeten regelen blijft zoals dat was terwijl gevraagd was om mensen in die functies verkiesbaar te stellen - de tweehonderdduizend jongeren die sinds februari 21 geworden zijn mochten niet meestemmen, de onafhankelijke berichtgeving door radio en televisie is niet zeker gesteld. Enzovoort.’ Inderdaad, en zovoort. ‘Men herinnert zich misschien (Servan-Schreiber, l'Express 24-6) dat “de Fransen” en vooral die in Parijs midden in 1944, een paar weken voor de geallieerde landing geen seconde geaarzeld hebben tussen het oude staatshoofd waar ze van hielden en de zwakke nieuwe beweging van de Vrije Fransen van de Gaulle. Dat wil zeggen dat ook

[p. 52]

Pétain tot het laatste toe zijn plebisciet gewonnen heeft.’

Een volk dat uit zijn voegen barst en vervolgens de gebarsten voegen opraapt om er zich opnieuw door te laten regeren, bij gebrek aan beter, bij gebrek aan zichtbaar beter, of bij voorlopig gebiek aan beter. Iedereen heeft er alles al over gezegd.

Als je op de vraag ‘maar wat had je dan gedacht’ antwoordt ‘in ieder geval niet dit, dit heeft die beweging niet verdiend’ dan heeft de vragensteller misschien het recht zijn schouders op te halen. Maar wie ‘die beweging’ gezien heeft weet dat ze dit niet verdiend heeft. Zij is niet alleen maar opgestaan om een onheilsteken aan de wand van het Elysée en aan de muur van de technologische maatschappij te schrijven om vervolgens weer in een zwijgzaam moeras van afwachting weg te zakken tot het de geschiedenis behaagt de apostelen ervan gelijk te geven, het gelijk van hun eis: een mogelijke (om het woord leefbare niet te gebruiken) samenleving. Die samenleving heb ik vaak onoprecht of versleten als een oud Latijns misformulier zien hanteren, beloven, voorhouden. Ik heb haar nooit zo welsprekend, zo eerlijk en zo duidelijk horen eisen als door die mensen, in die dagen van mei, niet voor Frankrijk, zoals de Gaulle wil, of voor die nieuwe natie, Europa, zoals de aanbidders van de ‘Amerikaanse uitdaging’ willen, maar voor de wereld. Ik ben hier alleen in de kamer, maar ik hoor toch lachen. Dat soort dingen spreek je niet meer straffeloos uit, zelfs niet meer als je alleen bent.

Goed, afscheid van de wilde dagen, de revolte gaat in de couveuse, en wij gaan in de wachtkamer. Maar ik kan er nog niet goed afscheid van nemen. Ze vragen je ‘maar wat was er dan zo bijzonder’ en het bijzondere was, weet ik nu, dat ik niet alleen bij al die anderen maar ook bij mezelf een heimwee bespeur, niet naar barricaden of politiecharges, niet naar ellenlange verklaringen en politieke chicanes, niet naar de opwinding van de opwinding, naar het zelf beleefde journaal of de uitgekomen onheilsprofetie maar wel naar die vreemde, onuitlegbare tinteling die in de lucht hing, die bijna aanraakbare verwachting, die totale, ontroerende openheid van iedereen tegen iedereen, het mengsel van hoop, naïviteit, tactiek en eerlijkheid, alles wat nu, nu de wereld er weer uitziet als de wereld, onzichtbaar is geworden. In de kamer waar ik zit tikt, uiterst langzaam, een oeroude klok

[p. 53]

die alleen maar de hele uren kan aangeven. Er staan opgezette dieren, een venijnige marter, een neerstortende arend, een sullige fazant, een in het niets starende raaf. Nergens is een ander huis of mens te zien, en het water van de Cher stroomt onafgebroken langs de muren. Een vlinder vliegt tegen de ruit en kan er niet in. Verder is er niets mee te delen. Morgen reis ik verder en vanavond verbrand ik al mijn oude kranten.