Een middag in Bruay

[p. 154]

Uitleiding

De man die tot nu toe onafgebroken aan het woord was, is een ‘columnist’. Dat is een zo on-Nederlandse functie dat onze taal er eenvoudig geen woorden voor heeft. Hij mag - bijna zo vaak als hij wil - en in de krant nog wel - zijn méning geven over wat hem invalt. Over autoraces en over de Gaulle, over zo uiteenlopende dingen, dat hij onmogelijk van allemaal verstand kan hebben. Ingezonden-stukkenschrijvers doen dat ook, maar de columnist wordt ervoor betááld.

Tegenover de conventionele wijsheid van de specialisten stelt de columnist de inconventie, de lastige vraag en de twijfel of het nu allemaal wel zo is. In Nederland nadert dat de doodzonde, want dit is geen land dat intelligentie en voorstellingsvermogen aan gevormde meningen laat tornen.

Het moet veel mensen daarom een raadsel blijven waarom de columnist Cees Nooteboom over politiek soms ineens zoveel zinniger dingen kan schrijven dan de gekwalificeerde commentators. Hij beschikt niet zoals dr. M. van Blankenstein over een verleden en een abonnement op de New York Times en staat niet, zoals A.H. Lunshof via een walkie-talkie in verbinding met het opperwezen, dat ook de laatste geheimen ontsluiert. Het is zelfs de vraag of Kroesjef zijn waarschuwingen even ernstig neemt als die van dr. Lou de Jong. En op het bezit van mr. G.B.J. Hiltermann's landkaarten hoeft hij vooralsnog niet te hopen.

Bij gebrek aan zulke onberispelijke bronnen moet Nooteboom het met zijn eigen waarnemingen stellen. En met de oneerlijke voorsprong op de officieel geregistreerde orakels dat hij kan schrijven. Hetgeen meer inhoudt dan

[p. 155]

zij vermoeden.

Er is nog een verschil tussen de bemoeial Nooteboom en de leden van de bond van explicateurs. De laatsten gaan ervan uit dat politiek op een vlak apart - op een hoger niveau - wordt gemaakt. In de wandelgangen van die etage leggen zij hun oor te luisteren (soms vergeten zij het weer op te halen en blijven dan aan een kant oostindisch doof). En vervolgens leggen zij - uit het raam als het ware - de menigte beneden uit, wat de staatslieden nu eigenlijk bedoelen als zij wat anders zeggen.

Mijn vriend Nooteboom ontleent aan zijn schrijverschap de overtuiging dat politiek een produkt is van hetgeen er beneden in het onoverzienbare rijk van het dagelijks leven, slapen, doen en nalaten, gebeurt. Hij gaat derhalve tussen de menigte staan, roept onaangename vragen naar boven, toetst de antwoorden aan de omringende werkelijkheid en stelt op oneerbiedige toon vast, dat er weer eens gelogen is.

Deze ‘debunking’, gerechtvaardigde vorm van respectloze querulantie, is een van de zindelijkste functies van de krant. Het vereeuwigen van de waarheid is voor een dagblad een karwei van te lange adem. De onwaarheid de broek uit te trekken daarentegen een dagelijkse plicht om te voorkomen dat wij in onze eigen propaganda gaan geloven.

Het siert de grote courantier Lücker, dat hij in zijn Volkskrant plaats maakt voor de ‘column’ van Cees Nooteboom, de enige politieke satirist die Nederland rijk is. Wie uit deze satire destructivisme zou willen lezen, vergist zich. Er spreekt een onbedaarlijk optimisme uit over de verbeterbaarheid van de menselijke instellingen. Het watermerk daarvan is een zekere norsheid waarmee het op ellende of onrecht reageert. Alleen conservatieven

[p. 156]

worden sentimenteel bij het zien van akelige dingen: hun behoudzucht veronderstelt immers aanvaarding van narigheid, niet ongevoeligheid voor tragiek.

Tenslotte: wie satire een te gemakkelijk wapen vindt, vergeet dat het een geweer is dat bij onomzichtig gebruik heel gemakkelijk in het gezicht van de schutter afgaat. Dat is het beroepsrisico van de columnist, de woordvoerder der sprakelozen.

w.l. brugsma