Knokenflip. Een mijnwerker vertelt

[p. 2]

Opgedragen aan alle Kompels, in Limburg en waar ook ter wereld

[p. 5]

I.

JULI 1896. EEN HEERLIJKE ZOmerdag. Dwars door een prachtig beukenbos hadden houthakkers een brede strook bomen gerooid, en Nederlandse arbeiders waren hier bezig een kanaal te graven; dit kanaal zou de Eems met het Westfaals mijndistrict verbinden. Aanhoudend viel het heiblok op de palen neer, die hier in het zand werden gedreven, en vrolijk klonk het gezang van de grondwerkers aanpassend op het rhytme der slagen.

Enkele jongens en meisjes stonden op het reeds gereed zijnde jaagpad en keken naar de vreemde mannen, die in een vreemde taal zongen; toch verstonden zij iets van het slotrefrein: ‘Ik heb U lief, mijn Nederland!’

‘Holländer’ zei Flip.

‘Ja,’ knikten de anderen. ‘Vandaag komen kinderen van hen op school’.

‘Kom,’ zei Flip, ‘we moeten gaan; ik geloof dat het hoog tijd wordt.’

Ze haastten zich. Net op het nippertje stapten zij de klas binnen. Daar heerste een ongewone drukte. Er waren nieuwe kinderen op school gekomen. Wobke, Wouter, Ebele, Grietje, Jan.... allemaal onbekende namen.

‘Holländer’, zei de onderwijzer. Hij eiste toenadering, maar, Zuid-Duitser zijnde, verstond hij niets van hun taal; Flip en zijn kornuiten, die toenadering zochten, wel: met hun Westfaals dialect verrichtten zij wonderen. Flip kwam tussen Ebele en Wobke terecht, voor hem zat Jan, achter hem Wouter. Dit was zijn eerste kennismaking met Nederlanders.

De les begon.

Na een voorgeschreven gebed, probeerde de onderwijzer de kinderen een stukje Bijbelse geschiedenis te vertellen.

[p. 6]

Hij deed dit op zijn manier: kort en op gebiedende toon. De pupillen zaten als standbeelden en luisterden met gevouwen handen. Wee degene, die gemakkelijker houding durfde aannemen!

De nieuwelingen schenen zich niet op hun gemak te gevoelen. Ze keken enigszins schuw naar hun nieuwe meester. Heel anders dan hun oude vriend in het Nederlands dorpje stond deze hier voor hen met z'n gepunte lange knevel, z'n sikje en met z'n rossig haar. Deze meester, dat hadden ze al aangevoeld, ging niet vriendschappelijk om met zijn leerlingen.

Er kwam een eind aan de vertelling. De onderwijzer ging naar de kast en kwam terug met een stapel schriften. Er ontstond geschuifel in de klas: er scheen iets bijzonders op komst te zijn. Dreigend keek de opvoeder de kinderen aan: het werd opeens doodstil.

‘Ik heb jullie opstellen nagekeken’, klonk het nors. ‘Het is niet veel! Frits, hoe komt die vlek in je schrift?’

Frits gaf geen antwoord; hij wist immers te goed, dat geen reden zou helpen.

‘Kom voor de klas staan’, gebood de onderwijzer nog norser.

Frits gehoorzaamde. Z'n vrienden keken hem begrijpend aan.

‘Liesbet....!’ Zij had te groot geschreven. Alfreds opstel was te kort, het werk van Mimi was te slordig, Klaus' opstel was klinkklare onzin: ook zij moesten voor de klas komen.

Gelukkig, het bleef deze morgen bij deze vier, want Herr Lehrer begaf zich weer naar de kast om terug te komen met een stevige rietstok.

De Hollandse kinderen hadden geen flauw idee van wat er nu zou gebeuren. De anderen wel: voor hen was het een dagelijks schouwspel. School en slaag waren één. Dat was zo gewoon, daar werd in het dagelijks leven niet eens over gepraat.

‘Bukken’, klonk het bevel.

‘Dieper’!

Angstig keek Frits om.

[p. 7]

Maar de stok zwiepte reeds op de gespannen broek van het slachtoffer neer. Frits schreeuwde, sprong overeind en wreef z'n zitvlak. Maar Herr Lehrer kende geen medelijden: zes maal moest Frits zich bukken. Toen kon hij naar zijn plaats terugkeren.

Zonder zich te bewegen zat Flip te kijken. Hoe vreemd deden echter de Nederlandse kinderen. Zij gingen in de banken staan en zetten grote ogen op. Grietje zat te huilen. Een dreigende beweging met de stok bracht hen tot de orde terug. Werd er op hun school in Holland nooit geslagen? Op deze school zouden zij er van lusten. Want hier sloegen de onderwijzers iedere dag; op de broek, op de rug, in de handen. Zelfs de vingertoppen moesten het ontgelden. Dat mocht de onderwijzer. Niemand kon er iets tegen doen, zelfs de ouders niet.

‘Zulk straffen is toch wreed’, dacht Flip elke dag weer.

Nood maakt vindingrijk!

Toen de Hollanders de volgende morgen op de speelplaats kwamen, stonden Flip en de andere jongens al te wachten. Wobke en Ebele vertelden zo mooi over hun land met weiden en sloten, dijken en molens. Van hun vriend, de meester, die gewoon was samen met hen de polder in te trekken om te vissen, planten en eieren te zoeken. Hoe ze 's winters gingen zwieren op het ijs. Met open mond luisterden de jongens. Hoe was 't mogelijk. Zo'n Hollandse meester. 't Leek een sprookje.

Daar ging de bel....

Zwijgend trokken zij naar binnen.

‘Dag meester’ groetten Wobke, Ebele en Jan.

‘Herr Lehrer’ keek verwonderd. Hij was geen vriendelijke groet van zijn leerlingen gewend.

‘Schoenenoontrôle’ klonk zijn commando. De kinderen wisten het, gepoetst of ingevet moesten de schoenen zijn, ànders....

Wobke had daar niet aan gedacht. Hij keek Flip hulpbehoevend aan.

Flip wist geen raad. Wobke wel. Hij pakte zijn boterham, twee grote sneden wittebrood, dik met boter gesmeerd, kroop achter de deur en smeerde zijn schoenen met de

[p. 8]

vette boterham in. De kinderen gingen langs de onderwijzer naar de deur.

‘Gesmeerd’ zei Wobke.

Hij was gered. Flip, verbaasd, gaf hem de helft van zijn boterham.

Echte jongens maken hun speelgoed zelf.

Flip had drie gaten in een hazelnoot geboord, één in de voorkant, één in de boven- en één in de onderkant.

De pit had hij eruit gepeuterd en een spijker door de tegenover elkaar liggende gaten gestoken. Daaraan had hij een touwtje gebonden en dat door het gaatje in de voorkant van de noot getrokken. Aan de punt van de spijker kwam een stevige aardappel en zijn ‘brommer’ was klaar.

Het hele speelkwartier had deze heerlijk gebromd. Nu was hij veilig in zijn broekzak opgeborgen. Voor hem, naast Jan, zat Emil. Op Emils hoofd zag hij opeens beweging. Voorzichtig stootte hij Wobke en Ebele met zijn voet aan. Zijn ogen gingen in de richting van Emils hoofd. Wobke en Ebele waren dadelijk door de lieve diertjes geboeid. Wobke pakte een van de beestjes en liet het naar de inktpot marcheren. 'n Reusachtig aardig spelletje! Hij pakte er nog enkele en spoedig marcheerden er zeven in een rij. Flip legde, met een speurende blik naar de lessenaar, de uitgeholde hazelnoot, nadat hij het touwtje met de spijker eruit getrokken had, op de bank. Wobke liet de luisjes er handig in verdwijnen. Juist was de laatste in de vesting verdwenen of er ontstond beweging achter de lessenaar. De onderwijzer keek verstoord de klas in. Het onderdrukte gegrinnik der bengels trok zijn aandacht. Vlug schoot hij naar voren, greep de noot, stopte ze in zijn broekzak en liep door.

De jongens keken elkaar aan. Geen afstraffing? Ze lachten.

Ebele raapte al zijn moed bijeen en zei: ‘Pietjes meester’.

‘Wat zeg jij’, brulde meester.

‘Daar’ wees Ebele naar Emils hoofd ‘en in uw zak in de noot’.

[p. 9]

Toen begreep de geweldige....

De noot vloog naar buiten door het open raam. Hij zelf verdween en kwam enkele minuten later in een ander costuum gestoken terug. Het broekje van Flip en Wobke werd toen ongeveer stofvrij uitgeklopt.

Na schooltijd gingen Flip en Frits samen langs de bosrand naar huis. In het weiland hadden ze ieder een egeljte gevangen en droegen dat in hun zakdoek mee naar huis.

Op een open plek in het bos kampeerden zigeuners. Nieuwsgierig keken de jongens naar hef volkje. Ze lieten de zigeunerkinderen de egeltjes zien, die opgerold in de zakdoeken lagen.

‘Die moet moeder braden!’ riep een zigeunermeisje, kroop in de wagen en kwam spoedig met een vrouw terug.

De jongens vriendelijk over het hoofd strelend, bedelde ze net zo lang tot ze de beestjes kreeg. Een der zigeunerjongens had ondertussen van klei en water een papje gemaakt. Een andere was bezig een vuurtje aan te leggen.

De vrouw nam de egeltjes, rolde ze in het papje tot ze twee kleiballen had. Vlug wierp ze deze in het vuur. Na enkele minuten ploften de ballen uiteen. Handig verwijderde de vrouw de kleiresten, waarin de stekels van de diertjes bleven zitten. Nu had ze twee stukken vlees, die ze, na ze schoongemaakt te hebben, in een steelpan legde en braadde.

Flip en Frits, die nieuwsgierig hadden staan kijken, mochten als beloning een stukje proeven. 't Smaakte als een vette varkenscarbonade.