|
| |
| |
| |
Beatrijs.
Hâtons-nous d'écouter les délicieuses histoires du peuple, avant qu'il les ait oubliées, avant qu'il en ait rougi, et que sa chaste poésie, honteuse d'être nue, se soit couverte d'un voile comme Eve exilée du paradis.
Ch. Nodier, Contes de la veillée.
Ten westen van de Juraketen,
Daer, waer de bergrug tot vallei
Zich kronklend uitbreidt, en de heî
Herschapen wordt tot groene weî
Van zachtbemoste bloemensprei
En weelderige veldtapeten,
Daer stond, te midden der landouw,
Voor jaer en dag, het kerkgebouw
En 't klooster, Onze-Lieve-Vrouw
Ter-Hagedoornebloem geheeten.
Meer oostwaert, en den steilen top
Bemantlend, deed zich 't burgslot op,
| |
| |
Hoog op de Jura-spits gezeten.
Maer kloosterbouw en slot verdween,
Verbrokkeld tot den laetsten steen:
Vernieling heeft ze omvergesmeten.
Wie toch was heer van 't prachtig leen?
Geslachtrol, naem, men kent er geen;
Slechts de overleevring laet ons weten,
Ten Heilgen Lande trok hij heen.
Hij had zich met den Saraceen
In ridderlijken kamp gemeten,
En strijdend stierf hij: bittre rouw
Beving de ontroostbre weduwvrouw,
Die, aen heur aedlijk erf getrouw,
Ook daer heur dagen heeft gesleten,
En tot den jongsten scheidingstond
Genot in bede en weldaed vond.
Nu nog, op d' ouden Juragrond,
Van hut tot hut, van mond tot mond,
Gaet nog heur vrome wandel rond;
En heeft het volk heur' naem vergeten,
Steeds doet het van de heilge kond.
't Had uit met norsche wintervlagen:
Maer schoon de gure sneeuwjagt week
En de ijskorst wegsmolt van de beek,
| |
| |
Toch scheen de zonne flauw en bleek,
En schonk veraedming aen de streek,
Maer nog geen zoele lentedagen.
En zie, 't geschiedde nu eens dat
De Heilge weêr het veld betrad,
Met de oogen naer den grond geslagen,
Terwijl zij eenzaem peinsde en bad.
Aen 't eind der burglaen voerde 't pad
Langs stekelige doornehagen;
En eene van die hagen had
Heur vollen smuk van bloem en blad
Zoo als geene oogen ze immer zagen!
Maer welk natuergeheim bezat
Die plaets, om nu reeds zulk een schat
Van geurgen lentetooi te dragen?
Hoe 't zij, de heilge buitte op elk
Der twijgen, bloemen blank als melk,
Met rozenroodgestreepten kelk,
Ook zonder naer 't geheim te vragen.
Zij keerde met verhaesten spoed,
En vreugd in 't christelijk gemoed,
Naer 't bijgelegen erflijk goed;
Daer sîerde zij de stille wanden
Der bidcel, die ze uit liefde en pligt
Maria had ter eer gesticht;
| |
| |
En 't beeld, der Maged opgerigt,
Bekroonden geurige offeranden.
En te elken dage, keer op keer,
Bezocht zij 't doornehaegje weêr,
En leî den roof van vrome handen
Voor 't Onze-Lieve-Vrouwbeeld neêr.
Eens dat zij, van den vroegen morgen
Tot aen het vallen van den nacht,
't Geliefkoosd dagwerk had volbragt
(Het armen-troosten en -verzorgen),
Had zij Maria niet bedacht.
Geen uitstel echter! niet gewacht
Om versche bloemen Haer te lezen!
Zij ging: maer aen het eind der laen
Hield zij heur stappen plotsling staen;
Wat mogt dat vreemd verschijnsel wezen?
Was 't vriendlijk zilverlicht der maen
Ontijdig aen den trans gerezen,
Of blindde haer een ijdle waen?
Ontzag en siddring greep haer aen:
Wat zou zij hopen, of wat vreezen?
't Was als een weemlend achtendrood
Dat over 't doornehaegje schoot
En op zijn bloempjes scheen te dalen.
| |
| |
Met angst, met aerzelend gemoed,
En nauwlijks durvende ademhalen,
Doorzocht zij 't boschje, voet voor voet.
En. zie, te midden van dien gloed
En als omkranst van hemelstralen,
Lag daer een beeldje, lief en zoet,
Op 't donzig bed van hagebloesem.
‘Maria (kreet zij), wees gegroet
Gij, vol genade!’ en aen heur' boezem
Hield zij de Moeder-Maegd gedrukt.
In kinderlijke vreugd verrukt
Nam zij heur' roofschat burgwaert mede;
En de Onze-Vrouwe litanij
(Verheven christen-poëzij)
Was onder 't gaen heur vrome bede.
Ook vreugde heerschte op 't aedlijk slot:
Men prees Maria, dankte God,
En ieder deelde in 't blij genot,
Wien zij heur' wondren vond ontleedde.
De Heilge sloot dien nacht geen oog,
Ten zij voor de allerzoetste droomen,
Als ze in heur vroomheid overwoog
Wat hemelgunst, onschatbaer hoog,
Heur stil gezin was overkomen.
| |
| |
Toen echter 't morgenlicht verscheen,
Verkeerde blijdschap in geween:
Het Lieve-Vrouwebeeld verdween,
En niemand had er van vernomen.
Maria was ontvlugt, waerheen?
Wat landstreek zou men ondervragen?
Men ijlde tot de doornehagen;
Daer, ja, hield zich Maria schuil:
Te midden van een' geurgen tuil
Van hagebloem en veldviolen,
Lag 't kleine beeldje diep verscholen.
Men knielde en bad. Nu onderbrak
De burgvrouw deze stilte en sprak:
‘'t Zij ons, zoo als gij hebt bevolen,
Maria, die de bloesemvacht
Ver boven ijdle hoofsche pracht,
Ter stille woning hebt gekozen.
Verstoren wij den vrede niet
Dien rustige eenzaemheid u biedt:
Uw wil, o Moeder-Maegd, geschied'!’
En hier, ter zelfder plaetse, het
De slotvoogdes den tempel bouwen
En 't klooster, waer zij, als abtdis,
| |
| |
Aen 't hoofd van vrome en eedle vrouwen,
Geleefd heeft en gestorven is.
Steeds bleef heur nagedachtenis
Als wonderheilge daer gehuldigd;
En, aen 't bevreemdend feit getrouw,
Is 't, dat de aloude kloosterbouw
Zijn naem van Onze-Lieve-Vrouw
Ter-Hagedoorbloem was verschuldigd.
Er waren ruim twee eeuwen heen,
Sints, rijk aen deugden, hoog in jaren,
De Heilge van deze aerd verdween
Om voor Gods aenschijn op te varen;
Als nog aen eene uit heur geslacht
De vrome dienst werd toegedacht
Van de Onze-Lieve-Vrouwe altaren.
Zij had de zorg en trouwe wacht
Des tabernakels; zij sloeg acht
Om 't rijk gewaed der hoogtijdsdragt
Voor 't minste stofje vrij te waren.
Heur was 't vertrouwd, de bloemenvracht,
Den bonten veldoogst, op te garen,
En rond 't Mariabeeld te scharen
In dagelijks hernieuwde pracht.
| |
| |
Dan slingerden heur teedre handen
Een keur van loof- en bloemguirlanden
Om outer heen en tempelwanden;
Maer in de tuiltjes, die zij las,
Bleef 't sieraed van heure offeranden
Steeds 't nederige haeggewas.
En met het blozend morgenkrieken
Dan schoolden, langs het open raem,
De bontgekleurde vlinders saêm,
Gewiegd op 't rag der dunne wieken
Van goudstof, purper en lazuer
(Bevlerkte bloempjes der natuer!);
Wel fladderden zij heen en weder,
En rond en om den tempelgaerd;
Maer geen streek op de kelkjes neder:
Die bloempjes groeiden niet voor de aerd.
En wie de vrome maegd zou noemen,
Hij noemde zuster Beatrijs;
Van jaren jong, maer kloek en wijs,
Stelde ieder haer op hoogen prijs,
En mogt haer om heur schoonheid roemen.
Maer nimmer hield een spiegelglas
't Heur voor, hoe jong en schoon zij was:
Rein was ze, en schuldloos als de bloemen
| |
| |
Die zij der Moeder-Maged las.
En ziet, zoo spoedden de eerste jaren
In zoete kinderonschuld heen;
Mogt zich de hartstogt openbaren,
Maria was haer liefde alléén.
Hoe zou zij anders zich verklaren,
Wat nijpende onrust zij gevoelt,
Die schrijnend in heur binnenst woelt,
En aen wat ongekend verlangen,
Bij zielontzettend boezemprangen,
Het overweldigd hart blijft hangen?
O telkens als die vreemde gloed
Zijn vuerstroom stortte in 't eng gemoed,
En overmeestrend haer bezielde,
Hoe vlood zij tempelwaert en knielde
Voor 't wonder Moeder-Maegdelijn,
En sprak Haer van de zielepijn
Die opwelde in het kokend harte!
Hoe bad ze om zalving eener smarte,
Verleidend, zelfs in 't naberouw!
En 't was, als zag het beeldje teeder,
Meêlijdend, op de schaemle neder;
Het scheen als had de Lieve-Vrouw
In 't hart van Beatrijs gelezen,
| |
| |
Dat ze altijd aen heur dienst getrouw
En immer Harer waerd zou wezen.
Hoort wat geschiedde op zeekren dag:
In 't bijgelegen woud daer lag
Een vreemdeling, door roovershanden
Geveld, zieltogend op den grond.
Een dienstknaep die den ridder vond
Vervoerde hem op d'eigen stond
Tot in de grijze kloosterwanden.
't Was Beatrijs die elke wond,
Gezuiverd, balsemde en verbond,
En dag en nacht aen 's lijders spond,?
Hem ligtenis en zorg wou geven;
En ja, het duerde langen tijd
Eer nog de harde worstelstrijd
Beslist was tusschen dood en leven.
Maer toen een strael van hoop en licht
Den jongling schemerde in 't gezigt,
Toen wierp hij op het lieve wicht
Den aenblik zijner sprekende oogen;
En, met het woord tot haer gerigt:
‘Heeft (sprak hij) 't beeld van droom en logen
Mijn nog verzwakten geest bedrogen,
Of dekt een ruwe kloosterpij
| |
| |
U, Beatrijs, mijn zielsbeminde?
Geliefde, spreek, zijt gij het, gij,
Die 'k uit den doodslaep wedervinde
Als teedre wachtster aen mijn zij'?
Is ze u indachtig, als aen mij,
Die heugenis van vroeger jaren,
Helaes! verkeerd in bittren rouw,
Hoe 'k u, als mijn verloofde, als vrouw,
Ter huwlijksponde voeren zou,
Gij, thans verloofde aen Gods altaren!
Hoe ik voor eeuwig u mijn trouw,
Gij mij uw liefde hadt gezworen!
Gij, eens de mijne, is 't Jezus bruid
Die 'k weenend in mijne armen sluit,
En heb ik alle hoop verloren?
Mijn Beatrijs! ach, wist gij 't wel
Toen gij de stille kloostercel
Voor wareldsche eer u hadt verkoren,
Wat heilgenot u was beschoren
Als 't wichtje, uit zuivre heup geboren,
Den vroegsten levenskreet laet hooren?
O reine vreugd, die moedervreugd
Die eens den ouderdom verheugt,
Als ge uit uw' schoot een lieve jeugd
Om u herleven ziet en gloren!
| |
| |
Neen, Beatrijs! de Heer verbiedt
De liefde aen zijne kindren niet;
Ook onze min zal Hem niet storen:
Wat eedgeloften gij te voren
Eenmael voor God hebt afgelegd,
Hij zelf herschenke u door den echt
't Onzinnig afgezworen regt.
Geef dat mijn woord het pleit beslecht';
Wil, Beatrijs, den roep niet smoren
Die 't harte u thans met angst vervult:
Ja, wie voor God moog schuldig wezen,
Op mij alléén, op mij de schuld!
Gij, arglooze engel, wil niet vreezen:
O laet mij 't in uwe oogen lezen,
Dat gij een' minnaer volgen zult
Waer 't heil der liefde ons zal vereenen!’
En Beatrijs? - geen enkel woord
Werd van de bloode maegd gehoord;
De spraek lag in heur borst gesmoord:
Zij kon slechts heete tranen weenen.
Een blik alléén, een kus verried
Wat in heur binnenst was geschied;
Maer de afgevallen non verliet
De zij' des jongen ridders niet!.....
| |
| |
En toen aen 's hemels purpren tinnen
Een dalend schemeravondrood
Zijn' mantel over de aerde schoot
En 't duister van den nacht ontsloot,
Daer zweefde een schim den tempel binnen.
't Was Beatrijs: zij drong en droop
Langs wand en pijlers heen; zij sloop
Als waer ze een schijngedaente, en kroop
En stortte met bedwelmde zinnen
De lieve Moeder Gods te voet.
Wat angst beklemt heur week gemoed!
Wat knaging door heur binnenst wroet
En drupplend in 't geweten bloedt,
Zal 't pligtbesef den tweestrijd winnen,
Of 't vuer dat haer door de aedren woedt?
Zij spreekt... en staemlend, snikkend doet
Heur veege mond een laetste boet':
‘Maria, eens mijn hoogste goed,
Gij, die 'k uitsluitlijk mogt beminnen,
En die mijn hart ja nog bemint,
Waerom, o Moeder, mogt ge uw kind,
Bezondigd thans en diep ontzind,
Voor 's Boozen valstrik niet bewaren?
Een liefde, u vreemd, doordrong mijn ziel;
| |
| |
Ik streed dien strijd... helaes, ik viel......
Nu vliedt de onzuivre uw reine altaren!
Wat steek mij 't zondig harte griev',
Nog heb 'k u, goede Maged, lief!
Ja, 'k zal uw vrome dienst ontvlugten:
Maer, ben 'k uw Beatrijs niet meer,
Laet mij nog eens tot u verzuchten,
En d' overkropten boezem luchten!
O laet mij, nog een' laetsten keer,
Uw beeld met bloementooi omhangen;
En moogt gij 't offer, als weleer,
O Moeder, in genade ontvangen!’
Toen trad zij aen het outer op
Met steeds verhaesten harteklop;
En 't schaemterood gaf aen heur wangen
Een' ongewoonen levensblos.
Zij schonk een' ruiker: groenend mos
Met rozenknop en hagebloesem;
't Verlepte tuiltje bond zij los
En borg het zorglijk in heur boezem.
Nog zag zij naer het beeldjen om;
En huivrend, van ontzetting stom,
Verliet de onzaelge 't heiligdom!
| |
| |
En voor nog 't krieken van den uchtend
Den oosterhorizont bescheen,
Was Beatrijs, het klooster vlugtend,
Ver met den schoonen ridder heen.
Zoo was de slagboom dan geheven
Die 't schuldloos hart van de ondeugd scheidt;
Zoo was de eenvoudige eenzaemheid.
Verwisseld voor 't onstuimig leven
Waer geen verademing ons beidt.
Wat spoorloos, heilbejagend streven
De driften streelt, de zinnen vleit,
Wat gift de wareld toebereidt,
Waeraen de drooge lippen kleven,
Zal ze aen de afvallige hergeven
Die rust waer steeds haer ziel om schreit?
Een enkel jaer van dartle weelde,
En, Beatrijs, hoe vind 'k u weêr?
Hij leeft, maer leeft voor u niet meer,
Hij, die zijn wulpsche liefde u kweelde,
En de eerekrans u heeft geroofd!
De zondesmet heeft op uw wangen
Het waes der onschuld uitgedoofd,
| |
| |
En 't rood, dat schaemte en wroeging stooft,
Den vroegren levensblos vervangen.
Beklaegbre, die 't vergrijsde hoofd
Neêrslagtig op de borst laet hangen,
Gepletterd onder 't hartezeer:
De boozen zijn uw schoon vergeten;
Zij zien minachtend op u neêr!
Waer zijn de schatten die weleer,
Als vuige koopprijs van uwe eer,
U kwistig werden toegesmeten?
Waer zijn ze heen? een luttel goud
Strekke u een wijl ten onderhoud:
Maer 't brood des beedlaers zult gij eten!
Het is met lompen overdekt,
Dat gij de hand ter aelmoes strekt;
En de onverschilligste onder allen
Hij is u niet voorbij gegaen,
Of in zijne oogen blonk een traen;
Hij staerde u medelijdend aen,
En uit zijn mond moest gij 't verstaen:
‘Zoo jong - en reeds zoo laeg gevallen!’
Een jaer van weelde, maer hoe lang
De boete ook duerde! Vijftien jaren
Van armoede en verneedring waren
| |
| |
Heur slepend over 't hoofd gevaren,
Bestookt door ziele- en ligchaemsdwang.
O waerom vroeger niet gestorven!
Eens dat zij, door de hongerroê
Gezweept, vertwijflend, mat en moê,
Den ganschen dag had rondgezworven,
En tot den laten avond toe
Op 't ongebaende pad verdwaelde,
Gebeurde 't dat heur voetzool daelde,
Den bergrug af, in 't eenzaem oord.
En ziet, een reeks van lichtjes gloort
Door 't duister van den nacht; zij hoort
Een kleppen dat het ruim doorboort:
Een kerkklokje is 't: zij wendt er henen,
Verhaest de schreden, smacht en hijgt
Naer ademlucht.... maer 't klokje zwijgt
En ook de lichtjes zijn verdwenen......
Toch sleept zich de arme zwoegend voort;
Zij nadert, zij bereikt de poort
Eens kloosterbouws; wat zal 't heur baten?
Zij leunt, zij glijdt, zij kan niet meer:
‘O waerom heb 'k u ooit verlaten,
Maria!’ zucht ze, en zwijmelt neêr.
| |
| |
En toen zij weêr de stervende oogen
Geopend had voor 't morgenlicht,
Zag zij een vriendlijk aengezigt
Meêwarig op haer neêrgebogen.
Het was een oude grijze non,
Die hulp bragt waer zij helpen kon:
‘Hoe (riep zij), kan het mooglijk wezen!
De goede Maged zij geprezen,
Zij die ons in den vroegsten stond
Eene arme ziel te troosten zond.
God lof, dat ze u tot ons mogt stieren!
't Zal ons bij haer ter voorspraek zijn
Op 't hoogfeest dat wij heden vieren.
Kom, drink een teug van dezen wijn:
Hij zal u nieuwe krachten wekken;
Deez' mantel moge uw leden dekken;
Leg thans uw handen in de mijn',
Gij brave vrouw; 't is in mijne armen
Dat ik u koestren wil en warmen.
't Herstel zal volgen: reeds bespeur
Ik op uw wangen frisscher kleur....
Maer zoudt ge, kind-lief, in ons midden
De goede Moeder-Maegd niet bidden
En danken om Haer hulpbewijs?’
Zoo troostte de oude, en Beatrijs:
| |
| |
‘Ja, 'k voel mij beter en geruster,
Maer (sprak ze) zeg 't mij, vrome zuster,
Aen welke een heilge woon ik ben,
Dat ik uw goede dienst erken'
In 't dankgebed, dat 'k hier wil lezen?’ -
‘En waer toch elders zoudt ge wezen,
Zoo niet aen Onze-Lieve-Vrouw
Ter-Hagedoorn? Geen andre bouw
Staet hier, vijf mijlen in het ronde?’
O welke een koude huiver liep
De schaemle door de hartewonde!
Zij neigde 't hoofd, zij zuchtte diep,
En nauwlijks het zij 't antwoord hooren:
‘O ja, hier leefde ik ook te voren:
Daer 't klooster, 't kerkje met zijn' toren;
De berkenlaen aen gene zij',
En.... (voegde zij er staemlend bij,
Met de oogen schaemrood neêrgeslagen)
En ginder wijd de doornehagen,
Waer 'k eertijds menig tuiltje las;
't Was in dien heugelijken tijde,
Toen Beatrijs Gods Huis verblijdde,
En 't vroom gesticht ten voorbeeld was;
Hebt gij dit, zuster, nog geweten?’ -
‘Hoe zou ik, kind-lief, dit vergeten,
| |
| |
Al ben ik ook zoo oud en grijs,
Bestendig in ons midden woonde,
En steeds door reine deugd ons toonde
Den weg naer 't hemelsch paradijs?
Zij, levend beeld van kloostertrouwe
En zedigheid! Zij die gewis,
Na Onze-Heilge-Lieve-Vrouwe,
Bij God ons beste voorspraek is?’ -
‘Wie ook die Beatrijs moog wezen,
Van haer, o zuster, spreek ik niet;
Eene andre meende ik, die voordezen
In zonde uw vreedzaem dak verliet?
Voor zestien jaren is 't geschied....’ -
‘Gij moet u 't zwakke hoofd genezen,
Mijn lieve kind! Gij hebt het mis;
Dat woord van stootende ergernis
Moge u de goede God vergeven;
Maer 'k woon hier meer dan zestien jaer,
En werd in heel mijn kloosterleven
Geene andre Beatrijs gewaer.
Wil vast het Kerkgebouw betreden:
De vrome zuster is reeds daer,
Verdiept in vurige gebeden,
Ootmoedig knielend voor 't altaer.’
| |
| |
Vertwijflend, met bedwelmde zinnen,
Trad Beatrijs den tempel binnen
En..... stortte weenend op de kniên:
Zij had zich-zelve in 't koor gezien;
Niet haveloos, en 't bleeke wezen
Verouderd door de zielepijn,
Maer jong en schoon, zoo als voordezen
Ze onschuldig voor den Heer mogt zijn.
De wondernon ging heen en weder;
Ze ontstak de luchters door de kerk,
Herlas 't verslensde looverwerk
En strooide versch gebloemte neder.
Zij kwam steeds nader, nader bij.
Toen, als een englenmelodij,
Klonk Beatrijs een stemme in de ooren:
‘Zijt gij het, goede zuster, gij?
O ja, 'k herken u: als te voren
Klom weêr uw stille beê tot mij,
En 'k zal als eertijds die verhooren.
'k Heb zestien jaren u gewacht;
Maer 'k wist dat gij zoudt wederkomen;
En zestien jaren, dag aen nacht,
Heb ik uw plaets hier waergenomen.
Gij hadt van uwe kindsche jeugd
Der Moeder-Maged trouw gehuldigd;
| |
| |
Heeft vroeger liefde mij geheugd,
'k Was wederliefde aen u verschuldigd.
Ga, keer in vrede naer de cel,
Waer, bij ligchaemlijk krachtherstel,
Ge ook zielesterkte wedervinde.
En thans, Maria's kind, vaerwel!
Bemin Haer, zoo als ze u beminde!’
Maria (want zij was het zelf
Die aen heur dienstmaegd was verschenen)
Verloor zich onder 't kerkgewelf;
Zij steeg op nieuw ten outer henen,
En glanzend zat zij, als weleer,
Te midden van heur bloemen neêr.
De vrome kloosterlingen hoorden
Dien dag als bovenaerdsche akkoorden;
En, wonder in dit jaersaizoen,
De doornehagen werden groen
Die in den kloosteromtrek stonden.
Zij droegen bloesem om het meest,
Als deelden zij in 't hemelfeest.
Was niet een schaep te loor geweest,
En was het niet terug gevonden?
|
|
Auteursrechtvrij