|
| |
| |
| |
Begeestering.
Aen den dichter Van Duijse.
Ik zal 't bewyzen ondanks u
H.B. - Epistel.
Als eenmael Gods alwijze magt
De wereld had tot stand gebragt,
Hij Adam in het leven riep,
En Eva uit een ribbe schiep;
Van toen af aen kroop bij de vrouw
't Nieuwsgierig Aegje al in de mouw;
De duivel stak haer reeds in 't vel;
Voorts, beste vriend, gij weet toch wel
| |
| |
Hoe zij, door weetlust aengepord,
Ons in de zonden heeft gestort;
Hoe zij 't verboodne heeft bejaegd,
Haer' goeden man zoo lang geplaegd,
Gefleemd, gevleid, geflikflooid heeft,
Tot dat (zoo als men 't nog beleeft)
Hij aen haer booze gril voldeed,
En in een' zuren appel beet.
Die vrouw heeft kinderen gebaerd,
Zij hadden veel van moeders aerd:
De weetlust nam geweldig toe,
Tot God, het zondig menschdom moê,
Een groote waterspoeling zond,
Die al 't janhagelras verslond.
Het vroom getal dat overbleef
En op den rug der waetren dreef,
Was daerom toch niet zondenvrij!
Helaes, er waren vrouwen bij!
Zoo trok, met Noachs huisgezin,
Nieuwsgierigheid de trekschuit in.
| |
| |
Van Noach tot op onzen tijd,
Hoe gaeuw 'k er over henen glijd',
('t Dient in 't voorbijgaen toch gezegd)
Ging 't menschdom allerbitterst slecht.
En hoe verlicht deze eeuw ook zij,
Hoe verre ook de veelweterij
't Gebragt heeft, en zich schatrijk telt,
Toch wint de weetlust immer veld.
Wat duister is moet opgespoord:
Men zoekt, men tast, men grijpt, men boort
Door dik en dun; men vilt, ontleedt,
Bepluist, en wie 't dan nog niet weet,
Haelt eindlijk bet zijn schouders op,
En schudt den moêgesuften kop;
Ziet heel de boêl voor prullen aen,
En wenscht de vinding naer de maen.
In zulk eene eeuw nu leven wij!
Ik, en waerschijnelijk ook gij,
Zijn met weetgierigheid geplaegd;
Hij, die den weg niet kent, hij vraegt,
| |
| |
En mij, het vragen nimmer moê,
Is altijd een waerom of hoe
Van zelf als op de tong gelegd.
En daer een ander spreekwoord zegt:
Twee weten altijd meer dan een,
Kom ik vertrouwlijk tot u heen,
Beken mijn onverstand, en waeg
Eene allerschrikkelijkste vraeg.
Maer waerom (zegt ge) als Petit-Jean
Begonnen met de schepping van
De wereld? zulk a Jove raekt
Uw vraeg toch niet, en waerom maekt
Gij uw exordium zoo lang?
Ach, beste vriend, ik ben zoo bang!
ô Welk een stof tot ergernis
Zoo 'k tegen 't heilig huisje p..!
Ten schrik aen heel 't geleerd publiek,
Wierd 'k uitgemaekt als heretiek;
Gâte-métier wierd ik genoemd;
Tot den Behaegelstand gedoemd;
| |
| |
Men schold mij uit voor onheusch, valsch;
Men viel mij leelijk op den hals;
Men sloeg mij in den letterban,
En sprak alom er schande van.
Daerom, zoo ik 't u bidden mag,
Breng mijn geheim niet aen den dag.
En maek den brief, dien ik u zend,
Toch aen geen christen-ziel bekend.
Wij weten best toch hoe het is;
Wij kennen 't fijne van de mis,
En schillen 't appeltje onder ons:
Wij stooren ons niet aen 't gegons
Van heel de lettergalerij,
Maer spelen zamen ons partij:
Wat gaet het dom publiek ons aen?
Als wij malkander maer verstaen.
Nu, om 't te zeggen met een woord,
Ik ben... (ô stelsel nooit gehoord!)
Ik ben... (ô roekelooze tael!)
Met de inspiratie in de mael!!
| |
| |
In 't fransch is 't inspiration:
Zoo 'k slechts dit woord vertalen kon!
Verbeelding, vuer, genie, gevoel,
Die woorden missen allen 't doel;
Begaefdheid, kunst en scheppingskracht,
Daer heb ik ook al aen gedacht;
Bezieling schijnt mij even mal...
Begeestering! daer is het al!
Begeestering, daer lag de knoop:
Duld dat 'k de zaek begeestring doop'.
Klinkt u die naem wat vreemd in 't oor,
De daed komt mij nog vreemder voor,
En schoon 'k misschien voorbarig ben,
'k Beweer dat ik haer magt ontken.
Wat dan gebruik of leering preek',
Verschoon mij zoo ik nego spreek.
'k Hael', ten bewijze, uit d'oudheidsschoot,
Wat oude koeijen uit de sloot.
| |
| |
Gij kent den dichter Orpheus wel,
Die vrouw-lief opzocht in de hel,
En (wonder van opregte trouw!)
Zoo deerlijk jammerde om zijn vrouw,
En daer hij fiks de snaren sloeg,
Zoo roerend haer verlossing vroeg,
Dat Pluto, met zijn spel te vreê,
Sprak: neem haer dan in Gods naem meê!
Die Orpheus was een schrander man!
Die had er eerst een handje van!
Hij speelde een deuntjen op zijn lier
En aenstonds kwam het wilde dier
Het bosch uit; tijger en hijeen
Die zaten broederlijk bijeen
In societeit met lam en hert,
Op Orpheus aengenaem concert.
Zelfs steenen heeft hij 't hart doorboord!
Zij dansten op zijn fluitje voort;
Zij stapelden zich op elkaêr,
En op een vloek stond Thebe daer.
| |
| |
En dan Arion, zoo gij weet,
Die eens een kleine zeereis deed,
Toen hij een walvischrug beklom
En zoo naer d'andren oever zwom,
Terwijl hij tokkelde op de lier?
Den walvisch deed dit zoo 'n plezier
Dat hij steeds boven water dreef,
En vriend Arion drooghuids bleef.
Dat waren dichters van belang!
Die hadden noten op hun zang!
Maer wat is 't jammer dat de tijd
Die fraeije dingen zoo verslijt!
Schoon thans de citer bromt en dreunt,
Geen ziel die zich er om bekreunt;
Geen dieren worden meer geroerd;
Geen steenen van hun plaets vervoerd;
Wij hebben goed de lier te slaen,
Geen walvisch biedt zijn rug ons aen,
En wie 't ook eens beproeven woû,
'k Denk vast dat hij verzuipen zou.
| |
| |
Ja, (hoor 'k u zeggen) beste vrind,
Gij spreekt daer woorden in den wind;
Arion, Orpheus, en wat meer,
Behooren tot de fabelleer,
En gij, gij weet toch dat voor wis
De fabel slechts een fictie is? -
Een fictie? juist, dat meen ik ook:
Een fictie, waterbellen, rook,
Een hersenschim, een niets; waeruit
Ik dan natuerlijk ook besluit
Dat de inspiratie nooit bestond.
Ze is slechts een looze kneep, een vond;
Of heeft zij vroeger wel bestaen,
(En 'k neem zulks in 't geheel niet aen)
Dan is 't toch zeker dat de kracht,
Die zulke wondren heeft betracht,
Voor onzen tijd verloren ging.
('k Bedoel hier de begeestering
Zoo als een Orpheus die bezat.)
Voor 't minst moet gij bekennen, dat,
| |
| |
Zoo de inspiratie nu nog leeft,
Zij haer crediet verloren heeft.
Maer zoo 'k nu op mijn beurt eens zei
Dat onze dichter-liverei,
Al wat men denkt en schrijft en stelt,
Aen 't braef publiek voor waer vertelt,
Voor zuivere, echte munt verklaert,
Al wat ons zwanger brein ook baert,
Gemaektheid, uiterlijk vernis
En fictie, niets dan fictie is?
Ik hale u, buiten wederleg,
Bewijzen op van 't geen ik zeg.
Den dichter heb 'k me als een verbeeld,
Die voor 't publiek comedie speelt;
Want 't geen gij van dat volkje ziet
Is treur- of blijSpel, anders niet.
| |
| |
Hij komt mij voor als een akteur,
Met klatergoud en valsche kleur;
Hij heeft, als dees, zijn rol geleerd;
Vaek zegt hij juist het omgekeerd
Van 't geen hij meent; wat geeft hem dat?
Genoeg dat hij zijn lezers vat,
Hun werkt op 't aengedaen gemoed,
Hen beurtlings schreijen, lagchen doet,
Hun zenuwdraedjes fijn ontleedt,
En naer zijn wil de harten kneedt.
Zoo treedt er een de planken op:
Hij spreekt met opgeblazen krop
En woordenkopling zonder end,
Van starrenheer en firmament;
Bromt oorverdoovend op de snaer,
Schreeuwt hel en hemel bij elkaêr,
Waegt van Jehovah en den Droes;
Een onverteerbaer mengelmoes,
Daer geen der hoorders wijs uit wordt,
Schoon ieder heete tranen stort,
| |
| |
En roept: die dichter is een boon!
Wat spreekt de man toch beeldrig schoon!
Deze, als een lam zoo zacht van aerd,
Schermt duchtig met het oorlogszwaerd;
Zingt van een' onverwinbren held,
Die alles 't onderst boven stelt.
Zijn anders vredelievend brein
Slaet heel het boêltje kort en klein;
Hij zwaeit het lemmer in het rond,
Hij beukt den vijand blaeuw en bont,
Hij kermt en kreunt, hij moordt verwoed;
De krijgsliên zwemmen door het bloed,
Hij rijgt ze als vinken aen het spit,
Terwijl hij fiks... aen tafel zit,
En schoon het alleraekligst spookt,
Op zijn gemak een pijpje rookt.
Een derde weet van kerk noch kluis,
Maer zingt de wondren van Gods huis;
| |
| |
Een vierde spekt zijn ribbenkas
En zoekt den bodem van zijn glas,
Daer hij van Jobs ellenden spreekt,
En meesterlijk versterving preekt.
Bij hem is de aerde een jammerdal;
Om 't leven geeft hij niet met al;
't Zijn kruiden waer hij zich meê voedt;
Hij drenkt zich met zijn tranenvloed,
En hunkert naer zijn laetsten stond.
Intusschen blijft de man gezond:
Hij heeft een kleur als melk en bloed
En doet zijn corpus regt te goed.
Geen tranendrank en vruchtgebruik
Schonk hem dien burgemeestersbuik;
Dat hij zijn binnenst kloeker spijst.
Hij is een regte Jan-Plezier:
Slechts drinkt hij tranen... op 't papier;
Maer kraekt een fijne flesch den nek,
En houdt zijn lezers voor den gek.
| |
| |
Die schrijft waer hij toch niets van weet?
Hij ligt in 't bed tot 's morgens laet,
En maelt den purpren dageraed;
Verbeeldt den grooten oceaen,
Het stormend woeden van d'orkaen
En 't barnen van den golvenschoot,
Gezeten voor een kikkersloot.
Dit alles nu, mijn beste vriend,
Den goeden lezer toegediend,
Gaet zoo maer voor begeestring door.
Neen, 'k blijf er bij en hoû 't er voor,
Dat, wat de dichter zegt of schrijft,
Comedie is en fictie blijft;
En zoo, schoon in een mindren graed,
Begeestring (sic) bij hem bestaet,
Dan is 't in 't vers waervan te regt
Een Hollandsch zanger heeft gezegd:
‘Het impromptu, als meesterstuk
Bewondrenswaerd, vooral in druk.’
| |
| |
Wat zegge ik u, mijn vriend, nog meer?
Genoeg, de zaek komt hierop neêr:
De dichter is een charlatan.
Maer nu, wat denkt 't publiek er van?
't Publiek? dat trekken we ons niet aen:
Wij kruijen voort langs de eerebaen,
Wij doen op 't hoblig letterspoor
Ons zelve als wonderschepslen voor,
En, onbeschaemd weg, noemen wij
En 't lievlingskroost van god Apol.
Wij blazen 't volkje de oogen vol;
Wij vlechten kransen om onz' kruin;
Wij toeteren op een bazuin
Of ramlen op een gouden lier,
En stappen als een paeuw zoo fier.
Wat is ons 't oovrig menschdom waerd?
Wij hooren toch niet t'huis op aerd;
(Ofschoon de dichter, zoo men weet,
Somtijds ook menschlijk drinkt en eet)
Bewooners van een hooger sfeer,
Bewijst men ons schier godlijke eer,
| |
| |
En wordt de bard, nog vóór zijn dood,
Door zijn bewonderaers vergood;
Van daer dat men zijn fraei portret
Gewoonlijk in de wolken zet.
De dichter doe dan wat hij wil':
't Profanum vulgus slikt de pil;
Maer dat hij zich een wonder denkt,
Wien hooger magt bezieling schenkt,
Of zoogenaemd begeesterd zij,
Kom, kom, dat is slechts gekkernij!
Maer toch, voor de eer der faculteit,
Zoo blijve 't onder ons gezeid.
|
|
Auteursrechtvrij