De monumenten in de gemeente Maastricht. Deel 2

[p. 702]

Afb. 667. Wijk, St Martinus. Notenhouten kruisbeeld, corpus hoog 1.71 M.

[p. 703]

De voorstad Wijk.

Sedert 1 Januari 1920 zijn (gedeelten van) de dorpen Amby, Caberg, Heugem, Limmel, Oud-Vroenhoven, St. Pieter en Wolder bij Maastricht getrokken (zie hierna blz. 731 e.v.).

Verdedigingswerken.

Van de middeleeuwsche verdedigingswerken op den rechter Maasoever is maar⁺ weinig meer over en dat weinige is nog zoo zeer in den loop der jaren hersteld en gewijzigd, dat er weinig meer een uitvoerige bespreking waard is.

Hiervoren (blz. 55 en 56) is hierover reeds gesproken; van den toren, welken Hertog Hendrik III⁺ in 1248 zou hebben gebouwd, zijn misschien de fundeeringsmuren bij de vernieuwingswerkzaamheden aan de Maasbrug te voorschijn gekomen. De andere verdedigingswerken dagteekenen waarschijnlijk eerst uit XIVa, want in 1318 ‘deet (Hertog Jan) ... Wijck over Tricht oem muyren’ (zie hiervoren blz. 56). Van de werken, waar Herbenus van sprak, - een vernieuwing, welke vlgs. de Chronyk van Maastricht en omstreken (Habets, Public. I, blz. 70 e.v.) meer bepaald in de jaren 1477 en 1478 plaats vond, - en die, welke XVIIa de voorstad tot een moderne vesting maakten, is niets meer over. Waar blijkens de bestekboeken (nr. 191, 192 en 199) het ‘Waterpoortje’ in de XVIIIe eeuw is afgebroken en weer opgebouwd, heeft het voor den oudheidkundige meer nut die bron met de bijgevoegde teekeningen te bestudeeren, dan een uitvoerige beschrijving van het huidige monument te lezen. (Afb. 668).

Melding dient gemaakt te worden van⁺ den ‘Maaspunttoren’, op nagenoeg

Afb. 668. Waterpoortje.

cirkelvormig grondplan, met een middellijn van 3.75 M. Hij is opgetrokken in kolenzandsteen, is aan de stadzijde open en heeft twee versnijdingen ter hoogte van de (thans ontbrekende) verdiepingen. Langs de binnenzijde loopt een trap van 0.52-0.55 M. breedte, welke is doorgetrokken tot de vloerhoogte der bovenste verdieping. Langs de trap bevinden zich schietgaten; aan de veldzijde ± 0 25 M. breed, aan de stadzijde uitloopend tot ± 1.20 M. Ter hoogte van het onderste schietgat is de muur 0.88 M. dik; daaronder ligt een versnijding ter breedte van 0.12 M., terwijl in dit onderste gedeelte de muur nog verzwaard is met de dikte van de trap. Tot ongeveer aan den onderkant van het schietgat, zegt Sprenger (Maasg., 1918, blz. 61), is het werk oorspronkelijk.

Aan de zuidzijde van den toren is in zuid-oostelijke richting een muur aangebouwd met schietgaten; aan de stadzijde is hij versterkt door verzwaringen in mergel,

+ Verdedigingswerken.

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

[p. 704]

Afb. 669. Maaspunttoren.

welke drie ruimten vormen, die door tonnen gedekt en aan de stadzijde met rondboogopeningen van ruim 3 M. breedte geopend zijn. Afb. 669.

Voor de MAASBRUG (sedert de verbouwing SINT SERVATIUSBRUG) zie blz. 91 e.v.

Van een in 1915 blootgelegden brug in Naamsche steen is een boog behouden in den kelder van een erboven opgericht huis, Wilhelminasingel 34. Afb. 670.

De KERK van den H. MARTINUS is eene gothische, door Dr. Cuypers gebouwde en in 1858 gewijde baksteenen kerk; zij heeft een oudere (XV) georiënteerde kerk, welke in 1854 gesloopt is, vervangen.

Afb. 670. Brugopgraving 1915, thans in kelder van Wilhelminasingel 34.

De kerk bezit:

Een geel koperen doopvont op ronden voet; deze voet is in den opstaanden kant opengewerkt en op den bovenkant van een gegraveerd ornament voorzien, waaronder spreukbanden, die den naam van den maker en een jaartal vermelden: Johannes devenle me fecit anno dni mcccclxxxii. Langs de bovenhelft der ronde kuip zijn zes koppen aangebracht. De vont is hoog 0.875 M.; de middellijn bedraagt 0.88 M. Afb. 671.

Het geslagen deksel, dat met het eenvoudig bekronend kruis 0.855 M. hoog is, is van jonger datum en bevat het volgende opschrift: + praenobilis ac perillustris

[p. 705]

baro arnoldus baltazar ex comitibus

Afb. 671. St. Martinuskerk. Doopvont.

de ryckel. liber dominus in mouland et navaigne toparcha in bullecum & c: de regel wordt beëindigd door een gekroond wapenschild tusschen twee gekruiste palmtakken; het gouden veld is beladen met een zwarten leeuw. Een volgende regel zegt: + discreti et honorabiles hermannus van der weyden exscabinus et consiliarius juratus mosaetrajectensis, godefridus geurts, et antonius vliecx huius ecclesiae parochialis sancti martini mamburni, terwijl op een derden regel te lezen staat: hoc fieri curarunt anno 1717.

Levensgroot notenhouten Christusbeeld; XIVa. Duitsch? (Vgl. M. Devigne, la sculpture romane, blz. 260).

Volgens de legende - bewaard in een h.s. van ± 1600 in de pastorie van Riempst, welk⁺ h.s. een copie is van een ouder (1524), - leefde omtrent het jaar 1300 (von Geusau, Public., 1894, blz. 8) ‘eyn Joncker ende Heerschap der was wonende tusschen Tongeren ende Maestricht in den dorpe geheyten Riempst’ (h.s. te Riempst). Deze jonker maakte een reis naar het H. Land en bracht o.a. een noot mede, welke hij aan zijn dochterke Anna ‘die seer sympel is’ schonk. Zij plantte de noot in den hof. ‘Ende daerna bynnen kortten tijden soe is uutter noeten eyn cleyn boemken gewassen mit drye spruyten....’. ‘Ende daernaer eyn langhe tyt’ heeft er een vreeslijk onweder gewoed; toen den volgenden morgen, na haar kerkbezoek, is, ‘.. die sympel maghet.. totten hoeffken ghegangen, om te besyn nae haeren boem, ende sach dat haren boem ouck verslagen was, gelijck den anderen boemen’ en naderbij gekomen, heeft zij gezien, ‘dat in den myddel van den boem gestanden heefft eyn schoen cruys mitter figuren onses heren’. Ten slotte is zij met haar kruis ingetreden in het klooster der Wittevrouwen ‘daerdat voers cruys door die verheugenisse Gods grote miraculen dede’.

Dit kruis genoot een zeer bijzondere vereering. Na de opheffing van het klooster onder het Fransch regiem is het gekomen aan de kerk van St. Martinus, waar het heden nog vereerd wordt. In Riempst leeft dezelfde traditie en op een zijaltaar (aan den Epistelkant) in de kerk aldaar vertolkt een afbeelding van dit kruis de overlevering. (Jef M. Baarts in ‘De Tijd’ van 8 October 1933 - Habets, De Legende van het wonderbaar kruis van Riempst, Public. 1866, blz. 346 e.v.).

Het lichaam van Christus is weergegeven met gestrekt linkerbeen, de voet steunend⁺ op een blok, terwijl het rechter zijwaarts gebogen is. De lendendoek is op de

+ Geschiedenis.

+ Beschrijving.

[p. 706]

rechterheup geknoopt; de uitgespreide armen zijn even gebogen; de ribben even aangegeven en de borstkas aangeduid. Het smartelijk-waardig gelaat met baard en afhangende lokken is boven den rechter schouder gebogen. Het corpus is hoog 1.71 M. Afb. 667, blz. 702.

Houten kruis met ivoren corpus; dit is hoog 0.235 M.; XVII a.

1.	^+ Gegraveerd zilveren beslag op een modernen boekband, bestaande uit twee maal vier hoekstukken, een middencartouche op het vóór- en één op het achterblad en twee sluitklampen. De cartouche (hoog 0.115 M.) op het voorblad stelt St. Catharina voor; die op de achterzijde een engel, die twee wapens houdt: het manlijk schild beladen met een keper van rood en vergezeld van drie klaverblaadjes (2 en 1); het vrouwelijk schild is ruitvormig met drie liggende visschen, de middelste omgewend. Op de eene klamp staat: a:d:m / 1809; op de andere: 1639/Catharina beckers. Don/Pour sa fille élisabet / Gruysen. Op den buitenkant van het eene slot staat het Lam Gods, op het andere IHS.; XVIIb.
2.	Gedreven zilveren zonnemonstrans; op den voet twee medaillons, waarvan dat aan de voorzijde de Emmausgangers voorstelt, en twee vergulde engelkopjes in hoog relief. Op het draagvlak aan de voorzijde St. Martinus. Om de met diamanten bezette lunula geknielde engelen en er boven God de Vader; er omheen vergulde stralen. Hoog 0.765 M. Merken: Maastricht, WH. en N. (of Z.); XVIId.

Afb. 672. St. Martinuskerk. Verguld zilveren reliekhouder.

3.	Gedreven zilveren zonnemonstrans met vergulde stralen en ovalen voet. Hoog 0.615 M. Merken Maastricht, H. en WH.; XVIIId.
4.	Nodus en voet met zes noppen en met traceerwerk versierde zwellingen er tusschen, afkomstig van een gothische kelk (XV) en toegepast aan een modernen houder met zeshoekige dakbekroning voor een reliek van den H. Aegidius abt. Hoog 0.377 M.; afb. 672, (abusievelijk ook afb. 521 bij de beschrijving der O.L. Vrouwekerk).
5.	Gedreven, verguld zilveren ciborie; hoog 0.43 M., middellijn der cuppa 0.158 M. Merken: vermoedelijk PF.; XVII B.
6.	Een gedreven zilveren ciborie met balusterstam, een versiering van medaillons en opengewerkt om de cuppa; in bruikleen bij de kerk van St. Joseph, de voorm.

+ Zilverwerk.

[p. 707]

Afb. 673. St. Martinuskerk. Zilveren kelk.

	Augustijnenkerk. Merken: een gekroond schild met een v, een kop en verrat.
7.	Gedreven verguld zilveren kelk, ± 1500; cuppa XIXc. De zeslobbige voet is versierd met graveerwerk, o.a. een voorstelling van den H. Martinus en spreukbanden waarop: scte martinus ora pro nobis, en: joncker (librecht) van (schalvijn) jonckfrou machtelt van hebben diesen kelck gegeven. Voorts drie wapenschilden, waarvan een: beladen met drie roode koeken geplaatst in de richting van een schuinbalk; een met een slangenkruis en een hartschild er over heen; het derde wapenschild: gedeeld: A, van goud met een jachthoorn; B, van goud met een klimmenden leeuw. Dit schild is vermoedelijk in de XIXe eeuw aangebracht. Hoog 0.198 M. Afb. 673. Waarschijnlijk hebben wij hier te maken met het echtpaar jonker Librecht van Hulsberg genaamd Schaloen, eersten man van Mechtildis van Amstenrade; bij testament (28-viii-1530) bepaalde hij o.a. dat hij in de kerk te Wijk begraven wilde worden. (Voor hun grafsteen zie hierna blz. 710, nr. 1, afb. 679). Aan den onderkant van den voet staat een opschrift: Renovatus pia liberalitate Praenobilis Comitis F. de Villers Masbourg Schaloen 1866.
8.	Gedreven, verguld zilveren kelk. Ronde voet met cherubs en festoenen, balusterstam en de volgende merken: een gothische h, een kroon boven een bom (?); een schapenschaar. Hoog 0.225 M; XVIIa.

Afb. 674. St. Martinuskerk. Zilveren ampullenblad.

9.	Gedreven zilveren kelk met balusterstam, een ronden, spiraalgewijs versierden voet en opengewerkt om de cuppa. Hoog ± 0.27 M.; ± 1740.
10.	Gedreven zilveren kelk; de voet en de nodus zijn versierd met engelenkopjes; om de vergulde cuppa opengewerkt. Onder den voet een opschrift: d : van : carlo fecit 1780. Hoog 0.265 M. Merken D(?), D(?), en ?. Voorts WH. onder een kroon.

[p. 708]

Afb. 675. St. Martinuskerk. Zilveren ampul.

11.

Zilveren ampullen met blad; de beide ampullen zijn gedreven en getorst, het eene deksel met een schelp, het ander met een druiventros versierd. Zij dragen de initialen j.w.h.h. en op den voet: r : a : ac erud : p : h : wouters jiono dedit 1770. Hoog 0.27 M. Merken onder den voet: Luik (Beieren en dubbele adelaar met 44 er onder) GB. onder een kroon en Q. Het blad met middellijnen van 0.239 en 0.328 M. heeft een lettervlechting van d.w.h.h. Afb. 674 en 675.

Afb. 676. St. Martinuskerk. Zilveren kandelaar.

12.	Nog een paar dergelijke ampullen met blad; de ampullen met een waterlelie en een druiventros op het deksel. Hoog 0.143 M. Onder den voet de merken: Maastricht, DB. en F. Het bijbehoorend blad met middellijnen van 0.275 en 0.365 M. heeft de merken: DB. en H.
13.	Gedreven koperen collecteschaal, met een middellijn van 0.45 M. en versierd met koppen en vruchtmotieven; midden-XVII.
14.	Twee paar gedreven zilveren kandelaars. Hoog 0.28 M.; merken: Maastricht met G en met H; en DB. onder een kroon. Lodewijk XV. Afb. 676. Een paar, hoog 0.282 M., met de merken: een leeuwtje, HS. en W.
15.	Met schildpad bekleed kruisbeeld: het corpus van zilver; de voorzijde van den voet beslagen met opengewerkt ornament, waarin de passiewerktuigen en de zweetdoek zijn voorgesteld; het kruis is hoog 0.888, het corpus 0.16 M.; XVII. Afb. 677.

⁺ Koperen kroon met tweemaal acht armen; XVIII.

Een paar gegoten koperen kandelaars met balusterstam en driezijdigen voet, hoog 0.305 M.; midden-XVII.

Drie paar gedreven koperen op gestampten voet; hoog 1.02 M.; ± 1700. Drie paar hoog 0.665, 0.685 en 0.71 M.

Twee paar gegoten koperen met balusterstam en driezijdigen voet; de vetvanger kelkvormig; hoog 0.48 en 0.468 M.; ± 1700.

1.	^+ Stel van kazuifel, twee dalmatieken, koorkap en schoudervelum, half van moderne stof met banden van oud borduurwerk; ornament van hoorns van overvloed en bloemslingers in goud en kleuren, in relief; Lodewijk XIV.

+ Koperwerk.

+ Paramenten.

[p. 709]

Afb. 677. St. Martinuskerk. Kruisbeeld.

2.	Rood fluweelen koorkap, bezaaid met bloemtakjes en sterren (6) van gouddraad en versierd met randen van slingers van granaten en druiventrossen; breed 0.195 M. Het schild versierd met plantornament om een cartouche met een wapenschild: een zwarte adelaar met roode pooten op grasgrond, loofwerk boven den kop. Het schild is gedekt door een kroon met 9 parelen en een uitkomenden adelaar. Twee griffioenen met tournooilans dienen tot schildhouders. Fanion met ⏌I⎿ onder een gesloten kroon. In de randen en het schild geslepen kristallen. Hoog 1.52, breed 3.16 M.; een 0.06 M. breede onderrand van rinceaux; XVIIa. Afb. 678. Hierbij twee dalmatieken met lelies en randen van bloeiende planten; midden-XVII.
3.	Roodfluweelen koorkap met 0.215 M. breede randen van gestyleerde ranken; het schild heeft een door ranken omgeven cartouche met IHS, in hoog relief. Hoog 1.47, breed 2.90 M.; XVII B. Hierbij twee, bij uitstoomen gedeeltelijk beschadigde, dalmatieken en een kazuifel met IHS. binnen een parelrand, in het rugkruis. De dalmatieken zijn hoog 1.02, breed 0.80 M.
4.	Witzijden kelkvelum met in het hart de letters MRA. onder een kroon, alles in pareltjes; in de hoeken plantornament met het jaartal 1687 en de letters SF. Hoog 0.515, breed 0.53 M.
5.	Kazuifel en twee dalmatieken van groene damastzijde met chineesche motieven van plantornamenten en slingers; ± 1700. De bijbehoorende koorkap met eenzelfde stof met landschappen en gestyleerde wolken; midden-XVIII.

Afb. 678. St. Martinuskerk. Koorkap.

[p. 710]

⁺ In de decanie worden bewaard twee portretten van pastoors in olieverf, op doek; XVIIc.

Een portret in pastel van pastoor Delruelle (Maasg., 1884, blz. 994); XVIIId.

Borstbeeld van den graaf de Tilly en zijn vrouw, geboren gravin d'Aspremont¹⁾. Hij is gekleed in een rood-bruine jas met goudborduursel; terwijl hij met de rechterhand een staf vasthoudt, welke tegen de heup steunt, laat hij de linker rusten op zijn helm. Zij is gezeten aan een tafel en steunt met den rechter elleboog op een er op liggend doodshoofd, waaronder een papier ligt met het volgende: illumina oculos meos / ne unquam obdormiam / in morte / psalm 12. De portretten zijn op doek en in gesneden lijsten. Hoog 0.93, breed 0.715 M.; ± 1700.

Schilderij op paneel voorstellend een Ecce Homo; de grond is rood, het kleed

Afb. 679. St. Martinuskerk. Grafsteen van Librecht van Hulsberg Schaloen en Mechteld van Amstenrade

grijs; XVI A.

Schilderij met afbeelding der vroegere gesloopte kerk.

⁺ Om de kerk worden de volgende grafzerken en grafkruisen bewaard:

1.	Twee fragmenten van een groote grafsteen, waarvan de breedte 1.50 M. geweest is. In een vierpas zijn twee wapenschilden (renaissance) onder een helm uitgehouwen; onder de schilden een wapperende spreukband, waar niets op is te onderscheiden. Het eene schild is beladen met drie koeken, geplaatst volgens een schuinbalk; het ander met een slangenkruis en een hartschild. Het helmteeken is een zwanenhals met drie koeken naast elkaar op den kop en de hals. Van het randschrift is nauwelijks iets te onderscheiden. Afb. 679. Het is de grafsteen van Librecht van Hulsberg Schaloen en zijn vrouw Mechteld van Amstenrade, hierboven (blz. 707), vermeld als de schenkers van de kelk nr. 7. (Vgl. ook Maasg., 1927, blz. 56).
2.	Een zerk, lang 2.28 M., breed 1.205 M., bevat in een cartouche een gedeeld wapenschild (afgesleten) met een ram tot helmteeken. Het opschrift luidt: hier

+ Schilderijen.

1) Claudius van Serclaes, graaf v. Tilly en Anna-Antoinette, gravin d'Aspremont-Lynden. Zie blz. 449 no. 128 en blz. 713.

+ Grafstenen.

[p. 711]

	ligt begraeven den ac     /(c)hristiaen linsen peym. deser / (s)t(a)dt sterf a 1623 den 25 marty / ēn maria ghysen syn hvysvrovwe/     16     den ēn haerlyden / kinderen / lavrens lensen sterf / a^o 1611 / den (3)ivly ēn lambericht / lensen     1611 den 26 marty / bidt godt voor die sylen.
3.	Een zerk, lang 1.986, breed 1.00 M., is versierd met een gebeeldhouwd wapenschild: gevierendeeld I en IV een liggende wassenaar en tusschen de punten een ster (6), waarvan drie punten den wassenaar raken. II en III een schuinbalk, beladen met drie schelpen (?). Het opschrift vermeldt: (ian coen) herstal scholtis / van (h)eer ende bergh schepen / van den vroenhoff en van / (maes)tricht starff a^o 1631 / (den) 2 avgvsti / ende maria [v]/slenaken syn hvysfravw / starff a^o 16.8 den 20 avgusti bidt godt voer (die) sielen amen / ende Sr. ioannes veugen wyckm. / ende rentm deser parochie / starf den 2 juny 1709 / ende juf elisabet svysters / syne huysvro starf den / 15 aug. 17(6)2 / r.i.p.
4.	Een zerk, lang 2.03, breed 0.86 M., heeft in een ovaal medaillon een schild met huismerk, half aanzienden helm en als helmteeken een korf en twee gekruiste brouwersspanen. Het opschrift luidt: sepvltvre / van den eersaemen / niclaes penten starf / den 19 ma     (1631) ende syne hvisvrovwe / catharina nypels / starf den 9 octobris / 1636 ende den (heer) / (her)man penten kerckm / starf     juni 1695 /     / obiit     is 1699 /     / bidt godt voor die siele.
5.	Een steen van 1.02 bij 0.85 M. dekte het graf van een priester andreas dix huius ecclesiae vice pastor † 16 Maart 1711. Hij is terzijde als geraamte zittend voorgesteld, het baret op het hoofd, een pijl in de rechterhand en met de linker wijzend naar eCCe sUM qUoD erIs. In den rechter benedenhoek een wapen: gedeeld A: een hart, door twee gekruiste pijlen doorstoken, de punten naar beneden; B: gevierendeeld: I en IV een mijzel, II en III een 4.
6.	Een zerk, lang 2.265, breed 1.05 M., vertoont twee ovale wapenschilden onder een helm met een uitkomenden wolf tot helmteeken. Het eene schild is beladen met drie (2 en 1) stappende wolven, het andere met een keper, vergezeld van drie klaverbladen (niet meer te onderscheiden, maar geplaatst 2 en 1). Het opschrift vermeldt: d.o.m. / hier light begraeven / den eersaemen nicolaes / wolfs meester van het / broederschap van de h. /moeder anna sterf den / 5 mey 1729 / ende syne eerbaere huys / vrouw maria lenaerts sterf den 17 9bris 1730 / ende leonardus wolfs / sterf den 6 julii 1740 / ende syne eerbaere / huysvrouw maria styns / sterf den 30 mey 1738.
7.	Een zerk, lang 2.08, breed 1.04 M., heeft een wapenschild, beladen met drie zwarte moorenkoppen (2 en 1). Hieronder staat: d.o.m. / hier light begraven / gerardus maurissen / sterf den 22 november 1757 / ende syne huysvrouwe / aleidis severyns / sterf den 1 september 1755 /     / en hunne kinderen

[p. 712]

	margareta / rosa en cornelia en ida maurissen / weldoensters van deese kerk / gestorven in het jaer 1782 en 1792 / en michael maurissen kerk / meester van deese kerk gestorven / in het jaer 1795 / bid godt voor sielen / r.i.p.
8.	Op een steen van 1.17 lengte bij 1.30 M. breedte, is alleen vermeld: andreas(e)mons huius ecclesiae / mamburnus posuit anno 1763 / cuius uxor anna elisabetha malees hic sepelitur 15 aprilis 1764 / ipse vero 11 aprilis 1766 (am)e(n).

Voor de overige hier niet beschreven zerken wordt verwezen naar de Maastrichtsche Grafsteenen. (Public. LXXVII (1941), blz. 274 e.v.).

1.	^+ Een met het volgend opschrift: hier light begraven phlippen nipels / sterf a^o 1631 den 14 mey ende / marya nielyes sien hvisvrowe sterf a^o 16     den ende hvenen / sone peter nypels sterf a^o 1624 den (8) mey bidt god / voer de ziel. In den top een driepas met een Lam Gods en een bokkenkop(?); hieronder een wapen: gedeeld A: een keper, vergezeld, aan de bovenzijde van twee eikentakjes(?), aan de onderzijde van de letters V N., B, en W, waaronder de letters FN.
2.	Een kruis met: ihs / c.ic gist et / repose massin de frevth     / trepasse lvndi le 22 iovr / de janveir 1657 priez diev / povr son ame. Hoog: 1.32, breed 0.69 M.

Afb. 680. St. Martinuskerk. Grafkruis.

3.	Een kruis met: hier light begraven / den eersamen willem / coenaerts borger deser stadt starf den 19 april / a-o-1697 bidt godt / voor de / zielen. Hoog: 1.67, breed 0.79 M.
4.	Een kruis, versierd met een hart, waarbinnen een staaf, van boven eindigend in een ring, van onderen in een krul; hierover heen zijn twee in een haak eindigende ijzers gekruist; terzijde de letters I. en H. Het opschrift zegt: hier ligt / begraven / ioris hertz geswoere / stadt timmerman sterf / den 29 octob. 1644 /     / bidt voor / de ziele.
5.	Een kruis met ihs. en hieronder een hart met drie nagels. Het opschrift luidt: ici repose / en diev honneste femme / aylid melys en son vivant / espevse

+ Grafkruisen.

[p. 713]

	a lambert bombay / elle trespassa le 23 de / 7 de lan 1659 prie / diev povr / son ame.
6.	Een kruis met op den voorkant: hier ligt / begraven den eers. iean du / iardin borger deser stadt sterf / a^o     ende houbine / houbrechts syn huysvrouwe sterf / a^o 1694 den 17 september / ende den eers. henry malchair / starf den 22 juny 1718 / bidt godt / voor de sielen. en op de rugzijde: verwagtende / de verryzenis des vlees / hier rust / maria adriana dubien stirf anno / 1756: mart: 31 / en henricus malchair haeren man meester vant broederschap van de h: moeder anna sterf den 19 juny 1784 /     / bid god voor / de zielen. Hoog 1.55, breed 0.995 M. Afb. 680.
7.	Een kruis zonder opschriften maar versierd met een voorstelling van den gekruisten Christus; hoog 1.33, breed 0.52 M. Afb. 681.

Afb. 681. St. Martinuskerk. Hardsteenen kruis.

Voor de hier niet beschreven grafkruisen wordt verwezen naar de ‘Maastrichtsche Grafsteenen’ (Public. LXXVII (1941), blz. 278 e.v.).

In den Zuidwand van den Zuider-transeptarm is een⁺ (brokstuk van een) gedenksteen ingemetseld met een opschrift in gothische minuskels: (d)er nae jhs sy gebei / dyt van der nabuer g.. / js gemaekt dis kap / a^o xv^c jn̄ IX sōder luege. Hoog 0.41 M., breed 0.45 M. (Vgl. Maasg., 1909, blz. 16.)

Buiten tegen den toren is een gedenksteen opgesteld voor den graaf van Tilly en zijn vrouw gravin d'Aspremont van Reckheim. (Vgl. hiervoren blz. 449, no. 128 en hiervoor blz. 710.) Het opschrift herhaalt de bepalingen, vervat in de schenkingsacte van den 29 November 1732, en luidt: en memoire du comte de tilly, en / son vivant general des troupes / de l : h : p : les etats generaux des / provinces unies et gouverneur / de maestriciit & / la comtesse son epouse née / comtesse d'aspermont de / reckheim a laissé l'interest / d'un capital de cincq milles / fl^o : aux pasteur et mambourgs / de cette eglise a charge et / condition qu'ils feront faire leur anniversaire le vendredy / apres les cendres a onze heures / avec distribution de pains aux / 40 pauvres et qu'ils donneront chaque annee a perpetuité des / habits neuves a l'honneur de / JESUS MARIA JOSEPH a un / homme et une femme de leur / paroisse, chaque de

+ Gedenksteenen.

[p. 714]

Afb. 682. Refugie van Meerssen. Zijgevel.

la valeur de / 40 fl^o et a un jeune garcon un / de 20 le tout confor / mement / a l'acte passée sur ce suiet / le 29 de novembre 1732.

De HULPKERK van den H. GERARDUS, Rechtstraat 69, achter het huis de Gouden Leeuw (vgl. blz. 717 nr. 1) bezit een gesneden communiebank, XVIII A.

De voormalige REFUGIE VAN MEERSSEN, Hoogebrugstraat 43 (vgl. Heemschut, 1938, blz. 4 e.v.) - in 1797 door de Franschen als nationaal goed publiek verkocht, in 1834 ingericht tot fabriek van gekleurd glas, daarna als huurkazerne steeds meer vervallen, tenslotte door de gemeente aangekocht en in 1947 gerestaureerd - is thans zetel van de Dienst der Stadsontwikkeling. De voorvleugel heeft een vijf traveeën tellende hardsteenen voorgevel met drie naar boven toe lager wordende verdiepingen gescheiden door horizontale lijsten; boven de onderste lijst een gevelsteen met het jaartal 1690 en twee wapens; links in den gevel bevindt zich een voormalige koetspoort met een ovaal zijlicht. De kruiskozijnen zijn bij de laatste restauratie hersteld. Op de beide bovenste verdiepingen tweelichtvensters. Afb 683.

Aan de zijkanten trapgevels; links (verbouwd) baksteen; rechts een gevel van mergel, die o.a. blijkens de kleine vensters ouder moet zijn dan den voorgevel; op de groote kraagsteenen is bij de restauratie een balcon aangebracht. Afb. 682. Het gedeelte aan het Grachtstraatje heeft slechts één verdieping onder een zadeldak, dat eveneens door een trapgevel wordt afgesloten. De vijf smalle vensters in hardsteenen omlijstingen met accoladebogen in de uit mergel opgetrokken straatgevel, XVI, van dit gedeelte zijn bij de laatste restauratie weer alle voorzien van tusschendorpels, zooals er voordien nog slechts in één der vensters een aanwezig was. Afb. 682.

De achtergevel met vakwerk is in 1947 sterk gecompleteerd.

Het in de Lodewijk XV-periode inwendig gemoderniseerde huis heeft nog een balustertrap uit den tijd van den voorgevel. De kelder wordt overkluisd door tongewelven van mergel.

[p. 715]

Afb. 683. Refugie van Meerssen.

[p. 716]

Afb. 684. Hospitaal van St. Gilles. Hoogebrugstraat 37.

Het HOSPITAAL VAN ST. GILLES, Hoogebrugstraat 37, herinnert aan het gelijknamige Gasthuis, dat door de H.H. Monulphus en Gondulphus zou zijn gesticht; het biedt thans huisvesting aan oude vrouwen en bestaat uit een gebouw, XVII B, waarin drie kruiskozijnen ter weerszijden van den ingang. Deze heeft een omlijsting van Naamsche steen met een gevelsteen er boven; de voorstelling is afgekapt en het jaartal 1759 bewaard gebleven. Een kroonlijst sluit den gevel af en hierboven wordt het dak door vier kapellen doorbroken. Aan de Oostzijde sluit een aanbouw aan met twee kruiskozijnen en een eenvoudige deuromlijsting. (XVIIIc). Afb. 684.

Woonhuizen.

Van den middeleeuwschen woningbouw zijn slechts fragmenten bewaard, zooals de kelder onder het voormalig (modern) Hotel Renaissance, Rechtstraat 21, Pl. XXIX. De aan het grachtje gelegen XVIe eeuwsche hooge zijgevel in mergel van de voormalige Refugie der proostdij van Meerssen (Hoogebrugstraat 43, vgl. blz. 714) wekt herinneringen op aan Middeleeuwsche paleizen, terwijl in het Pastoorstraatje de overgebouwde zijgevel van het in 1941 door bominslag verwoeste huis Rechtstraat 4 aan de middeleeuwsche woningen van kleine schaal deed denken (zie afb. 553). De meeste woonhuisgevels vertolken den bouwtrant van de XVIIIe eeuw, waarbij opgemerkt dient te worden, dat vele ontstaan zijn uit de verbouwing, de moderniseering, van XVIIe eeuwsche huizen. De stijlkenmerken van deze periode zijn intusschen nog aanwezig en spreken uit de vaak nog oorspronkelijke XVIIe eeuwsche kroonlijsten, uit de nog waarneembare sporen van kruiskozijnen - al zijn de kruizen uitgebroken, de vensteropeningen veelal naar onderen verlengd en deze veranderingen door het sausen minder opvallend geworden - uit de puien in Naamsche steen, welke echter in den laatsten tijd veelal vervangen zijn door moderne winkelpuien. Is bij de verandering het karakter van dien aard, dat de oorspronkelijke toestand nog te onderkennen valt, dan wordt dit weergegeven door ‘gewijzigde pui’.

De gevels van de XVIIIe eeuw beantwoorden aan de typeering, hiervoren op blz. 654 e.v. gegeven. Eenzelfde indeeling wordt ook hier gevolgd.

Opgemerkt zij, dat de afdekking aan den bovenkant der vensteromlijstingen op verschillende wijzen werd verkregen: bij het kruiskozijn, dat zich tot omstreeks 1740 handhaafde, bestond deze uit twee langwerpige blokken; een volgende periode

[p. *59]

PLAAT XXIX.

[p. *60]

PLAAT XXIX.
Rechtstraat 21. Kelders. Naar opmetingen van g. de hoog. 1915.

[p. 717]

Afb. 685. Hoogebrugstraat. O.I. inkttekening door N. Klotz, 1669, i.h. Rijksarch. te Maastricht.

maakt gebruik van een afdekking, welke het midden houdt tusschen een latei en een boog; aan de bovenzijde is zij recht als een latei, aan de onderzijde gebogen, zoodat ik in dit geval spreek van een lateiboog, al dan niet met een sluitsteen. In dit laatste geval bestaat de afdekking dus uit drie blokken. Ook komt de segmentboog voor, waarvan buiten- en binnenlijn evenwijdig zijn en den segmentvorm hebben.

Nog later op het eind van de XVIIIe en in de eerste helft van de XIXe eeuw, vindt de latei weer toepassing.

Het zijn vooral de straatwanden in de Hoogebrug- en in de Rechtstraat, die⁺ aan Wijk een eigen sfeer geven. Hier immers rijen zich nog aaneen de grauwe gevels in Naamsche steen en de veelal donker geschilderde en lichtgesauste gevels in baksteen met hun zware bergsteenen vensteromlijstingen; groote koetspoorten zoowel als de gootlijsten op de verschillende hoogten geven levendigheid; de flauw-hellende zadeldaken met hun dakkapellen zijn mede karakteristiek. (Vgl. afb. 685 en 688-691).

+ Stadsbeeld.

Poorten.

1 Het hiervoren (blz. 606) omschreven type der edelmanswoningen met groote koetspoort vindt men in Wijk terug in:

rechtstraat 69. De Gouden Leeuw, baksteengevel volgens het type van XVII B,

[p. 718]

Afb. 686. Hoogebrugstraat 69.

in 1942 gerestaureerd, waarbij de vensterkozijnen volgens gevonden aanwijzingen in eere zijn hersteld. Gelijkstraats een koetspoort, deur en twee kruisvensters; op de eerste verdieping vier kruisvensters; op de tweede verdieping twee tweelicht- en één zeslichtvenster. Hoofdgestel met consoles, geprofileerde

[p. 719]

lijsten en drie cartouches met an-17-04. Gevelsteen met een liggenden leeuw in een cartouche: in den gouden ∾ leeuw ∾ Afb. 686.

2 hoogebrugstraat 28-30. Uitspanning A la clef d' Or, de gouden sleutel.

hoogebrugstraat 28. Gesauste baksteengevel met twee maal vijf vensters oorspronkelijk met kruis- en tweelichtvensters; de opgaande stijlen doorgetrokken tot aan de gootlijst. In het gelijkstraats een koetspoort in omlijsting van Naamsche steen met breede voegen, de poortdoorgang overkluisd met troggewelfjes, ingang met geprofileerde omlijsting in Naamsche steen en met bovenlicht met lateiboog en eenvoudigen sluitsteen, twee vensters met lateibogen, plint van Naamsche steen met paneelvulling. In het bovenlicht een houten raam met een sleutel. Vgl. nr. 32. Afb. 688

3 hoogebrugstraat 11. Uit het midden der XVIIIe eeuw dagteekent het huis in den keersseboom; zie hierna nr. 32, afb. 691; - 13; - 15.

rechtstraat 88b. Geblokte omlijsting van een voorm. koetspoort; XVIIIa.

XVIIe eeuwsche gevels volgens type a. (blz. 628).

4 hoogebrugstraat 68. In baksteen geschilderde gevel van twee verdiepingen, gewijzigde hardsteenen pui.

5 ruiterstraatje 15. Gevel van blokken mergel, met jaarankers 1619.

Gedeeltelijk behouden zijn:

6 hoogebrugstraat 18. Achtergevel: hoofdgestel met consoles. Afb. 689, vgl. blz. 728, nr. 54.

7 hoogebrugstraat 26. Hoofdgestel in mergel met gegroefde en sterk geprofileerde consoles; tusschen de consoles gebeeldhouwde rozetten van verschillenden vorm. Afb. 688.

8 hoogebrugstraat 48. Gesauste baksteengevel, gewijzigd met behoud van het hoofdgestel met consoles en schijven; twee krulankers.

9 hoogebrugstraat 56. In de XVIIIe eeuw verbouwd (zie blz. 728, nr. 56); op de eerste verdieping hoekblokken en omlijsting van twee kruiskozijnen.

hoogebrugstraat 64. De zijgevel a/d Grachtstraat.

Afb. 687. Rechtstraat 80.

10 rechtstraat 47. Winkelpui.

rechtstraat 80. In baksteen geschilderde gevel, oorspronkelijk met twee kruis- en twee tweelichtvensters, twee geprofileerde lijsten hoofdgestel met consoles van het oudere type; gevelsteen met: 1663 / in sinte / christoffel. Afb. 687.

11 smedestraat 11, hoek Steenenwal. Jaarankers 1646 (gesloopt).

[p. 720]

Afb. 688. Hoogebrugstraat 34-28.

Afb. 689. Hoogebrugstraat 26-16.

Fragmentarisch:

rechtstraat 17. Gelijkstraats van blokken Naamsche steen, gewijzigd met behoud van sporen van twee kruisvensters; vier gesmede ankers. Verdieping in baksteen toegevoegd.

Tot de uitlopers van het hiervoren (blz. 628) gegeven type behooren de gevels met de kenmerken omschreven op blz. 633, een type, dat tot in XVIIIA toepassing vond.

Als voorbeelden er van dienen genoemd te worden:

Afb. 690. Hoogebrugstraat 12-2.

Afb. 691. Hoogebrugstraat 7-13.

[p. 721]

12 grachtstraat 39. Gesauste baksteen-gevel. Gelijkstraats oorspronkelijk twee kruiskozijnen en een deur met rechthoekig bovenlicht; op de verdieping oorspronkelijk twee tweelichtvensters. Twee vlakke lijsten, drie vlakke mergelblokken met voorsprong van ongeveer 1 cm.; kroonlijst van mergel. XVII B.

hoogebrugstraat 50; gevelsteen: 17 bloem 12. - pastoorstraat 8, zie nr 18.

13 rechtstraat 30. Op de verdieping oorspronkelijk twee kruiskozijnen; gewijzigde hardsteenen pui. XVIII d.

14 rechtstraat 40. In roode baksteen geschilderde gevel; oorspronkelijk twee kruiskozijnen, twee naar onderen verlengde tweelichtvensters. Twee geprofileerde lijsten; hoofdgestel met consoles.

15 rechtstraat 69, zie blz. 717, nr. 1.

16 rechtstraat 73. Gesauste baksteen, oorspronkelijk twee kruis- en twee tweelichtvensters, hoofdgestel met consoles. Pui gewijzigd.

17 rechtstraat 77. Op de verdieping hoekblokken, oorspronkelijk twee kruis- en twee tweelichtvensters; de laatste naar boven verlengd. Afgekapte gevelsteen in geprofileerde omlijsting (1704). Moderne pui. - 82, 84, zie nr. 21.

steenenwal 23.

18 pastoorstraat 8. In den bovendorpel van de deur een cartouche met CUrato strUCta doMUs (= 1715). Gesloopt.

Fragment:

brugstraat 58. Gemoderniseerd in 1925 met behoud van jaarsteenen: anno en 1673 en gevelsteen met gouden bokaal: la coupe d'or.

Voorts nog:

19 hooge brugstraat 2, hoek Lage Barakkenstraat. Pui gewijzigd; brandgevel oorspronkelijk met trappen; zijgevel gecement. Afb. 690.

20 kalminkstraat 1. Pakhuis met rondbogig poortje in omlijsting van Naamsche steen; drie en vijf kleine vensters met gedrukten boog; geprofileerde kroonlijst; eenvoudige ankers.

21 rechtstraat 12. Hoekblokken, pui nieuw. Slotplaat met dubbelen adelaar.

rechtstraat 78, pui vernieuwd; - 82, gevelsteen in het gulden hoeft; - 84, pui vernieuwd; alle met twee maal twee vensters, waarvan de omlijstingen ongeveer 1 cM. voorsprong hebben.

22 ruiterstraat 11. Op de verdieping twee houten kruiskozijnen; hoofdgestel gesloopt.

smedenstraat 4; - 6; - 8.

smedenstraat 5. Gevelsteen: laurierboom.

23 hoogebrugstraat 43. Voorgevel van de voorm. Refugie van Meerssen, (afb. 683).⁺

24 rechtstraat 62. Twee maal drie vensters; op de eerste verdieping gewijzigde

+ Van Naamsche steen:

[p. 722]

Afb. 692. Hoogebrugstraat 19, breed 4,30 M.

kruis-, op de tweede tweelichtvensters met luiken, maar zonder ramen. Twee geprofileerde waterlijsten, boven de onderste twee steenen met: anno en 1660. Hoofdgestel met consoles. Overblijfselen van trapgevel.

25 steenenwal 21. Hoofdgestel met consoles; op de eerste verdieping twee vensters in omlijsting van blokken en gedekt met lateibogen; op de tweede verdieping oorspronkelijk twee kruisvensters in omlijsting van regelmatige blokken met terugliggende voegen. Koperen slotplaat.

Topgevels.

De topgevels zijn in Wijk heel schaarsch. Het vermelden waard is de smalle gevel van

26 hoogebrugstraat 19. Oorspronkelijk met twee kruiskozijnen op de verdieping, een kroonlijst van mergel met consoles, een zolderdeur in omlijsting van mergel en met gedrukten rondboog, een geprofileerde waterlijst in mergel en een bekroning in mergel. De zijkanten van den top bestaan uit ingezwenkte dekstukken van mergel, die uitlopen in een voluut. Dit alles beantwoordt aan de vormgeving XVII B. Een jaarsteen boven de pui vermeldt in een cartouche het jaartal 1694. Afb. 692.

De gewijzigde pui is gemoderniseerd door eene met bekleeding in hout.

Pilastergevels.

27 rechtstraat 89. Gepleisterde gevel met vier pilasters, oorspronkelijk kruisvensters en op de tweede verdieping vensters met een middenstijl. Op de tweede verdieping drie festoenen met linten, op de eerste met vruchtenslingers. De pilasters op eerste en tweede verdieping gedekt o.s. door een Ionisch en een Dorisch kapiteel. Afb. 693.

28 rechtstraat 7. Gesauste gevel met plint van groote platen Naamsche steen, gevat tusschen twee geblokte pilasters; 7 vensters breed; middenrisaliet, gedekt

[p. 723]

door een driehoekig fronton van hout,

Afb. 693. Rechtstraat 89, breed 8,72 M.

waarin een rond venster. In de middenpartij rechts van de deur een blind venster, eveneens een hierboven. Ingang in zwaar geprofileerde omlijsting van Naamsche steen en gedekt door een driehoekig fronton.

Hiernaast een poort, waarvan de omlijsting een driedeelige sluitsteen heeft; het gebeeldhouwd middelste lid gevat tusschen an en no
17     90.

Gevels met een verticale en horizontale verdeeling volgens de staanders en liggers in den vakwerkbouw (blz. 661).

29 brugstraat 62. Gesauste baksteen, geprofileerde lijsten.

30 hoogebrugstraat 6. Oorspronkelijk met een deur en drie vensters; twee verdiepingen; lateibogen met eenvoudigen sluitsteen, gevelsteen: een stad: in het kasteel van limburg (1786). Afb. 690.

31 hoogebrugstraat 11. Vijf vensters breed, twee verdiepingen; koetspoort. In het midden, hierboven gevelsteen: in den keersse Afb. 691.     17 boem 52.

hoogebrugstraat 13. Twee maal 5 vensters; breede koetspoort. Afb. 691.

32 hoogebrugstraat 28. Gesauste baksteengevel met oorspronkelijk vijf kruisvensters en vijf vensters met middenstijl. Zie blz. 719, nr. 2. Koetspoort in omlijsting van Naamsche steen met breede voegen en sluitsteen met 1711, schramppalen (bollen). De doorgang gedekt met troggewelfjes. Afb. 688. Vgl. blz. 719, nr. 2.

hoogebrugstraat 30. Geprofileerde deuromlijsting van Naamsche steen en met eenvoudigen sluitsteen gedekt bovenlicht. Twee vensters met segmentbogen. Twee winkelkasten (XIX a) zijn thans verdwenen. Afb. 688.

33 hoogebrugstraat 34. Baksteen (gecement); 2 maal vier vensters, de lateibogen sluiten aaneen; geprofileerde waterlijsten om de sluitsteenen gecornischt. Afb. 688.

34 hoogebrugstraat 54. Gesauste baksteen. Deur oorspronkelijk in de as. Gevelsteen: 17 in de reyp grudtmolen 46. - 64. 17 in de sonwijser 86.

35 rechtstraat 32. Van de vijf voorm. kruisvensters waren de drie middelste gekoppeld. Deuromlijsting in Naamsche steen, op den tusschendorpel: ereCtaM DeVs ConserVet (1700); pui gewijzigd. - 49.

[p. 724]

Afb. 694. Wijk, Rechtstraat 54-56, breed 15,75 M.

rechtstraat 54-56. Hoekhuis Smedenstraat. Drie verdiepingen van vier traveeën aan de Rechtstraat. De onderpui geheel van Naamsche steen, de kruiskozijnen bij de restauratie in 1946-'47 hersteld. Afb. 694.

36 rechtstraat 74. Gesauste baksteen met twee maal drie gekoppelde vensters met lateibogen; pui vernieuwd. - 86. Pui gewijzigd. - 98. Geblokte pui van Naamsche steen; deuromlijsting met gebeeldhouwden sluitsteen (Régence). - 89 a. Pui nieuw.

37 steenenwal 24. Pui gecement; op de eerste verdieping drie hooge smalle vensters met tusschendorpel; op de tweede verdieping drie smalle rechthoekige vensters.

⁺ hoogebrugstraat 36. Zie nr. 46. Afb. 697.

38 rechtstraat 25. Gesaust; in de dammen gebeeldhouwde bloemhangers met strikje; pui gewijzigd.

rechtstraat 59. Geblokt; 3 maal drie vensters; op de eerste verdieping oorspronkelijk kruiskozijnen, evenals thans nog aan den achtergevel; op de tweede en derde verdieping tweelichtvensters.

rechtstraat 91. Breede, geblokte dammen; lateibogen met sluitsteen.

Gevels met de kenmerken omschreven op blz. 661.

39 brugstraat 60. Geschilderd, gevelsteen: hoofd tusschen 17 - 35.

40 hooge brugstraat 3. Pui nieuw; twee maal twee vensters met segmentbogen; uitzwenking op de eerste verdieping. Gevelsteen; een groen huis - 17 in het groen hvys 68.

41 hooge brugstraat 27. Als baksteen geschilderd; pui gewijzigd; gevelsteen met een gevulde (haver-)zak, waar overheen een chronogram (1734). CVstoDIatVr saCCVs aVenaCeVs reCens aeDIFICatVs.

+ Geheel van Naamsche steen:

[p. 725]

42 hooge brugstraat 52. Puivan Naamsche steen.

Afb. 695. Brugstraat 54-56.

Gevelsteen (1796) met een paard: in het swarte paard.

43 rechtstraat 92. Moderne winkelpui. Als baksteen geschilderd; segmentbogen met sluitsteen; 2 maal twee vensters; uitzwenking op de eerste verdieping. Gevelsteen: in den spiegel; op de bovenhelft der omlijsting

CLeMentIa: DeI: atqVe: operIbVs: strVCta. (1768).

44 cörversplein 12. Pui: tusschen twee⁺ vensters de deuromlijsting met Regenceschelp. Evenals op de eerste verdieping oorspronkelijk kruiskozijnen, op de tweede twee vensters met middenstijl.

Gevelsteen: 17 in de grudtmeulen 40. Afb. 696.

Na beschadiging door bominslag gerestaureerd in 1942/43, waarbij de roede-indeeling der vensters is hersteld en de deur uit de as is verplaatst.

+ Geheel van Naamsche steen:

Gevels in den Lodewijk XVI-stijl.

45 brugstraat 54-56. Baksteenen gevel met 2 maal vijf vensters. Pui van Naamsche steen met rondbogig gesloten vensters, gegroefde pilasters, gebeeldhouwde sluitsteenen. Afb. 695.

Afb. 696. Cörverplein 12.

[p. 726]

Afb. 697. Hoogebrugstraat 36, breed 5,85 M.

rechtstraat 7a. Poort met gebeeldhouwden sluitsteen (1790), vgl. hiervoren nr. 28.

⁺ 46 hoogebrugstraat 36. Sierlijke, gave gevel met 2 maal drie vensters, voorzien van gesneden ramen. Geblokte hoekdammen. Middenrisaliet met gebeeldhouwde pilasters; deuromlijsting met gebeeldhouwden bovendorpel, waarop een kop en guirlandes; op de verdieping een gebogen fronton met medaillon, op de vlakke pilasters tropheeën. Onder de vensters paneelen, welke op de eerste verdieping versierd zijn met takken, op de tweede met draperieën. Hoofdgestel met eierlijst; een dakvenster. Afb. 697.

rechtstraat 36 a. Doorgang naar achtergelegen bakkerij, een verbouwd huis uit 1736.

47 rechtstraat 44. Geblokte hoekdammen; gelijkstraats deur en twee vensters met lateibogen; op de verdieping het middenvenster met lateiboog, de andere met latei; paneelen onder de vensters en twee geprofileerde waterlijsten; attiek, gebroken kap met pannen en vernieuwd dakvenster.

48 rechtstraat 58. Geblokte dammen op hoeken en aan het middenrisaliet; verschillend versierde sluitsteenen, een kop in dien van den gegroefden bovendorpel van het middenvenster op de eerste verdieping. Attiek met rozet in een medaillon. Gebroken kap met vernieuwde dekking van pannen; dakvenster.

49 rechtstraat 72. Hooge en breede gevel van 2 maal zeven vensters; de middenpartij zonder voorsprong heeft 2 maal drie vensters en een halfrond fronton met

+ Geheel van Naamsche steen:

[p. 727]

Afb. 698. Hoogebrugstraat 72, breed 17,28 M.

[p. 728]

mergelvulling; hierin een venster in omlijsting van Naamsche steen, de sluitsteen versierd met een naar links gewenden kop - de mergelvelden hiernaast met draperieën. Het fronton wordt gedragen door telkens twee consoles met acanthus-motief en maskeron op de geblokte hoekpilasters van de middenpartij.

De pui is geblokt, heeft zware gebeeldhouwde sluitsteenen en (thans) twee niet in de architectuur sprekende ingangen. Gebroken kap met leien in Rijndekking; 2 maal twee dakvensters en een boven het fronton. Afb. 698. Voor de vroegere inrijpoort aan de Grachtstraat zie nr. 51.

Voorts behooren nog tot de XVIIIe eeuw de navolgende gevels, welke ten deele uit verbouwing van oudere panden zijn ontstaan:

50 grachtstraat 34. Gelijkstraats oorspronkelijk twee kruisvensters, een deur en een dergelijk venster. Op de verdieping een venster met middenstijl en een uit breede rechte stukken en een, dat half zoo groot is. De deuromlijsting bestaat uit breede rechte stukken en heeft een rechthoekig bovenlicht. In den tusschendorpel: 17 int blauw hvys 67.

51 grachtstraat 38. Inrijpoort met omlijsting in Naamsche steen; gedrukte boog met 1773 in den sluitsteen. Waarschijnlijk oorspronkelijk toegang gevend tot den achterhof van Hoogebrugstraat 72 (vgl. nr. 49), waartoe een klein huis met gebroken kap mede behoord zal hebben.

grachtstraat 40 en 40a. Gesauste baksteen; jaarsteenen 17-52.

52 hoogebrugstraat 8. Gesauste baksteen met twee vensters met lateibogen; op de tweede verdieping omlijsting in cement. Pui gewijzigd. - 10. Pui van Naamsche steen; gesauste baksteen; lateibogen. - 12. Een verdieping met drie vensters met segmentbogen. Pui gewijzigd. - 14. Geschilderde baksteen, lateibogen; twee ovale zoldervensters in omlijsting van Naamsche steen. Afb. 690.

53 hoogebrugstraat 16; - 16a. Baksteen geschilderd; 2 maal vier vensters; vroeger met leien, thans met pannen gedekt; 2 maal twee dakkapellen. Pui van 16 geheel gemoderniseerd. Afb. 689.

54 hoogebrugstraat 18. Als baksteen geschilderd, segmentbogen met sluitsteenen, ovale zolderramen, zooals bij 14. Pui: deur in geprofileerde omlijsting en met bovenlicht tusschen twee ramen, alle gedekt met lateibogen. Gevelsteen: in den witten engel 1765. Achtergevel met hoofdgestel op consoles. Afb. 689. Vgl. nr. 6.

55 hoogebrugstraat 20; - 22; - 24. Lateibogen zonder sluitsteen; - 26. Zijgevel aan de Heydenstraat met jaarankers A 1.92. Afb. 689. - 28; - 30 zie blz. 723, nr. 32. - 32. Gesauste baksteen; 2 maal drie vensters met lateibogen; pui gemoderniseerd. Afb. 688. - 38; - 42; - 46.

56 hoogebrugstraat 56. Gelijkstraats: plint van groote blokken, deur, twee vensters met lateibogen. Op de verdieping hoekblokken en twee vensters in omlijsting van het type XVIIA;

[p. 729]

Afb. 699. Hoogebrugstraat 66

de tweede verdieping toegevoegd; gevelsteen met gouden schaar op groen: in de Goude Schmouck Sceer. Vgl. nr. 9.

57 hoogebrugstraat 58. Vensters met roede-indeeling. Zijgevel aan de Smedenstraat met slotbeslag (± 1700) en deurkruk (± 1800).

hoogebrugstraat 66. Als baksteen geschilderd; 2 maal twee vensters; pui nieuw. Gevelsteen. Afb. 699.

60 hoogebrugstraat 68; - 68a; - 70. Gesaust, 2 maal drie vensters met lateibogen; puien geheel nieuw.

hoogebrugstraat 74, de gevelsteen: in de groote stadeler (1777) thans in het museum.

58 - 78; - 82; - 84. Als baksteen geschilderd, 2 maal twee vensters, waarvan de omlijstingen ongeveer 1 cm. voorsprong hebben; de puien vernieuwd. - 84. Met gevelsteen in het gvlden hoeft.

hoogebrugstraat 94. Geschilderd, 2 vensters met lateibogen en oorspronkelijk met kruisen; jaarsteenen 17-58. Pui van Naamsche steen.

59 hoogebrugstraat 1b. Twee ovale zoldervensters. - 25. Oorspronkelijk met drie kruiskozijnen. Pui gewijzigd. - 27. Als baksteen geschilderd.

hoogebrugstraat 41. Gesauste baksteen; - 65, met geprofileerde deuromlijsting. - 61 -59; - 69; - 81. Oorspronkelijk kruiskozijnen; lateien met sluitsteen.

pastoorstraat 2; - 4. Gesauste baksteen; vensters met segmentbogen.

61 rechtstraat 13; - 14. Pui van Naamsche steen ± 1800. - 16. Als baksteen geschilderd; gevelsteen: boom. - 18. Lateibogen. - 20. Gekoppeld venster op de verdieping, 2 maal een dakkapel. - 23. Vier oorspronkelijke tweelichtvensters. - 31. Als baksteen geschilderd, gebroken kap.

pastoorstraat 33. Met gebroken kap. - 36.

62 pastoorstraat 37, hoek Kattenstraat. Gesauste baksteen; vier vensters, hoekblokken; gevelsteen: kat. De geprofileerde deuromlijsting met ovaal bovenlicht heeft plaats gemaakt (1925) voor een moderne winkelpui. - 38.

63 pastoorstraat 41; - 42. Gesauste baksteen, 2 maal vier vensters met driedeelige lateibogen. - 44; - 46. lateibogen zonder sluitsteen; - 51. Gesauste baksteen, 3 maal twee vensters met lateibogen. De oorspronkelijke roede-indeeling in October 1942 door eene met glas in lood vervangen.

pastoorstraat 53. Als voren, 3 maal drie vensters. - 57. Pui vernieuwd. - 57a.

64 pastoorstraat 63. Als baksteen geschilderde gevel met 2 maal drie vensters in omlijsting van rechte stukken en gedekt met lateibogen met sluitsteen. De geblokte pui van Naamsche steen heeft een geprofileerde en gebeeldhouwde deuromlijsting met bovenlicht tusschen twee vensters, welke verbreed zijn. De middendorpel van de deuromlijsting heeft in het midden een moorenkop met veeren en terweerszijde een cartouche, waarop links mdcc rechts xlii staat (1742).

65 pastoorstraat 64. Gesauste baksteen, 3 maal twee vensters met lateibogen en roedeindeling op de derde verdieping; pui vernieuwd. - 65; - 67. Pui. - 93.

[p. 730]

pastoorstraat 96. Geschilderd, lateien, gevelsteen: (afgeknapt): 17 int lotteringe krvis 91. - 98. Vgl. nr. 36. - 104.

66 ruiterstraat 7. Baksteengevel met vensteromlijstingen van Naamsche steen.

Gevelsteen: 17 - in - de - stadt - rumund - 70. Afb. 700.

⁺ 67 rechtstraat 83. Moderne pui, 2 maal drie lateien. - 85. Geblokte middendam; 2 maal twee segmentbogen, twee geprofileerde lijsten.

Afb. 700. Ruiterstraat 7.

+ Geheel van Naamsche steen: