Francis Jammes

[p. 84]

VIII.

Hoe men ook over het wezen van Jammes' poëzie moge oordeelen, haar invloed kan men niet ontkennen, evenmin als men twijfelen kan aan het dichterschap van den schrijver van De l' Angélus de l' Aube à l' Angélus du Soir. Zijne gedichten behooren zeker tot de meest spontane die in Frankrijk sedert den dood van Paul Verlaine werden geschreven en op niemand beter dan op den dichter zelf kan men dit schoone vers toepassen:

Il fleurissait de vers comme un rosier de roses.

Aan deze spontane zuiverheid in de weergave van zijn gevoel heeft de dichter zijn eerste succes en zijn eersten invloed te danken. In een tijd van geestelijke verwarring, zooals de tweede helft der negentiende eeuw er een was, hebben de eenvoud en de natuurlijkheid eene groote aantrekkingskracht. De menschelijke geest heeft zulke groote behoefte aan evenwicht, dat in tijden van decadentie en verfijning de behoefte bestaat naar eene kunst die eene gansch tegenovergestelde richting uitgaat. De argelooze eenvoud der gedichten van De l' Angélus de l' Aube à l' Angélus du Soir moet na de ziekelijke woordorgieën der symbolisten even vreemd hebben geklonken als de stem uit het hart van Paul Verlaine na de plastische landschapschilderingen der Parnassiens. Maar met dien maatstaf mag men de literaire waarde

[p. 85]

van een werk niet meten. Dit zou trouwens zeer moeilijk zijn voor ons die de volle beteekenis der tegenstelling niet meer zoo voelen, omdat voor ons de school der Parnassiens en het Symbolisme, als kunstrichtingen, alle belangrijkheid hebben verloren.

Wanneer wij nu nog de verzen van Francis Jammes bewonderen, dan is dit waarschijnlijk om geheel andere redenen dan degene die zijne bewonderaars van voor twintig jaar lieten gelden. Niet de vorm van deze poëzie lijkt ons langer van eene alles overtreffende schoonheid; het zijn de hoedanigheden van haar gevoel dat in de eerste plaats onze belangstelling opwekken en onze liefde. En die hoedanigheden die wij bewonderen in De l' Angélus de l' Aube à l' Angélus du Soir en in Le Deuil des Primevères zijn dezelfde die den dichter gevoerd hebben tot de hoogere geestelijke schoonheid van sommige gedichten uit Clairières dans le Ciel en tot de volmaaktheid van Les Géorgiques chrétiennes. Het zijn: de liefde tot het leven en de eerbied voor de schoonheid die in elk wezen is verborgen.

Ik heb aangetoond welke banden Jammes aan het Romantisme hechten. Vaak heeft hij onder dien invloed zeer mooie bladzijden geschreven, vooral in zijne eerste periode. Maar dat hij - vooral in de laatste jaren - de bewondering heeft verworven der jongste generaties, is juist een gevolg van de overwinning die hij op zijne romantische sympathieën heeft behaald. Aan zijn Géorgiques chrétiennes heeft hij voor het grootste deel die bewondering te danken. Men hoort wel eens beweren dat Jammes een mystieke dichter zou zijn, en daarmee willen sommigen zijn invloed op vele jongere schrijvers verklaren. Maar, zooals ik zei, een mystiek dichter is hij niet, ten minste in den origineelen zin. Zelfs vóór zijne bekeering tot het katholiek geloof was Charles Péguy een mysticus. Paul Claudel is een

[p. 86]

mysticus. Maar Jammes is het niet, omdat het niet in zijne natuur ligt het te zijn.

Vaak citeert men de namen van Paul Claudel en Francis Jammes naast elkaar, wat aanleiding geven kan tot verwarring. Wel geloof ik dat de schrijver van L' Arbre een zekeren invloed heeft uitgeoefend op Jammes, maar het diepere wezen van beider werk is van zulke geheel andere essentie, dat eene vergelijking tusschen de twee schrijvers onmogelijk is. Daarom is het interessant de bladzijde te citeeren uit het laatste bedrijf van La Brebis égarée, waar twee jonge mannen de psychologische ontleding maken van den dichter Pierre. Deze ontleding past wondergoed op Francis Jammes zelf. De eene jonge man zegt: ‘Pierre Denis était au fond, quand je l'ai connu, un mystique, mais un de ces mystiques dont la foi se prépare dans une vision splendide et terrible du monde matériel. Je me souviens des poèmes qu'il nous lut dans la montagne. C'étaient des vers sur un cerisier en fruits, sur la moisson dans la canicule, sur une femme lourde et blonde qu'il rendait si présente que les mots semblaient disparaître peu à peu, se fondre dans l'azur incandescent....

Dit is eene bijzonder juiste karakteristiek van de kunst van Francis Jammes. Het is vrij zeker dat zijne hartstochtelijke liefde voor de natuur Jammes heeft voorbereid voor eene hoogere liefde. Maar om hem een mysticus te noemen moet men aan dit woord eenen zeer rekbaren zin toekennen, die dan even goed op Chateaubriand en Maurice de Guérin toepasselijk zou zijn als op Jammes. Maar hoe treffend is de definitie van de meest merkwaardige hoedanigheid zijner verzen: de hallucinante weergave der zinnelijke wereld!

Daarop vraagt de andere jonge man: ‘Et que disait Paul Ardel de ces poèmes?’

[p. 87]

Het antwoord luidt: ‘Il avait l'air plutôt gêné, mais en admirant. Il guettait sa proie d'une dent aiguë qui ressort; il levait son front rond comme l'arc d'une cathédrale romane. Sa parole de bois, sans nuance comme un chiffre, se faisait approbatrice. De l'Extrême-Orient, Ardel avait flairé en Pierre Denis un poète qui pourrait l'aider quelque jour dans sa haute mission, dans son idée fixe de prosélytisme chrétien. Il pressentait qu'il faudrait des fleurs de nos climats tempérés et des processions et toute la vie des champs pour encore exalter le Bois-Sanglant. Il proposait déjà le catholicisme comme un fait positif, comme une vérité mathématique aux yeux ahuris des hérétiques, des païens, des timides, des négateurs et des dilettantes. Il lui fallait un traducteur direct des choses visibles...’

Hoe juist geven deze woorden de geestelijke gelijkenis weer van Claudel met Paul Ardel en hoe typisch is zijn werk omschreven in deze zinnen: ‘Sa grande pensée parfois abrupte comme un calvaire.. Il relevait la croix toute nue... Beter dan in welke omslachtige ontleding ook herkent men in die enkele regels den strengen en sereenen geest van dezen lyrischen apologeet.

Hoe groot de invloed geweest is dien de geest van Claudel op Francis Jammes en zijn werk heeft uitgeoefend, en in welke richting die invloed voornamelijk heeft gewerkt, is nog niet vast te stellen, en zal wellicht uit het toekomstig werk van den dichter van Les Géorgiques chrétiennes duidelijker blijken. Maar dat die invloed bestaat bewijzen vele bladzijden van zijn laatste dichtwerk. Maar alleen daarom mag men nog geen verwantschap ontdekken tusschen twee zoozeer verschillende naturen. Claudel is een groot kunstenaar en een groot denker. Jammes daarentegen is geen denker. Hij is ‘un traducteur direct des choses visibles.’

[p. 88]

Gelukkig de dichter die aldus zichzelven kent. Hij is voor altijd bevrijd van de verzoeking om zijn talent te dwingen tot acrobatische krachttoeren. Zooals het met zoovele schrijvers der negentiende eeuw het geval was, zal zijn oeuvre niet die vreemde chaos zijn van harmonieuze werken naast mislukte en onsamenhangende. Want hij zal zich niet wagen aan eene hoogere vlucht dan hem zijne vleugels kunnen dragen. Daarom vertoont zijn werk zulke schoone eenheid van inspiratie, en al dreigt deze wel eens een beetje eentonig te worden, verzwakken doet zij nimmer. Men kan een of ander zijner boeken minder geslaagd achten of minder suggestief, onbelangrijk vindt men er geen.

Van De l' Angélus de l' Aube à l' Angélus du soir tot Les Géorgiques chrétiennes bewijzen al zijne boeken dat hij van de fransche natuurdichters der negentiende eeuw een der innigste is en een der zuiverste. Hij bezit niet de schoone klassieke tucht van een Moréas, maar hij is een zanger met een buitengewoon zuiver gevoel. Zijn hart is het fijnbesnaarde speeltuig dat de veelvuldige stemmen der aarde doen trillen en doen zingen. Zooals Sénancour die schreef: je cherche dans le mouvement de la forêt, dans le bruit des pins, quelques-uns des accents de la langue éternelle, zoo zoekt ook Jammes in de stemmen der aarde een echo van het eeuwig lied. En beter dan eenig ander dichter heeft hij dit verstaan en zuiverder den klank ervan weergegeven in zijne verzen.

[p. t.o. 89]