Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 865]

In Holland staat een huis
Dr. N. Japikse: ‘De geschiedenis van het Huis van Oranje Nassau’. Tweede deel

Het eerste deel van Dr. Japikses ‘ Geschiedenis van het Huis van Oranje Nassau’ verscheen tijdens de feestelijke voorbereidingen van Prinses Juliana's huwelijk. Het behandelde de geschiedenis tot het veelzeggend jaartal 1672. Het tweede deel verschijnt nu het land zich gereed maakt het veertigjarig regeringsjubileum van Koningin Wilhelmina te gaan vieren. Het begint bij 1672 en het eindigt op heden. Neen, niet op heden. Het eindigt op 7 januari 1937, op de dag van Prinses Juliana's huwelijk; het vermeldt niet, zelfs niet in een nawoord, de geboorte op 31 januari 1938 van Prinses Beatrix. Hoe is het mogelijk, vraagt men zich af, terwijl de blijde gebeurtenis zo geruime tijd van tevoren werd aangekondigd, dat de schrijver zijn boek heeft afgesloten zonder voor dit nawoord een op het laatste moment nog in te vullen bladzijde open te houden. Mij dunkt, hiermee heeft hij zich een kans laten ontglippen om ook eens aandacht te wijden aan de emotionele banden die Nederland en het Huis van Oranje verbinden en die in historisch opzicht zulk een grote rol gespeeld hebben. Nederland is altijd nuchter en koopmanschappelijk geregeerd geweest door plaatselijke en provinciale aristocratieën. De Napoleontische anekdote, dat Willem Six hier meer te vertellen had dan Willem Cinq, is daar een voortreffelijke illustratie van. Dit zakelijk bewind had ongetwijfeld een poëtische zijde: de wereldkennis, de ondernemingsdurf, het accepteren van feiten, maar het had geen emotionele uitlaat bij feesten, oproeren of gevaar. In zulke momenten van gevoels-overwicht richtte zich de blik altijd weer naar Oranje, die door zijn merkwaardige positie zowel buiten als boven de partijen stond; en het is een zegen voor het Huis en voor het land geweest, dat er in dat Huis altijd weer personen te vinden waren die het landsbelang met het hunne wisten te vereenzelvigen. Zo is in Holland een Huis blijven staan, en dit Huis heeft een zin-

[p. 866]

nebeeldige maar daarom niet minder werkelijke betekenis gekregen en gehandhaafd. Hoe democratischer, verdraagzamer en neutraler zich de Oranje-figuren getoond hebben, des te beminder zijn zij bij ons volk geweest. Desnoods conservatief, desnoods feodaal, maar altijd boven en buiten de partijen. Diegenen echter onder de Oranjes, en het waren niet de geringste en minst bekwame leden van dit zeldzaam begaafde geslacht, die zich met hun volle persoonlijkheid in het gewoel geworpen hebben, Maurits bijvoorbeeld en Koning Willem I, verloren daardoor veel van hun populariteit. Het zijn figuren van grote tragiek. Ons volk is niet kunstzinnig genoeg om in te zien dat hartstocht tot eer strekt. Oranje schijnt eerst van gewicht te worden, als de beroemde rade-, rede- en reddeloosheid intreedt. Andere volkeren hebben met revoluties hun koningen verloren, wij daarentegen hebben hen daarmee steeds weer terug gewonnen, en steeds dierbaarder zijn zij ons daardoor geworden.

Het boek van Dr. Japikse is te zeer gebaseerd op diplomatieke, en politieke geschiedenis. De wisselwerking van Oranje en volksgeest, die naar ons inzicht meer door economische, culturele en geestelijke factoren bepaald wordt, komt niet tot zijn recht. De bijzonder goed gekozen portretten en andere illustraties zeggen eigenlijk meer dan de begeleidende tekst die - om het zacht te zeggen - wel wat erg gemeenplaatsig aandoet. We missen brieven, anekdotes, we missen karakterschetsen. Het is alles angstvallig gehouden op het gemiddelde peil van een vaderlands leerboek. Aan een waarlijke portrettengalerij van deze onze grootste Familie is de schrijver niet toegekomen.

Het is, naar ik meen, een kwestie van stijl. Met deze verdoezelende en voorzichtige taal valt niet te schilderen. Eis ik teveel? Eis ik de kennis van Japikse verenigd met het talent van Van Deyssel? Ja, dat eis ik, want ik kan het niet helpen dat ik Fruin niet kan vergeten.