Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

E. du Perron
‘Mikrochaos’

Du Perron heeft naam gemaakt met het soort heftige kritieken, waarmee het alleen in Holland mogelijk is naam te maken. Zo sterk is in ons klein taalgebied het prestige van polemiek, dat de vernieuwing der literatuur, die men de beweging van '80 noemt, naar de kritische en niet naar de scheppende hoogtepunten algemeen verkeerd wordt gedateerd. Perk en Kloos zijn een profetisch voorspel, vergeleken bij hetgeen na 1894 gaat geschreven worden, als de Nieuwe Gids is uiteengespat en de eerste verzen van Leopold, Henriëtte van der Schalk en Boutens verschijnen. De werkelijke vernieuwing, zowel in de algemene geestesgesteldheid van het land als in de krachtigste figuren persoonlijk, voltrekt zich in de negentiger jaren. Ik denk aan de sociale wetgeving, aan de veranderingen in mannen als Van Eeden, Gorter, Van Deyssel en Verwey. Zonder de

[p. 753]

kritische kloof van de Nieuwe Gids-polemiek, die met een gezichtsbedrog de afstanden naar het verleden vergrootte en de verandering deed doorgaan voor een totale omslag, zou de sprong niet zo groot zijn van Multatuli naar Van Looy en van Vosmaer naar Couperus.

Du Perron bewijst zichzelf geen dienst door nog altijd tachtig te spelen. De bundel ‘Mikrochaos’, die zijn poëtisch werk van 1921-1930 bijeenbrengt, toont een talent dat al zijn kracht voor eigen werk verdient aan te wenden. Hij behoort tot de zeldzame dichters die het best schrijven in lange verzen. Hij heeft in zijn korte gedichten prachtige losse regels, als op blz. 64:

Ik zend u dit sonnet met een tros druiven

maar meestal staat dan in zulk een kort gedicht geen gelijkwaardige regel meer. Nog vaker, als in ‘Kolonie’ of ‘In memoriam’ treft alleen de beschreven gestalte, die als een miniatuur poppetje overlast lijdt van de luidruchtige en platte dictie waarmee het bevracht is. In zijn langere gedichten echter komt een geheel ander vermogen te voorschijn. Zodra hij zich niet meer op één beeld toelegt, maar twintig, dertig beelden ter begeleiding van een gedachtengang oproept, wordt het poëzie die niemand anders schrijven kan. Ik denk aan het ‘Gebed bij de harde dood’, met de passage die een reeks plotselinge ongelukken opsomt, maar vooral aan ‘Windstilte’, dat ten onrechte minder bekend is, een rapsodie van Riviera-verveling, inderdaad een mikrochaos van dooreenkantelende lichteffecten, een enorme spiegel die boven het landschap verbrijzelt, en aan ‘De bittere ballade’, het jeugdwerk waarmee de bundel opent en die zo verrukkelijk besluit met:

Hij floot bij 't laatste vers; van trots en vreugde dronken
stak hij zijn schoenen door zijn jonge lier,
en nam een héél warm bad. Hij had zich graag verdronken
in de rivier, maar hij had geen rivier.

[p. 754]

Ik geloof dat hij zich vergiste. Hij had er wel een. Er is een stromend water dat zijn element is. Maar hij heeft een teveel aan gebrek aan ernst.