Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

[p. 466]

P. Otten
‘Schaduwen’

Met hetzelfde poëtisch gevoel, waarmee deze gedichten aanvangen, houden zij ook weer op, er is het rondbuigen van een stemming om hen heen. En deze stemming is eindeloos teder, zuiver, bescheiden, als een sfeer van bloemstukken, om stillevens. Deze dichter, denkt men, moet iemand zijn met een uitermate hooggestemde poëtische aandrift, maar die daarvoor, misschien weerhouden door een teveel aan goede smaak, misschien gewoonweg gestremd door een zekere kuise woord-onmacht, geen uitdrukking weet te vinden. Zodat hij die zich bij ogenblikken werkelijk geïnspireerd gevoelt, die zich omhoog richt met een verrukt gelaat, die de hand opheft naar een eensklaps verhelderd beeld, voor wie in dit moment alle woorden overbodig zijn - niet dan schoorvoetend er toe schijnt overgegaan te zijn, deze onzegbare interieure heerlijkheden in woorden naar buiten te brengen. Want tijdens de stemming voorvoelde hij reeds: de woorden zullen het gedeeltelijk teniet doen. En deze bezorgdheid stemde hem precieus, stemde hem angstvallig en toen geschiedde waarvoor hij bevreesd was. Wie kent niet dit gevoel: mijn handen zijn te zwak? Wie onzer kent niet het ondermijnende gevoel: hoeveel helderder en sterker was mijn plan dan zijn uitvoering?

Wie heeft zal gegeven worden, maar wie niet heeft zal ontnomen worden. Dit is de grond van het verschrikkelijk geheim, dat grote van kleinere dichters onderscheidt: de woordnoodzaak voegt aan de aandrift van grote dichters iets toe, maar ontneemt de kleinere het voor hen geheel onmisbare. Wat voor de één een springplank is, is voor de ander een struikelblok.

Waarom ik nu echter enkele gedichten van Otten toch zo bijzonder waardeer, is om het ‘woordeloos gedicht’ dat er onder ligt, het onuitgesproken, maar, voelt men, intact gehouden plan. Het zijn vooral de gedichten ‘Wijding’ en ‘Rozen’, die men in zijn bundel zal vinden. Voortdurend blijven de woor-

[p. 467]

den zwakke en tastende benaderingen, maar zij suggereren toch hetgeen ze verzwijgen, bederven en overwoekeren het althans niet.

De beschrijving bijvoorbeeld waarmee ‘Wijding’ aanvangt:

Dan keek de jongen van zijn boeken op,
Zag de avond schoon en gulden door de ruiten
En, rijzend, liep hij droomerig naar buiten -
En vond zich weder op den heuveltop.

Dit is, ondanks de fraaiheid van ‘schoon en gulden’ van de avond, ondanks ‘rijzend’ voor opstaand, ondanks ‘vond zich weder’, waarvan men niet weet of het een vertaling is van ‘se trouva’ of ‘se retrouva’, - dit is ondanks dit alles een zeldzaam zuiver overgebrachte beeldoproeping van een jonge dichter, een knaap nog, in wiens hart voor het eerst een gedicht zijn werkzaamheid begint. En het is om de tederheidswaarde van dit beeld, om iets van lichte huivering en innigheid die daar om heen drijven, dat men over de tekortkomingen heenleest, ja, ze zelfs, als onvermijdelijk ten opzichte van de ‘candeur’ van het onderwerp, vergeeft. - In de rest van het gedicht, de avondwandeling van de dichter, zijn terugkeer naar de stad, gaat de stemming nooit geheel verloren, maar de zes volgende strofen voegen daar ook niets aan toe. Het is dan meer een dichterlijk spreken dan een eenvoudig aanwijzen van het ontroerend gegeven geworden.

‘Rozen’ is als geheel geslaagder. De dichter bepeinst, bij het zien van wat rozen in een glas, hoe ‘het donker leven van de struiken’, het zwellen der knoppen, het langzaam werk van voeding en ontluiking, eigenlijk slechts bestaan heeft voor dit éne uur dat de bloemen, afgesneden van de grond, los van de wortel, gloeien in de schemering van de kamer. En terstond voelt hij zijn levensgang daarmee evenwijdig, en

[p. 468]

 

Komt in mijn diep verwonderd hart geheven

 

Een ijl en duizelig besef, dat ik

 

Door alle daden van mijn vroegre leven

 

Moest rijpen tot dit oogenblik

 

Deez zuivre stonde van verstild bezinnen,

 

Van teedre schemering en eenzaamheid.

Wij bemerken weder, reeds in deze enkele regels, de voorzichtigheid der woorden, hun ingehouden tred op de tenen ‘om niet te storen’, maar het beeld van de rozen in het water en van het in zijn eenzelvigheid als het ware afgesneden mijmeren van de dichter blijft ons voor goed bij, al vergeten we de woorden die het ons overgebracht hebben.

Gelukkig zijn er meer dergelijke stille en ingetogen krachten in ons land der dichters, sommigen zijn sterker van stijl, anderen echter missen Ottens goede smaak. Jongere generaties, die dichters liever beoordelen naar hun uitdrukkingsvermogen dan naar het gemoedsleven, lopen hen gaarne voorbij met het woord ‘epigonisme’. Maar wat echt in hen is, zij het zwak uitgedrukt, blijft voor ouderen van waarde.