Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Poëzie I
‘The best poems of 1924’

Thomas Moult heeft een bundel ‘The best poems of 1924’ samengesteld. Deze bloemlezing is een vervolg op zijn twee voorgangers, ‘The best poems of 1922’ en ‘The best poems of 1923’. Ze zijn merkwaardig ineengezet. De samensteller zegt in zijn inleiding dat hij het liefst zon volstaan met een enkele index: daar-en-daar zijn dan-en-dan door die-en-die gedichten zo-en-zo gepubliceerd, die in betrekking tot de algemene stand der poëzie en haar bijzondere houding in ons jaar van belang zijn. Hij geeft zulk een index, en laat voor het gemak van het grote publiek, dat misschien niet voldoende middelen en misschien niet voldoende belangstelling heeft om al de aangeduide periodieken zelf na te slaan, de gedichten daarna volgen. Zo krijgen we 7 gedichten van januari, 5 van februari, 8 van maart, enz. en daar iedere Engels-schrijvende dichter slechts eens per jaar zijn belangrijkste werk publiceert, komt dezelfde naam nooit terug. Als men hierbij bedenkt dat Mr. Thomas Moult niet slechts de Engelse, maar ook de Amerikaanse en Ierse tijdschriften heeft bijgehouden, begrijpt men welk een enorme jaarlijkse arbeid met deze bloemlezingen verricht wordt. Maar thans de resultaten. Men zij voorzichtig met uitspraken als: de hedendaagse Amerikaanse poëzie is belangrijker dan de Engelse, of: na Yeats is er geen Ierse poëzie meer; wat in één jaar gepubliceerd werd, is een betrekkelijke toevalligheid, en in de tijdrekening der poëzie kan een jaar gelijk zijn aan een eeuw. Het zien van contemporaine stromingen, het juichen bij vloed en het alarmeren bij eb, het elkaar toeroepen: laten we het zus doen, laten we het

[p. 289]

zo doen, geeft soms aardige overzichten van de tijdgenoten als historische figuren, geeft soms in verdektheid geforceerde persoonlijke beginsel-verklaringen, maar heeft verder weinig nut. Een ‘laisser aller, laisser faire’ is de beste houding tegenover tijdgenoten, de enige kritische eerlijkheid tegenover hen is een onbevangen lezen, en de enige waardering is een gewapende verdediging dier lectuur. En wat beginsel-verklaringen aangaat, men kan ze helderder uitdrukken en vruchtbaarder suggereren door een met persoonlijke kijk gekleurd oordeel over algemeen-erkende dichters van voorgaande geslachten, dan door een partij-keuze tussen ongeveer leeftijdgenoten. Ziehier het enige historisch gedeelte van kritische arbeidzaamheid. Dat Boutens groot is en dat Leopold groot is, weet iedereen; maar hoe het komt dat de eerste 10 jaar geleden en de laatste thans de meeste invloed heeft, is het onderwerp van een studie die een richting in onze poëzie zien laat en die een beginsel-verklaring kan insluiten, welke voor meer mensen begrijpelijk is dan de twisten tussen de Moenzen en de Boenzen, de Blessen en de Vossen, de Berghen en de Marsmannetjes. Zo'n studie is moeilijk en zou, om bij bovenstaand voorbeeld te blijven, van een ijzige moed tegenover Boutens getuigen, die men misschien van geen jong criticus vergen kan, te meer als hijzelf dichter is, maar hij zou zijn jongere tijdgenoten een groter dienst bewezen hebben dan met een redeloze hiërografie van al de ouderen. Die komen wel weer terecht. Trouwens, de jongeren ook. Alles komt terecht.

Literaire generaties danken hun kracht, hun zekerheid en eeuwenlang hun belang, in de eerste plaats aan onderlinge waardering. Die was aanwezig in de eerste tijd van ‘De Nieuwe Gids’, die ontbrak in ‘De Beweging’, waar de waardering misschien centraal maar zeker niet onderling was. Dat van de gehele talentrijke groep Van Eyck, Van der Leeuw, Uyldert en Gutteling geen invloed meer uitgaat, mag men wijten aan het feit dat zij allen naar hun leider Verwey opzagen, maar van elkander even ver afstonden als centrifugaal maar mogelijk was. Alleen De Haan, Bloem en Gossaert, in losser verband staande,

[p. 290]

blijven als de ‘aparten’ die iedere generatie heeft, van geheel persoonlijk-bepaalde waarde, dwaalsterren op de grenzen der geslachten, waarvan Gossaert en De Haan reeds uitdoofden, terwijl Bloem zich goedschiks bij een volgende generatie liet inlijven (een geval van de- of regeneratie, al naar men het van toen of thans beziet).

Een bloeiende literatuur, als de onze sinds 1880 is, heeft schrijvers van 60 en schrijvers van 20 jaar die tegelijk werken en tegelijk van betekenis zijn. Dat wil literair zeggen, ongeveer vijf generaties. Men herkent de sterkere aan een republikeins verband en de zwakkere aan een zoeken naar hun leider.

Grote literaire persoonlijkheden blijven natuurlijk buiten hun generatie van het merkwaardig belang, dat de volgende geslachten zich in hen van een eigen richting bewust maken. Baudelaire was, in 75 jaar, beurtelings parnassien, symbolist, fantaisist en religieus; Rimbaud was symbolist met ‘Bateau ivre’ en spiritualist met ‘Saison en enfer’. Doet men hun een dieper onrecht aan, door een dusdanig kameleonesk voortleven? Ik geloof van niet, juist van niet. Men kan een dichter niet hoger eren dan door hem als tijd- en geslachtgenoot te blijven waarderen.

En omgekeerd is de studie van de hedendaagse poëzie de beste weg tot die van andere tijden. Een goede tijdgenoot geeft ons tien vergeten dichters terug. Hoe geheel anders leest men Middelnederlandse lyriek en epiek als men Leopold verstaat, hoe geheel anders de Reien van Hooft en Vondel als men met Boutens begonnen is! Poots ‘Endymion’, dat prachtige gedicht, is heel wat gemakkelijker naar juiste waarde te schatten door iemand die Gossaert bewonderen kan; en naar welk een door ons verwaarloosde 18de eeuw wijst reeds zijn naam en wijzen zijn latiniseringen terug!

Zo kan de studie van tijdgenoten van groot belang zijn, en een zeer geschikt middel daartoe kan een jaarlijks-voortgezette bloemlezing zijn als Mr. Thomas Moult van Engelse poëzie

[p. 291]

geeft. Wat deze betreft, sinds de Lake-school, sinds de grote Victorians, sinds de Pre-Rafaëlieten, Rossetti en zijn kring, en tenslotte sinds Wilde en Douglas, is er in Engeland van een poëtische generatie eigenlijk geen sprake. De Engelse lyriek heeft door het sneuvelen van Rupert Brooke en Richard Owen in de oorlog een ontzaglijk verlies geleden. De jaarlijkse groepen-bloemlezingen ‘Georgian Poetry’ misten belang, de avantgarde verzamelingen ‘Wheels’ misten bewuste richting en dieper moderniteit. Twee opmerkelijke dichters van ‘Wheels’ Edith en Sacheverell Sitwell, vindt men bij Moult terug, maar ze zijn makker geworden, Sacheverell geheel traditioneel, en Edith meer redenerend dan beeldend. Een van de beste Engelse verzen is weer van Lord Alfred Douglas. In het algemeen gesproken, is Tennyson verdwenen en is Brownings invloed nog sterk. Er is nog een neiging naar interieure dramatisering, naar de verhalende monoloog die onder de eigenlijke vorm van het gedicht donker vibreert. Ziehier als voorbeeld een gedicht van Edward Shanks, misschien het allerbeste gedicht van de bundel. Het is getiteld ‘The bitten grass’. Een ruiter bezoekt de plaats waar hij in vroeger dagen met zijn geliefde afsteeg. De paarden graasden op de open plek, hij zat met haar aan de bosrand. Het enige wat van die tijd als herkenningsteken is overgebleven, is het kleine stukje afgebeten gras.

How coldly I survey
This windless corner in the bleached and wintry gorse
Which was our shelter once, day after day.
But now my horse
Is halted here by habit, not the rein,
And here we stay,
I dreaming coldly back, he reaching for the grass,
In him no hunger and in me no pain,
But in us both desires that idly pass.
How sluggish is the beast, he will not move,
How sluggish is my heart, that has outgrown its love.

[p. 292]

Wat de Amerikaanse bijdragen betreft, die ver in de meerderheid zijn, er is meer in dat levendig en persoonlijk geschreven is, maar slechts weinig dat iets nieuws brengt. Amerika bezit, sinds 1914, een school van poëzie. Daarvoor waren figuren als Poe en Whitman en Melville eenzame gestalten. Edgar Lee Masters heeft in zijn in 1914 verschenen ‘Spoon River anthology’ op-eens de toon aangeslagen die specifiek Amerikaans kan genoemd worden. Direct op hem volgde Robert Frost, die niet als Masters terstond weer inzakte (Men vindt hier één gedicht van Masters en niets van Frost). De ‘Amerikaanse toon’ is kortweg te omschrijven als een werkelijkheids-poëzie. Ietwat bitter en gewild melodramatisch van gevoel, reëel tot in 't ruwe, en kinderlijk ‘terrible’. De ‘Spoon River Anthology’ is een verzameling grafschriften van hen die langs de Spoon River woonden en daar begraven zijn, een bundel soms rauwe en soms tedere bekentenissen. De beste vertegenwoordiger van dit genre is tegenwoordig Nickolas Vachell Lindsay en ik betreur het dat Moult zijn laatste werk ‘The trail of the dead Cleopatra’ te lang vond om geplaatst te worden. Men had er veel voor willen missen.

Maar George Villiers, Anne Goodwin Winslow en R. Ellsworth Larsson (met een gedicht getiteld: ‘Swan song arranged for two pianos’) geven goede voorbeelden van het Amerikaans genre.

Het meest interesseren mij echter Edwin Arlington Robinson die een zeer merkwaardig gedicht ‘Not always’ laat zien. Van hem zou ik meer willen lezen. En daarna Babette Deutsch, met een gedicht ‘On a night of rain’. De regen is een net van muziek tussen twee harten, een dunne sluier die gevangen houdt.

Softly steadily swings the intangible shuttle,
Weaving from you to me, from my heart to your heart again.
Whole as the wind is love, immaculate as music,
Love that is the lightnings, and the endlessness of rain.

[p. 293]

Al lezende denkt men terug aan ‘Het jaar der dichters’, indertijd, o hemel, al meer dan 10 jaar geleden, jaarlijks door Jan Greshoff bijeengebracht. De halve wereld schrijft Engels, maar een Nederlandse bundel van het jaar 1924 zou meer poëzie bevatten.