Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Elizabeth Zernike
‘Kinderspel’

Het is nog niet lang geleden, dat van dezelfde schrijfster, twee voorgaande romans ineens en zonder enige reserve, onze sympathie wisten te veroveren. En ik moet zeggen, dat ik deze kleine, maar sublieme novelle met niet minder belangstelling heb doorgelezen.

Immers, voor het eerst, zouden wij bijna willen zeggen, in

[p. 127]

onze Hollandse literatuur, die zo arm aan gestalten is, vinden wij bij Elizabeth Zernike een van de weinige verheven vrouwen-figuren, die de moeite van het beschrijven waard zijn. Die niet groot zijn door het toevallig hevig gebeuren rond hen heen, maar wier waarde uitsluitend en alleen ligt in de zuiverheid van het inwendige zielsproces.

Deze Erna behoort, evenals Lucie uit ‘Een vrouw als zij’, of als Sytske uit ‘Het schamele deel’ tot die gestalten, die niet meer onder het een of ander type kunnen gerangschikt worden; die, met fouten en tekortkomingen, toch in zichzelf een volmaaktheid vormen, de volmaaktheid van - zoals Elizabeth Zernike zelf ons zegt - ‘de ware vrouw, die kuisch is’. Noch in het leven van Erna, noch in hare omgeving treedt iets buiten-gewoons of groots op de voorgrond. Geen groot geesteswerk drijft haar, geen wereld van hartstochten of emoties vecht om haar heen. Simpel als een eenvoudig kantoormeisje, dat geduldig haar eentonig dagwerk doet, vergaat voor haar de ene dag in de andere. Maar hóé het leven gaat is haar enerlei. Of de dagen licht zijn of somber, of zij rijk zijn aan ondervindingen of toonloos en aan elkaar gelijk, dat is haar eigenlijk in het diepst van haar wezen om het even. Want wat haar ziel beweegt, wat haar die fijne glimlach om de lippen tovert, en met die schuchtere en toch vrijmoedige ernst haar doordrongen heeft, dat is niet het leven der werkelijkheid, met zijn ebben en vloeden, maar, zoals Elizabeth Zernike het noemt, het ‘Kinderspel van haar kuische jeugdgedachten’.

Dit kinderspel heeft haar gehele ziel in zich opgenomen, heeft haar opgeheven uit de sfeer van vruchteloze en onbelangrijke plichten, en naar een onbegrensd gebied van droom en verlangen ontvoerd.

Haar stille dadeloze fantasieën spinnen zich zachtjes voort van het ene voorwerp naar het andere, langs toevallige aanknopingspunten, met onberekenbare omwegen, naar een wit land aan de einder. Zij dwarrelen ordeloos van het een naar het ander, hechten zich in het voorbijgaan even aan een scherper gebeuren,

[p. 128]

om dan weer trouw en geduldig verder te spinnen aan het ragfijne weefsel, waarin het zoet geheim van haar meisjesziel omvangen ligt.

Als zij Dirk Stuvers leert kennen, de man die haar liefkrijgt en die zij ten slotte zelf ook beseft lief te hebben, komt een wrede breuk de gaafheid van dit broze spel verstoren. Zij weet, dat zij van hem houdt, heftig en verlangend, maar zekerder weet zij, dat deze al te reële liefde dit broze net van zuiverheid vernielen zal.

‘De ware vrouw is kuisch’, wil zij hem schrijven, en hem dan meteen zeggen, dat het haar onmogelijk is met hem te trouwen, maar ze durft niet. Wat zou hij daarvan kunnen begrijpen, hij die een man is die liefheeft, die nemen wil, en gereed staat voor de harde daden der werkelijkheid. Hoe moet hij ooit dit teer mysterie van een meisjesdroom verstaan? Misschien heeft hij haar lief, juist dáárom, begerig om bezit te nemen van die schoonheid. Ze glimlacht haar wijze lachje... ‘Alsof niet de eerste, en teederste aanraking de zeepbel zou doen barsten.’

Dat alles, dat zij zo zeker, zo zuiver weet, wil zij hem schrijven. Maar het is moeilijk om Dirk dit alles duidelijk te maken. Om dat te doen, zou ze lang en helder moeten denken, en dat kost zoveel inspanning. En bovendien... ze houdt toch van hem... en misschien is, wat er voor haar ligt wel beter, dan dit ‘geluk als een blokkentorentje’, zoals Dirk haar Kinderspel noemt...

Eindelijk stemt zij er in toe, en korte tijd daarna zijn zij getrouwd.

Elizabeth Zernike eindigt hier haar verhaal en laat ons ernaar raden, of inderdaad de toekomst beter bleek, dan het kinderspel. En het valt niet gemakkelijk voor de lezer, dat uit te maken.

Zo heeft dus deze schrijfster onze literatuur een nieuwe en fijne vrouwenfiguur geschonken, en als er nog enige opmerking over deze kleine voortreffelijke novelle gemaakt zou kunnen worden, dan zou het alleen déze zijn, dat het jammer is, dat Elizabeth Zernike haar figuren, zowel Erna, als Lucie en Sytske,

[p. 129]

als hoofdpersonen, tegen een vrijwel kleurloze achtergrond plaatst.

Er zijn nl. figuren, die om hunne daadloosheid uiteraard bij-figuren zijn en wier beeld wij het zuiverst en scherpst-omlijnd geven, gespiegeld in een sterkgekleurde omgeving of tegen een krachtige hoofdfiguur aan.

Ik zou willen wijzen op Ophelia, wier voortreffelijk beeld wij niet zuiverder zouden hebben kunnen ervaren, dan, zoals Shakespeare haar ons uitdrukte, enkel en alleen als bijfiguur, en niet anders optredend, dan in Hamlets woorden en liefde.

Temidden van de vage gebeurtenissen en naast de onbelangrijke, bijna schetsmatige gestalten van haar omgeving, geloof ik niet, dat de werkelijke waarde van Erna tot zijn recht komt. Teveel vervaagt deze stille, effene, maar, door zijn volmaakt-kuise kracht, ook stérke natuur, tot die van een teder droomstertje.

Elizabeth Zernike noemde haar novelle ‘Kinderspel’, maar is dit kinderspel misschien niet het hoogste, dat ooit de vrouw de wereld geven kan?...