Verzameld werk II. Kritisch en verhalend proza

Karel Wasch
‘Arnold Fronde's eerste liefde’

Met deze roman ‘Arnold Fronde’ geeft de schrijver, naar hij voor-in het boek zegt, het vervolg op zijn ‘Judith van Esten's donkere jaren’. Wat wij indertijd naar aanleiding van ‘Judith van Esten’ in dit blad schreven, is helaas ook op dit vervolgwerk van toepassing. Wederom een studieuze analyse van lichamelijkheden, die wederom voor psychologie moet doorgaan. Nogmaals een objectieve bewustwording van gewaarwordingen, nergens een subjectief zieleleven. Steeds weer een mens die zichzelf ontrafelt, om conclusies te trekken aangaande hetgeen uit zijn eigen onbekende diepten opstijgt, nimmer een mens die nog iets anders bestreeft dan een verstandelijke organisatie van zijn dierlijkheid, nimmer een mens die een doel en

[p. 118]

een wereld kent buiten en boven zichzelf. Wederom dus een boek van ego-centrische erotiek.

Wat nu weer van zo'n boek te zeggen? Dat de schrijver copieerder is? Dat er geen vezel kunst aanwezig is?

Dat Arnold Fronde geen vervolg is op Judith van Esten, maar ‘hetzelfde links’? - Ach, één ding spijt me meer dan al het andere, laat ik dat dan maar eerst zeggen.

In het vorige boek was een mij overbekende figuur ten tonele gevoerd, die ik hier zo goed als geheel mis. Ik bedoel de schrijver Victor (Delorme). Al wie deze bellettrist even goed kent als ik, gevoelt als ik spijt, dat we in ‘Arnold Fronde’ niets meer van hem horen, dan dat hij naar Zwitserland gaat. Ten slotte heb ik ‘Judith van Esten’ met plezier om hem gelezen. Op werkelijk fotografisch-knappe wijze had Wasch ons deze ‘spichtige lettré’ ten voeten uit gegeven. Hoe hij in zijn ruime kamer op de Nieuwe Haven te Rotterdam rondslenterde, hoe hij zijn ‘verzorgd proza’ bij kaarslicht voorlas, hoe hij door het sturen van Nieuwe-Gids-overdrukjes van dit subliem-stilistisch werk de jonge meisjes de liefde in het hart joeg, hoe hij kort-af en bitter kon spreken, alles vond men exact en levensgroot uitgebeeld, met een waarachtige weergave van zijn briefjes, zijn kamer, zijn houdingen. Deze afbeelding had voor ons die hem zo goed kenden, dat wij van zijn décadence de pose om de kostelijkheid vergaven, al de ontroerende charme van een ouderwets portret. Helaas, na in ‘Judith van Esten’ een heldenrol vervuld te hebben, wordt hij hier in ‘Arnold Fronde’ naar Zwitserland (precies!) gezonden en wij horen niets meer van hem, hoewel zijn bestaan toch wel interessant gecompliceerd zal blijven. Jammer!

Zijn plaats wordt in dit vervolg-werk ingenomen door een jonge advocaat, Arnold Fronde, een enigszins burgerlijk maar plechtig jongmens, steeds vervuld van de anatomie zijner eigen ziel, maar verder, buiten dit reactionair analyserend vermogen, zonder eigenlijke kracht. Hij wordt door alle dames zijner omgeving (een half dozijn ongeveer) achtervolgd, tot hij besluit

[p. 119]

van Judith van Esten te gaan houden en met haar te trouwen. Zo gedacht, zo gedaan. In de verlovingsmaanden leert Fronde aan Judith, dat zij haar ‘ongebreidelde’ sensuele natuur moet weten te beheersen, hetgeen al voldoende schijnt te zijn om tot een hoog-geestelijk, peinzend (analyserend) leven te geraken. Het boek eindigt met de overdenkingen van het meisje, als zij zich de avond vóór haar huwelijk, ter ruste begeeft:

‘Het ongebreidelde in haar, zooals hij eenmaal gezegd had, dat was het verleden. Het roekeloos zich wegschenken, het gedachteloos spillen van haar wezen, het zich zonder tegenweer laten gaan op haar begeerten. In hoofdzaak wist ze dit overwonnen. Ze had de waarde leeren beseffen van de zelfgebondenheid, in denken, in plichten, in de liefde. Ze had leeren verstaan, dat het wild zich uit leven naar alle zijden juist den diep-door-pijnenden weerslag, de knauwende onbevredigdheid moest ten gevolge hebben en louter de zelf-beperking, het intoomen van het begeertewezen, de innerlijke rust van het geluk konden brengen. En moest ze thans niet, zij, die zich altijd liefdevrouw bij uitnemendheid had geloofd, met beschaming erkennen nu eerst te gaan doorvoelen, wat liefde was... leerde hij haar niet aldoor dat niet het wild-onbeheerschte, doch het sterk-teedere, niet het roekeloos-overgegevene, maar het langzaam-gewordene, het opgebouwde, het stil-gegroeide was het ware, het eenig-blijvende? Een stroom van ontspannende droefheid ging door haar heen. Toen voelde zij zich diepstil worden en géén ander verlangen bleef, dan zich nu bij hem te weten. Langzaam begon ze zich uit te kleeden, bijna in verdooving en toen ze zich schikte in de omkleeding van het bed, was het of hij over haar stond gebogen. En de woorden, die hij het laatst gezegd had, werden haar tot eindelijk gevoelsbezit.

“Maar enkele uren meer.”’

Dit is de moraal der legende van het leven van Judith. Na de hel der ‘donkere jaren’, na de loutering der verloving, treedt zij, enkele uren later, de lichte jaren van het huwelijk in. Zal de schrijver, in een derde deel, zijn Pathologische Trilogie

[p. 120]

beëindigen, met een studie over de Paradijsstaat, op welks drempel Judith thans staan blijft? Het zij zo, maar het vuur der loutering moge hem eerst tot op de ziel verzengd hebben!