Treur-spel, van Sophonisba Aphricana

Vijfde deel, eerste uytkomen.

Scipio, Masinissa, Methonus, twee Soldaten.

Scipio.

Wy komen van den dienst, en offer van de Goden,
Die ons, o! Masiniss' wert door ons wet geboden.
Van dat ghy Siphax hebt verwonnen door u kracht,
En Cirtha soo vermaert hebt onder ons gebracht.
Ons Heyr-kracht Triumpheert, sy dragen groen Lauw'rieren,
Daer sy tot uwer eer, haer hoofden me' vercieren.
'k En twijffel oock geensins, als Romen sal verstaen,
Wat ghy voor haren staet in 't oorlogh hebt gedaen.
Of sy en sullen stracks, met dienstbaer offerhanden,
Op haer Altaren oock, de Goden Offer branden:
Dan ick acht Masiniss', dat ghy dees' danckbaer eer,
Te kleyn een weynigh acht, als een grootmoedigh Heer.
Om dat ghy noyt by ons, de deughden hebt gevonden,
Die ghy wel hadt gemeynt, of u met recht toestonden.
't Mach zijn daer is gefaelt, derhalven ick beken,
Dat ick oock vol gebreck als ander menschen ben.
Dan nochtans socht ick oyt u diensten te beloonen,
Met voorderingh van staet, en vrientschap te bethoonen.
Ick haet d'ondanckbaerheyt, als 't aldergrootste quaet,
En wensch dat ghy weer komt tot Conincklijcken staet.
Ghy hebt het oock verdient door Ridderlijcke daden,
Door my trou by te staen, en wijsselijck te raden:
Maer hoe ghy grooter zijt van deughden en gemoet,
Hoe dat ick meerder my van u verwond'ren moet.
Dat ghy door dwase Min u selven hebt vergeten,
Als of ghy noyt te voor van Min en hadt geweten.
Waer zijn u sinnen doch, dat ghy door lust van Min,
V soo verwinnen laet, van Siphax Coningin?
Dat ghy u laet als slaef van Sophonisba leyden,
Die maer door list en soeckt, ons vrientschap oock te scheyden,
't Waer beter dat ghy 't dacht, dan dat ick 't u vermaen,
Of dat ick u moet sien, root van beschaemtheyt staen.
Waer was u groot gemoet, waer waren u gedachten,
Dat ghy u niet en kost voor dese Vrou gewachten?
'k En prijs my selven niet, doch ick heb my altijt,
Van dit nootwendigh quaet, naer mijne macht bevrijt.
Noyt heb ick mijne jeught door wellust laten dwingen,
Noch my vergeten oyt in diergelijcke dingen.

[fol. F4v]

 

Gaf ick niet aen den Vorst, de Bruyt met haren schat,

 

Als ick Carthago wan de nieuw vermaerde stadt?

 

Ick wenste van gelijck, dat ghy dit oock mocht roemen,

 

Op datmen dese deught, mocht by u deughden noemen.

 

Maer nu hebb' ick verstaen, dat ghy haer hebt getrouwt,

 

Voorwaer 't is groote schant te doen dat hem berouwt.

 

Weet ghy niet dat sy is gevangen en verwonnen,

 

En dat wy haer nu self niet weder lossen konnen?

 

Weet ghy niet dat de Vrou, pijn in ons oogen maeckt,

 

Soo haest als haer sight maer in ons hert geraeckt?

 

Heeft Siphax niet om haer sijn woort en trou gebroken,

 

Waer door wy aen hem zijn rechtveerdighlijck gewroken?

 

Alwaer Carthago niet haer Stadt of Vaderlant,

 

Alwaer haer Vader niet ons doodelijck Vyant,

 

Soo sout ghy haer dan noch, niet tot u nadeel trouwen,

 

Door dat ghy niet dan schand', door haer en kont behouwen.

 

Is sy niet van de geen, die schandigh haer gewin,

 

Tot Sicca soecken gaen, by Venus de Goddin?

 

Daer sy haer by de Mans, in haren Tempel paren,

 

Om daer soo met oneer den Bruyt-schat te vergaren?

 

Wy Mannen jonck bejaert, die moeten voor ons sien,

 

Op dat wy 't quaet in tijts voorsightelijck ontvlien.

 

Wy moeten Masiniss', ons voor de Vrouwen wachten,

 

Op dat wy niet als slaef, en komen in haer machten.

 

Sy keeren ons gemoet, en nemen ons het hert,

 

So haest haer liefdich vyer, in ons onsteken wert.

 

Sy maecken wat haer lust, uyt ons, so sy ons vangen,

 

Het is met ons gedaen, so wy naer haer verlangen.

 

Siet dat ghy dan verwint de lusten van u jeught,

 

Verliest niet uwen lof, bevleckt niet uwe deught.

 

Gelooft my, 't is gewis, 't en sijn geen minder schanden,

 

Dan of de Vrouwen ons verwinnen of Vyanden.

 

Masiniss.

 

Ick heb my willighlijck, vermaerden wijsen Helt,

 

Niet om mijn eygen baet in uwen dienst gestelt:

 

Maer om dat ick u deught, die elck met lof moet prijsen,

 

Naer mijn verswackte macht, mocht trouwen dienst bewijsen,

 

Vergeeft my u misdaet, doch, ick ken', ick heb misdaen,

 

Laet my ontgelden niet, van 't geen ick heb gedaen.

 

Sy als een Vrouwen-beelt, kon so mijn hert bewegen,

 

Dat ick door hare klacht, ontfermen heb' gekregen.

 

't Is waer ick heb belooft, te licht en onbedacht,

 

Dat niemant anders haer sou krijgen in zijn macht.

 

Doch nu het is gedaen, so sou ick geeren wenschen,

 

Dat ick haer mijn beloft' mocht houden voor de menschen.

 

Scipio.

 

't En is niet in mijn macht, maer wel in het Senaet,

 

En in het Roomsche volck, in wien het oordeel staet.

Scipio binnen.

 

Met die gevangen zijn, sal ick haer oversenden,

 

Den Raedt mach dees' u saeck, naer recht, met wijsheyt enden.

[fol. G1r]

 

Masiniss.

 

Ha blinde dwase min, hoe hebt ghy my verleyt?

 

Hoe thoont ghy door den mensch u ongestadigheyt?

 

Moet ick u wreede kracht als ander oock beproeven,

 

Om dat ick my te laet, helaes! oock sou bedroeven?

 

't Schijnt dat ghy ons de Vrou gegeven hebt tot vreught,

 

Om datmen meerder wenscht haer schoonheyt als haer deught.

Soldaten uyt.

 

Ach Sophonisba schoon, 't verdriet my uyt te spreken,

 

Dat ick u mijn beloft en trou sal moeten breken.

 

't Verdriet my, datmen my sal schelden met verwijt,

 

Dat ghy door mijn ontrou gevanckelijcken zijt.

 

Berst aerde, scheurt van een, laet my veel eer versincken,

 

Laet my in Cocito, veel eer met leet verdrincken,

 

Laet my veel eerder gaen, naer Acherontis vloet,

 

Dan dat ghy lijdt of siet, datmen dees' ontrou doet:

 

Maer wat, ick klaegh t'onrecht, ick ben met eedt versworen,

 

En heb met vryen wil den Roomschen dienst verkoren,

 

Sy haten dat ick min, ick min haer Vyandin,

 

Den lust heeft my vervoert, en niet oprechte min.

 

Den noot heeft haer beweeght, my weder te beminnen,

 

En sy heeft door haer schoont verwonnen mijne sinnen.

 

Ick ken', sy heeft de schult, door dat sy my bemint,

 

Haer schoonheyt, en haer klacht, heeft mijn verstant verblint.

 

't Geen datmen eerst belooft, dat moet men eerst naer komen,

 

‘Naer dat den tijt vereyst wort dickwils raet genomen.’

 

'k En wil om haren 't wil niet komen in 't verdriet,

 

't Is beter dat aen haer, als aen my straf geschiet.

 

Neen Masinissa neen, ghy hebt een woort gesproken,

 

Om leven, noch om doot, en mach 't niet zijn gebroken.

 

Ghy hebt haer toegeseyt, dat niemant anders haer

 

Sal krijgen in sijn macht, dat moet ghy komen naer.

 

‘Wie een grootmoedigh hert wil thoonen door zijn daden,

 

Moet houden sijn beloft al sou 't hem selver schaden.’

 

Ach sorgelijcken strijt die ick voel in mijn hert,

 

Waer door ick in een zee van vrees' gedreven wert.

 

Waer door ick in mijn ziel voel mijn gedachten strijden,

 

Dat ick hoe groot van moed seer qualijck kan gelijden.

 

I.Soldaet.

 

Men seyt seer wel, en 't is gemeen,

 

Dat noyt geen quaet en komt alleen,

 

‘d' Eersucht van staet, doet veel verdragen,’

 

Voorwaer ick prijs den legen staet,

 

Die lijt min stormen van den haet,

 

Hoe grooter staet, hoe grooter plagen.

 

Masiniss.

 

Den twijffel my verschrickt, den strijt is veel te groot,

 

Best send' ick haer een sweert dat sy haer selven doot.

 

Soo ben ick sonder schult, en van beloft ontslagen,

 

Methone ghy sult haer een van mijn sweerden dragen.

 

Metho.

 

Best sent ghy haer Fenijn, de wonden van het sweert

 

Sijn schromelijck om sien, en maeckt den mensch verveert.

[fol. G1v]

 

't Fenijn baert sijne kracht, in soeten Wijn geschoncken,

 

De doot wort door 't Fenijn onsightbaer ingedroncken.

 

Masiniss.

 

Methone ghy seght wel, gaet haelt my dan Fenijn,

 

Dit sal, ô! droeve Vrouw mijn leste weldaet zijn.

Binnen.

 

My dunckt ick sie alree mijn Sophonisba drincken,

 

My dunckt ick sie alree haer ziel by Pluto sincken.

Gaet sitten om te schrijven.

 

Ha grouwelijcken strijdt, daer lichaem, ziel en geest,

 

Soo strijden tegen een, hoe wort u kracht gevreest?

 

Beulinne van mijn ziel, hoe kont ghy my soo plagen?

 

Kost ghy mijn trouwe min, noch lijden, noch verdragen?

 

De liefde my verthoont het wesen van mijn Vrouw,

 

En rooft my mijn verstant, dat my maeckt ongetrouw,

 

Wat schrijf ick? neen soo niet, te straf waer dese reden,

 

De liefde my vermaent tot meerder soetigheden,

 

Het herte my beswijckt, de Pen valt uyt mijn hant,

 

'k En weet nau wat ick doen, 't gaet buyten mijn verstant.

 

'k En kan niet meer alleen Fortuna tegen strijden,

Schrijft.

 

Ha wanckelbare Vrou, wat doet ghy my al lijden,

 

Haer machten sijn te groot, te swack is mijne kracht,

 

Want Scipio den Vorst is sonder medelijden,

 

Die my wel straffelijck vermaent heeft desen nacht,

 

Soo ick dan niet kan doen, dat ick wel had gedacht,

 

'k En kan voorseker niet, 't is buyten mijne macht.

 

Soo doen ick doch het geen, dat ick u heb gesworen,

 

Ach Goden dat ick oyt van Moeder ben geboren,

 

Ghy vint in desen kop de vryheyt die ghy wacht,

 

Door uwen Masiniss' die sijn macht heeft verloren.

 

Hoe hebt ghy dan het hert, O! wreeden Masiniss'

 

Te senden aen u Vrou, dat haer verdervingh is?

 

Sent ghy haer dan de doot, daer sy hier wenscht te leven,

 

Recht of ghy haer voor 't lest niet beters kost gegeven?

 

Hoe sult ghy trage hant doch mengelen 't vergift,

 

Om dat aen uwe Vrou te senden voor een gift?

 

Waerom en gaen ick 't haer in mijnen mont niet dragen,

 

Of proef daer van de helft, en hoor haer droevigh klagen?

 

Ick weet dat sy het sal uytdrincken tot den gront,

 

Soo haest als sy den Kop sal setten aen den mont.

 

Om dat sy sou de schant van sijn Triumph ontvlieden,

 

En ick, ha! wreede, laet dees' droeve daet geschieden.

 

Ick leef met meerder schant als sy met eeren sterft,

 

Mijn leven, door haer doot al levendigh verderft.

 

Sy hadd' tot mijnder eer geluckiger gestorven,

 

Doen Siphax door Fortuyn vernielt wert, en verdorven.

 

Ha monster al te wreet, wat water sal dees' schant,

[fol. G2r]

 

Doch wasschen van mijn hooft, of van dees' ontrou hant?

 

Wie sal my dese daet met reden doch vergeven,

 

Daer ick, ha! Tyger, brengh dees' schoonheyt om het leven?

 

Daer ick haer oogen schoon de stoelen van de min,

 

Het light berooven wil, als aen mijn Vyandin?

 

Dat ick den soeten mont, die ick soo plach te kussen,

 

Doe drincken haer doot, om haren dorst te blussen?

 

Dat ick haer schoone ziel wil roven het gewelt?

 

Waer door dat mijne ziel wert in haer ziel gestelt.

 

Dit sal u uytvaert dan, o! Sophonisba wezen,

 

Dit sal het leste sijn datmen van u sal lesen.

 

Dit sal het eynde sijn van al u ongeval,

 

En dit sal zijn Helaes! dat my onteeren sal.

Schrijft het opschrift.

 

Aen Sophonisba, neen, aen die, die u geboren,

 

Met eer, en Masiniss' sijn eer door heeft verloren,

 

2.Sold.

 

Mijn deert dat Masinissa klaeght,

 

Dat hy soo veel verdriet verdraeght,

 

Dan hy verweckt hem self dit lijden,

 

Door dat hy op sijn Coningin

 

Te veel gestelt heeft sijnen sin,

 

Dit doet hem, met hem selven strijden.

 

Methon.

 

Daer is grootmoedigh Vorst, dat ghy met vrees' verbeyt.

 

Masiniss.

 

Voorseker wel met vrees, ghy hebt seer wel geseyt.

 

O! doot, hoe leyt u kracht in het Fenijn verborgen,

Hy mengelt het Fenijn.

 

Hoe naerdert ghy den mensch, die niet voor u en sorgen?

 

Draeght desen Brief en Dranck aen Sophonisba schoon,

 

Die wel met moeyten draeght, de lasten van de' Kroon.

 

Seght haer, dat sy op my, twee dingen had gebeden,

 

Waer door ick grooten strijt heb in mijn ziel geleden.

 

't En eersten dat ick haer beschermen sou door kracht,

 

Dat haer het Roomsche volck niet kreegh in hare macht.

 

Dan mocht ick dat niet doen, dat ick haer met mijn handen,

 

Veel liever dooden sou, om vry te zijn van schanden.

 

Nu neem ick tot getuygh de Goden al-te-saem,

 

Dat ick niet geeren sou besmetten mijnen naem,

 

En dat ick heb gedaen mijn uyterste vermogen,

 

Op dat sy van de maght des Vyants werd' ontogen.

 

Doch ick en kan, noch mach, daer van bevryden haer,

 

Door dat ick mijn beloft, en eedt, moet komen naer,

 

Noch minder kan ick haer, in hare bee verhoren,

 

Om haer met eygen hant te dooden of vermoren:

 

Maer so sy liever wilt door een vermaerde doot

 

Haer ongeluck ontgaen, die haer hanght boven 't hoot,

 

Dan haer in het gewelt van 't Roomsche volck te setten,

 

Soo send ick haer waer door sy 't selve kan beletten.

 

Methon.

 

Door onderdanigheyt wel somtijts quaet geschiet,

 

Doch ick sal willigh doen, het geen dat ghy gebiet.

[fol. G2v]

 

Masiniss.

 

't Quaet dat daer door geschiet, zijn mijn, niet uwe daden,

 

Den Dienaer door den dienst ontschuldight sijn misdaden.

Binnen.

 

1. Soldaet.

 

Waert dat den Mensch hier waer vernoeght,

 

Met dat den Hemel hem toevoeght,

 

Hy sou hem self veel ruste geven:

 

Maer om dat het onrustigh hert

 

Noyt van den mensch versadight wert,

 

Moet hy altijt vol onrust leven.

 

2. Soldaet.

 

Wie hem vernoeght met dat hy heeft,

 

Met recht hier wel geluckigh leeft,

 

't Genoegen baert rust in de menschen,

 

Had' Siphax hem vernoeght met 't zijn,

 

Hy sou nu niet gevangen zijn,

 

Noch zijn verliesingh weder wenschen.

 

1. Soldaet.

 

Veel Sophonisba slachten hier,

 

Die ons doen branden in haer vyer,

 

Lucretia schijnt langh gestorven,

 

Men acht nu meer op schijn van vreught,

 

Dan op de kuysheyt, eer, en deught,

 

Natuer die heeft den mensch verdorven.

 

2. Soldaet.

 

Had Masinissa doch gedaen,

 

Soo Scipio heeft voorgegaen,

 

Soo waer hy vry en sonder schanden:

 

Maer 't schijnt dat hem den Hemel niet

 

En gun', dat hem dees' eer geschiet,

 

Tot eer en roem van sijnen Landen.

 

1. Soldaet.

 

Dat yder een hem self verwon,

 

Den Krijgh waer uyt, eer hy begon,

 

De Werelt sou haest beter wesen:

 

Maer om dat niemant met gewelt,

 

Hem tegen sijn natuer en stelt,

 

Sijn al de twisten opgeresen.

 

2. Soldaet.

 

Den tijt, Leer-meester van 't geval,

 

Ons haest d'uytkomste leeren sal,

 

Komt gaen wy dat met wensch verbeyden,

 

Wanneer 't geval heerst in den Mensch,

 

Soo krijght sy van hem haren wensch,

 

Eer dat wy haer van hier sien scheyden.