Geskiedenis van die Afrikaanse letterkunde

[p. t.o. 3]

[p. 9]

Voorwoord.

In Die Afrikaanse Beweging (Van Schaik, 1931) is die ‘Geskiedenis van die Afrikaanse Letterkunde’ aangekondig, maar deurdat die persoon wat onderneem het om aan laasgenoemde boek mee te werk, gevra het om van sy verpligting ontslaan te word, en die ander skrywer intussen na Europa vir voortgesette studie vertrek het, het daar vertraging gekom. Later het die skrywer se broer as medewerker toegetree, maar nou het daar by die Nasionale Pers 'n uitstekende beknopte oorsig van ons letterkunde verskyn, en die oorspronklike plan is gevolglik laat vaar. Voortgesette studie het die gedagte weer laat posvat om 'n eie beeld van die ontwikkelingsgang van ons letterkunde te ontwerp en drie jaar gelede is hierdie taak doelbewus ter hand geneem.

Dié studie was soos 'n spannende ontdekkingsreis. Voortdurend het ons daarin geslaag om nuwe feite te ontdek. Deurdat mnr P. Imker Hoogenhout vir een van die skrywers toegang verleen het tot die briewe, manuskripte en ander stukke van C.P. Hoogenhout en Pannevis, was dit moontlik om die vaderskap van verskeie boeke, gedigte en artikels vas te stel. Ons het ook die manuskripte van die volgende persone kon raadpleeg: J.D. Cilliers (deur die goedgunstigheid van sy kleinseun, mnr J.D. Cilliers en sy suster, D.J. Cilliers), van Jan Lion Cachet (deur sy skoonseun en dogter, prof. J.C. van Rooy en mev. A. van der Walt tot ons beskikking gestel); van M.H. Neser (deur bemiddeling van sy suster, mev. C. van der Merwe, en sy seun, M.H. Neser, Jnr.); van P.D. Rossouw (geleen deur sy seun en dogter, mev. Troskie en mnr P.D. Rousseau). Cachet en Cilliers het albei o.a. die skuilnaam ‘Neef Jan’ gebruik, en raadpleging van hulle manuskripte het telkens aan die lig gebring watter een die skrywer van bepaalde stukke was.

Ook die manuskripte van mnr B.R. Buys het ons kon raadpleeg. Dit het ons besonder baie genoeë verskaf om met

[p. 10]

hom, na 'n lang soektog, persoonlik kennis te maak. Daar het hierna 'n groot belangstelling vir sy werk en persoon gekom; Die Vaderland (25 Okt. 1939), Die Brandwag (27 Okt. 1939) en die Afrikaanse Skrywerskring het hom na behore gehuldig. Twee van sy manuskripte het hy aan een van die skrywers hiervan bemaak.

Interessant ook was die pogings om lewensbesonderhede en ander inligting oor die skrywers van hulle nakomelinge en vriende in te win. Letterlik honderde briewe is in dié verband geskryf. Ook van verskillende magistrate is waardevolle hulp ontvang, onder wie in die besonder genoem moet word die magistrate van Potchefstroom en Philipstown.

Dog ons het soms nie daarin geslaag om al die verlangde informasie te bemagtig nie. Om net één geval te noem: die skrywers wou baie graag met familielede of vriende van J.F. Kastein in verbinding kom, en hou hulle nog aanbevole vir inligting oor hom.

'n Tweede groot moeilikheid was die ontoeganklikheid van baie skaarsgeworde boekies. Dit het meegebring dat ons gedurende ons vakansies verskeie biblioteke moes gaan besoek. Ons taak is grootliks vergemaklik deur die vriendelikheid van die volgende persone wat ons behulpsaam was om verskeie boeke, wat ons nodig gehad het, in hande te kry: mej. E. Hartmann van die Witwatersrandse Universiteitsbiblioteek, dr F.C.L. Bosman van Kaapstad, mnr G.P. du Toit van die Paarl, en prof. M.S.B. Kritzinger van Pretoria. Met die loop van tyd het ons 'n waardevolle privaat-biblioteek opgebou. So besit ons o.m. nege volledige jaargange van die Patriot. Vyf daarvan is, sover ons weet, in geen enkel biblioteek of argief volledig te kry nie. Die moeilikheid om sommige van die skaars, maar waardevolle boeke te raadpleeg, het een van ons op die gedagte gebring om 'n vereniging in die lewe te roep met die doel om dié werke uit te gee. Dit het tot die stigting van die Pariot-Vereniging gelei. Met voldoening kan die skrywers getuig dat hulle in staat was om al die werke te raadpleeg.

Aan al die persone wat ons op een of ander manier behulpsaam was, wil ons ons hartlike dank betuig. In hierdie verband wil ons nog die volgende noem: dr J. du P. Scholtz

[p. 11]

van Kaapstad vir insae verleen in sy aantekeninge oor die Kaapse persliteratuur; dr P.C. Schoonees wat Von Wielligh se privaat-briewe aan hom, aan ons geleen het, en die heer C.J. Nienaber vir hulp in verband met die teks.

Die twee skrywers hou hulle albei gesamentlik verantwoordelik vir die hele werk. Vir hulle was dit 'n heerlike studie, en hoe meer hulle vir hulle daarin verdiep het, hoe meer hulle hulle taak as 'n daad van piëteit begin opvat het. Daarom sal 'n juister waardering van, en 'n verhoogde belangstelling in die kultuurarbeid van hierdie baanbrekers, vir hulle die hoogste beloning wees.

DIE SKRYWERS.

Johannesburg,

Pietermaritzburg,

Augustus 1940.