Pieter Marits. Lotgevallen van een Transvaalse boerenjongen

[p. 2]

[p. 5]

Hoofdstuk I
In het moordhol van Makapanspoort

Op een namiddag in de maand januari 1878 trok een ruiter, terwijl naast zijn paard een jongen van ongeveer veertien jaar voortstapte, door het dal van de rivier de Vaal, dat de langgerekte heuvelketen van de waterbergen in de Transvaal doorbreekt.

De stralende zon scheen met verblindende glans en bracht een verzengende hitte teweeg. Langzaam ging de kleine stoet voorwaarts met vermoeide schreden; het hoofd van de ruiter was op de borst gezonken en de jongen naast hem wierp meermalen een bezorgde blik op het gelaat van de man.

De ruiter had een kolossale gestalte, met brede borst en schouders en een krijgshaftig voorkomen. Zijn gezicht was door weer en wind gebruind; een hoed met zeer brede rand bedekte zijn hoofd. Over zijn donkergrijze kiel droeg hij een gordel met hartsvanger, over de ene schouder een brede lederen riem met patronen, over de andere een buks. Aan de voeten had hij hoge laarzen met zware sporen.

Evenals de ruiter was ook het paard klaarblijkelijk gewend aan de jacht en de oorlog. Het was een fraai, sterk dier van bruine kleur, dat aan zijn borst en hals enkele lichtere strepen de littekens vertoonden van vroeger ontvangen wonden. Zijn fijne, gespierde benen verrieden buitengewone kracht, zijn slanke hals was versierd door lange, lichte manen, zijn hoofd was welgevormd en een lange staart zweepte de zijden. Kleine, ronde littekens boven de springgewrichten leverden het bewijs, dat het de ziekte van de Zuidamerikaanse wildernis had doorstaan en nu tegen alle vermoeienissen was opgewassen. Het was een ‘gezouten’ paard, zoals de Europese kolonisten het noemden.

Waarom de kleine stoet zo langzaam voortging, was gemakkelijk te raden. De linkerhand van de ruiter hing roerloos aan zijn zijde en was met een windsel, dat door bloed rood was gekleurd, omwonden. Voorts bewezen donkerrode vlekken op de borst, dat ook hier de wapens van de vijand een gevaarlijke wonde hadden veroorzaakt. Op deze bloedvlekken richtten zich de bezorgde blikken van de jongen aan zijn zijde. Hij liep dicht tegen het paard aan, om zijn vader te steunen, wanneer deze niet meer in staat zou zijn, zich alleen in het zadel te houden. Het was een krachtige jongen, die veel op zijn vader leek. Hij had, evenals deze, een gordel om, waarin hij een jachtmes droeg; overigens was hij ongewapend. Eveneens droeg hij hoge laarzen, waarin de wijde pijpen van zijn broek waren gestoken, maar geen sporen.

[p. 6]

‘We zullen niet lang meer kunnen voortgaan, ik voel mij te zwak, mijn jongen,’ zei de vader. ‘En wie weet of de zwarte duivels ons toch nog niet inhalen, als ze onze sporen ontdekken. Maar ik weet in deze buurt een schuilplaats, waar we ons kunnen verbergen. Het is voor jou, Pieter, want wat mij betreft, ik voel wel, dat het met me ten einde loopt.’

Terwijl de ruiter dat zei, stuurde hij zijn paard zijwaarts, door het dichte geboomte. Hier was de bodem nog bedekt met frisse, groene gewassen. In de schaduw van hoge agaven had de aarde zich nog vochtig gehouden van de laatste onweersregen en vuurrode pelargonia's, evenals de waaiervormige, hemelsblauwe bloesembundels der kaaplelie schitterden tussen het groen. De ruiter richtte een onderzoekende blik op de rots, die tussen het dicht geboomte doorschemerde en dreef het paard steeds dieper voort in het onbetreden bos. Bundels cacteeën versperden hier en daar de weg en dwongen een omweg te maken; ook talloze slingerplanten bemoeilijkten bovendien het voorwaarts gaan. Eindelijk had men echter de gezochte plaats bereikt. Een rotswand, met groen mos begroeid, vertoonde zich aan het oog.

Hier had men een fris koeltje, zodat het paard het hoofd ophief en dorstig de lucht opsnoof. Zilverhelder water sijpelde uit het bed van mos en baande zich een weg.

De gewonde man zag met een zwaarmoedige blik om zich heen. Het was hier doodstil; slechts heel in de verte weerklonk uit het woeste struikgewas het geroep van een baviaan.

‘Het is lang geleden, dat ik hier het laatst ben geweest,’ zei de gewonde zacht, ‘en ik had niet gedacht, dat ik deze plaats zou terugzien.’

Hij liet het paard verder stappen, totdat een kloof zich voor hen opende. Hier reed hij in. Aan beide zijden verhieven zich steile rotsen en nu vertoonde zich aan de rechterkant een smalle insnijding, nauwelijks breed genoeg om paard en ruiter door te laten. Hierheen ging de weg. In het schemerlicht, dat er heerste, kon de jongen niet gemakkelijk de voorwerpen om zich heen onderscheiden; hij liep daarom zo dicht mogelijk achter het paard. Rechts bemerkte hij een diepe afgrond, links opende zich de insnijding en zag hij een uitgestrekte, overdekte ruimte als een grote hal. Ook hier heerste een schemerachtig licht en slechts onduidelijk tekenden zich tegen het hoge gewelf lange, spitse tanden van druipsteen af, die als machtige versierselen naar beneden hingen. Van deze hal kwam men in een tweede overwelfde ruimte. Hier was de bodem bedekt met water, dat dieper werd, hoe verder de vluchtelingen doordrongen en het kwam het paard reeds over de knie, toen de ruiter zijwaarts boog naar een nieuw hol, dat hoger lag. Dit vormde, een grote zaal van ongeveer dertig voet hoog, waarvan het einde niet was te onderscheiden. Het was de jongen, alsof hij zich in een onderaards paleis bevond, waarvan hij wel eens had horen vertellen en vol verbazing staarde hij

[p. 7]

rond in de sombere ruimte. Een zeldzaam geflonker en geglinster, als van een aantal geslepen glasvlakken, verlichtte deze zaal en in de verte was het nog helderder dan op de plaats, waar ze thans stilhielden. Niet zonder ontzetting ondekte de jongen hier een menigte voorwerpen die de bodem bedekten. Het waren verbleekte beenderen. Hier staarde een mensenschedel met zijn ledige oogholten naar omhoog en daar lagen de witte beenderen van armen en benen, waarvan sinds jaren het vlees was verdwenen. Ginds lag een grote hoop verward door elkaar. Ook schedels van ossen lagen tussen het gebeente van de mensen verstrooid. Naast geraamten waren er echter nog andere voorwerpen. Er lagen gebroken werpspiesen en strijdbijlen, bogen en pijlen, voorts aarden kruiken, tabaksdozen, halsketenen van leeuwentanden en koperen armbanden. Dit alles maakte een ijzingwekkende indruk. Deze holen schenen wel de begraafplaats van een heel volk te zijn.

Ook op de vader maakte deze plaats diepe indruk en toen zijn zoon hem vragend aankeek, wees hij naar een hoek van een nis, waar dicht mos de aarde bedekte, maar waar geen van deze verschrikkelijke overblijfselen was te vinden.

Met moeite steeg hij van het paard en ging met wankelende schreden daarheen. Hier spreidde Pieter de mantel, die hij van de rug van het paard had genomen, op de grond en hielp hem te gaan liggen. Steunend zonk de gewonde man neer en fluisterde met droge, koortsig hete lippen: ‘water!’

Pieter Marits keek rond, nam een van de op de grond liggende drinkflessen en ging naar de plaats, waar een bron uit de rots ontsprong. Toen spoelde hij de fles zorgvuldig om, vulde die en bracht haar naar zijn vader. Deze dronk met begerige teugen en zakte met een zucht op zijn legerstede terug.

‘Hier zijn we veilig voor vervolging, geen kaffer waagt zich hier, want ze zijn bevreesd voor de doden,’ fluisterde de gewonde. ‘Een verschrikkelijke strijd woedde eens hier. Ik was daarbij. Hier hadden duizenden zwarten zich verschanst, om zich tegen ons te verdedigen, maar wij hoopten hout en struiken voor de ingangen op en staken die in brand, zodat zij allen stikten.’

‘Wij hebben dit land met ontzaglijke moeite en inspanning moeten veroveren,’ ging hij na een ogenblik van rust voort. ‘Of ons bloed, òf dat van onze vijanden moest vloeien. Maar laat me nog eens drinken, ik voel een brandende hitte en ik vrees, dat de pijl, die mij heeft getroffen, vergiftigd was.’

Pieter reikte hem opnieuw de drinkfles aan en ging naar het paard toe. Hij ontdeed het van het zadel, zodat het dier volkomen vrijheid van beweging kreeg. Het schudde zich en ging toen, om voedsel te zoeken, het hol uit.

Toen de jongen weer bij zijn vader terugkwam, vond hij deze nog met gesloten ogen liggen, maar zijn ademhaling was onregelmatig en zijn handen bewogen zich onrustig. De man scheen de nabijheid

[p. 8]

van zijn zoon te bespeuren; hij opende de ogen en staarde hem aan.

‘Het loopt snel ten einde,’ zei hij. ‘Groet je moeder, broertjes en zusjes, want ik zal ze niet weerzien. Wees een brave jongen en heb je vaderland lief, Pieter Marits.’

Na van uitputting enige ogenblikken gezwegen te hebben, vervolgde hij:

‘Wij hebben slechts één vijand, namelijk Engeland. Hadden de trouweloze Engelsen de Kaffers niet aangemoedigd, dan zouden zij zich nooit tegen ons hebben durven verzetten. Het is de hand van de Engelsen, die je vader heeft gedood, Pieter Marits, vergeet dat niet.’

‘Ik zal het niet vergeten,’ antwoordde Pieter zacht.

De stervende man liet zijn ogen lang rusten op het open gezicht van zijn zoon, liet het hoofd weer op zijn legerstede vallen en deed met fluisterende lippen zijn gebed.

Pieter zag dat het einde snel naderde. Nog wel een half uur lang bewoog de borst van de dodelijk gewonde zich, het enige teken, dat hij nog in leven was. Nog eenmaal keek de stervende zijn zoon liefdevol aan, toen was alles voorbij.

Pieter brak in snikken uit.

‘O vader, vader!’ riep hij herhaaldelijk uit. ‘O lieve vader, waarom ben je heengegaan, waarom heb je ons achtergelaten?’

Lang bleef hij bij het lijk geknield. De dode te moeten verlaten leek hem onmogelijk toe, maar eindelijk hief hij zich open verwijderde zich.

Hij besloot naar de zijnen terug te keren. Hoe zou hij hen vinden? De gemeente van de Boeren, waartoe hij behoorde, was opgebroken, omdat een naburige Betchuanen-stam zich met vijandelijke bedoelingen in de buurt had vertoond. Het was tot schermutselingen gekomen, die door aanval en vervolging over een grote uitgestrektheid hadden plaats gehad. Waar zou de gemeente nu zijn?

De jongen ging naar de uitgang van het hol en floot het paard, dat gehoorzaam naderde.

‘Jij en ik, ouwe Jager, wij staan nu alleen,’ zei hij, het dier liefkozend. Toen deed hij het de teugel aan en gespte het het zadel op de rug, verkortte de riemen van de stijgbeugels, zodat ze voor hem pasten, hing de zware buks en de brede riem met patronen over zijn schouders en steeg op. Nog één blik wierp hij achter zich, een beeld, waarvan de herinnering voor altijd in zijn geheugen bleef ingeprent, waarop hij de weg terugreed die hij gekomen was.

Toen hij de uitgang had bereikt, zag hij, dat de zon reeds laag aan de horizon stond en dat de nacht weldra zou invallen. Het kwam er dus op aan zich de tijd zo nuttig mogelijk te maken, om nog voor het intreden van de duisternis een goed stuk af te leggen. Hij wendde zijn paard rechts om hetzelfde pad door het geboomte terug te rijden, dat hem hierheen had geleid en nu ging het in snelle draf voorwaarts. Rust, water en voedsel hadden Jager nieuwe krachten

[p. 9]

gegeven. Tevreden zag de jongen dat het paard behendig de doornige cactusbosjes en de giraffen-acacia's vermeed en gemakkelijk de weg vond door het op vele plaatsen bijna ondoordringbare woud. Zo ging het een eind voort en het diep zwijgen in deze wildernis werd slechts verbroken door het knorren van enkele bavianen, die de ruiter uit de verte begeleidden en met grote sprongen van de ene steen op de andere wipten. Ze kwamen meermalen tot dicht in de buurt van Pieter Marits, grijnsden hem aan, staken de mond vooruit, trokken hun voorhoofd in rimpels en schenen lust tot een aanval te hebben. Pieter nam de buks van de schouder en dreigde hen daarmee. Het was een uitstekend geweer, een Martiny-Henry, waarvan de lopen in staat waren twaalf achtereenvolgende schoten af te vuren, zonder opnieuw te laden. Maar hij paste er wel voor op, te schieten, daar hij de natuur van deze apen kende. Indien hij er slechts één had gewond, zouden zij hem in stukken hebben gescheurd, voor hij een tweede schot kon afvuren. Daarom liet hij het bij dreigen en ze schenen dit te begrijpen en vielen niet aan, ofschoon enkele hem zo nabij kwamen, dat ze langs zijn hoed schuurden, als hij een overhangende rots voorbij reed, waarop ze neergehurkt waren.

Na enige tijd opende zich echter het woud en een ruime vlakte strekte zich voor hem uit. Hij wierp het geweer over de rug en greep de teugels.

Zodra Jager op de vlakte kwam, snoof hij diep en krachtig, hief het hoofd op en zette zich in galop. Pieter drukte de hoed vaster op zijn hoofd, boog zich voorover en liet hem lopen, zo hard hij wilde.

Maar de zon ging langzaam onder. De schaduw van ros en ruiter was reuzegroot geworden en vergezelde hen op de vliegende rit als een op de grond voortjagende wolk van grillige vorm. Thans daalde de zon achter de horizon en eensklaps verspreidde zich volslagen duisternis over hemel en aarde. Pieter keek bezorgd in het rond. Wat zou hij beginnen? Zou hij proberen bij het schijnsel van de sterren, die thans helder aan de hemel lichtten, een bos te bereiken, waar hij vuur zou kunnen aansteken, om de roofdieren gedurende de nacht op een afstand te houden? Maar hij vreesde door dit vuur rondstropende Kaffers te lokken, die voor hem gevaarlijk konden worden. Hij besloot maar in het zadel te blijven en zich te verlaten op zijn paard. Jager was bij het invallen van de duisternis beginnen te stappen en haalde, na zijn mijlen lange rit, een ogenblik adem. De jongen nam intussen een stuk gedroogd antilopenvlees uit de zak en at. Hij had sedert de morgen niets gegeten en de gebeurtenissen van deze dag hadden hem zijn honger doen vergeten. Nu at hij met grote eetlust en dronk daarbij van het water, dat hij zo voorzichtig was geweest in de drinkfles uit het hol mee te nemen.

Intussen werd de nacht hoe langer hoe helderder; de sterren fonkelden als briljanten en de maan blonk als een zilveren sikkel. Maar Pieter merkte op, dat de woestijn levendiger werd. Het verwijderde

[p. 10]

gehuil en het lachende geblaf van de hyena's en jakhalzen werd sterker en scheen naderbij te komen.

Opeens weergalmde door de wildernis een nieuw geluid, dat voor korte tijd alle andere deed verstommen. Het klonk uit de verte en was niet luid, maar van een ontzettende kracht. Jager stampte zijn vier benen vast in de grond en boog het hoofd. Pieter voelde, hoe de flanken van het paard sidderden. Het had het gebrul van de leeuw herkend. Daarom sprong het met een verbazende sprong voorwaarts, zodat de jongen al zijn rijkunst nodig had om zich in het zadel vast te houden en vloog in vernieuwde galop over de vlakte. Nog eens en nog een derde maal weerklonk het vreselijk geluid. Geen sporen van zijn berijder hadden Jager tot grotere spoed kunnen aanzetten. Pieter liet de teugels slap hangen en liet zich geheel leiden door het instinct van het edele dier. Recht als een pijl vloog het naar het zuidoosten, zoals de ruiter uit de sterren kon afleiden. Zo werd mijl na mijl afgelegd. Zou het paard steeds doorrennen, zonder zijn doel te bereiken, totdat uitputting aan de rit een einde maakte?

Daar werd opeens zijn opmerkzaamheid getroffen door een schemerachtig licht, dat recht vóór hem de hemel kleurde. Het was helder boven de grond en ging hoger over in een witachtige streep. Het werd duidelijker, en hoop deed het hart van Pieter sneller kloppen. Hij begreep, dat het rode schijnsel van een groot vuur kon zijn en waar dat vuur was, waren ook mensen. Weldra zag hij de rode vlammen van verschillende wachtvuren ten hemel stijgen.

Hij juichte van vreugde. Het trouwe, verstandige paard had hem teruggevoerd naar de zijnen. In een grote kring stonden wel twintig reusachtige wagens met witte, ronde bekleedsels; talloze ossen waren bij elkaar gejaagd in een met touwwerk omheind park. Verscheidene vuren binnen de burcht van wagens vlamden op en hun rood licht verlichtte de hele omtrek.

Pieter Marits zag aan het grootste daarvan een talrijk gezelschap Boeren, mannen en vrouwen, waaronder ook zijn familie, in diep stilzwijgen vergaderd. Ze luisterden naar een avondgodsdienstoefening, die werd gehouden door een man met een lange, grijze baard. Pieter kende hem niet, maar hoorde aan zijn uitspraak, dat het een Deen was. Als kansel diende de prediker de voorbank van een van de grote wagens, zodat hij boven de zwijgende en eerbiedige gemeente uitstak. Hij sprak over de verwoesting, door de jongste strijd aangericht en troostte zijn toehoorders over hun verliezen. Daarna hief hij met krachtige stem, waarin een uitdrukking van onwankelbaar vertrouwen lag, een loflied aan en eindigde met een gebed.