Bespiegelingen voorgestelt in dichtmaatige brieven

[p. 1]

Bespiegeling over de gelyke geluksbedeeling in ieder levensstand.
Gevolgd naar het Fransch van den Heere de Voltaire.
Eerste brief.

Hermotimus, gy, die Versailjes nimmer zaagt,
Die, nieuweling ten hove, u in 't gewoel behaagt,
Onkundig van den weg waar langs gy hebt te streven;
Gy wilt dat myn bericht u leer' gelukkig leven:

[p. 2]

 

Gy zoekt het veiligst lot, een ampt, een bezigheid,

 

Die, heilzaam voor 't gemeen, uw zinlykheden vleit.

 

Dies moet gy kiezen, schoon in deze keur verlegen,

 

Den dienst van Kerk of Staat, de pleitbank of den degen;

 

Uw smaak moet vonnissen. Doch 't is noch rang, noch goed,

 

Maar 't is uw hart⁽¹⁾, dat u gelukkig maken moet;

 

't Verschil is in den mensch, niet in de levensstanden:

 

Daar Wysheid voordeel doet, zal Dwaasheid deerlyk stranden.

 

De voorspoed is de reê waarheen ge uw steven wend:

 

De klippen, winden, zyn uw jonkheid onbekend.

 

De Hemel schenkt ons, om die haven in te varen,

 

Een lichte Hulk, die zich moet spoeden door de baren.

 

't Gevaar en 't voordeel staan gelyk: het baat u niet,

 

Als gy den wuften wind, de zee verbolgen ziet,

(1) Zie Aanmerking 3 van dezen, en 28 van den vierden Brief.

[p. 3]

 

Dat de achtersteven pronk' met goud en heldennamen,

 

Uw wimpels en uw zeil de pracht van 't Hof beschamen:

 

Neen; 't scheepje eens visschers, en het koninklyke schip

 

Schokt de opgeruide storm te bersten op één klip.

 

Denkt ge, omdat Probus, korts ten doel der onweêrvlagen,

 

Gelukkig havent, dat zyn kiel is opgeslagen

 

Van vaster stoffe? ô Neen! 't is zyne ervarenheid⁽²⁾,

 

Die, onder 's Hemels hulp, hem op de reê geleid.

 

‘Wat is (voegt gy my toe,) uw rechtzaak onrechtvaardig!

 

‘Acht gy den rang van Vrouw en Dienstmaagd even waardig?

 

‘Is 't geengewenschter staat voor een' gewyd' Persoon,

 

‘Dat hy 't geschoren hoofd met eenen hoed bekroon'

 

‘Van rood of groen fluweel^*, dan, aan zyn' Biegtvaêrs voeten,

 

‘Door kinderlyke tucht zyn dwalingen te boeten?

(2) Zie de laatste Aanmerking van dezen Brief.

* De roode hoed is der Kardinalen, en de groene der Patriarchen en der Aartsbisschoppen hoofdsieraad.

[p. 4]

 

‘Is Felix niet meer heils op 't hooge school bereid,

 

‘Dan een' die op 't kantoor in 't stof begraven leit?

 

Neen; leer Gods goedheid uit uw dwaling wyzer schiften:

 

Natuur houd beter maat in haar verdeelde giften.

 

Hoe ongevallig ware ons levenslot bestierd,

 

Als aan den hoogen rang 't geluk geketend wierd!

 

Dus ware één Stervling, op den Duitschen troon verheven^†,

 

Alleen gelukkiger dan 't Keurgetal van Zeven^§;

† De Roomsche Keizer.

§ De zeven Keurvorsten zyn onderscheiden in Geestelyken en in Waereldlyken. Onder de eersten behooren Mentz, Keulen en Trier, die, in het benoemen van eenen Keizer, alleen eene verkiezende stem hebben: doch de Waereldlyken, namelyk Saxen, de Paltz, Beijeren en Brandenburg, konnen ook tot de Keizerlyke waardigheid worden verkoren. De Heer de Voltaire schynt hier zich aan de Oudheid te houden: want men weet, dat 'er heden Negen Keurvorsten worden geteld; zynde, by de Zeven, noch gevoegd Bohemen en Bronswyk-Luneburg. Het Koninkryk Bohemen wierd, in den jare 1060, tot een Keurvorstendom verheven; en Keizer Otho nam deszelfs Koning, in den jare 1208, in 't getal der Keurvorsten van het Keizerryk aan; welke aanneming sedert, door de Goudene Bulle van Keizer Karel den IV, wierd bekrachtigd. Het Huis van Bronswyk-Luneburg wierd tot den Keurvorstenstand verheven door Keizer Leopold, in den jare 1692.

[p. 5]

 

Nooit Dienaar stout genoeg-dat hy zyns harten vreugd

 

Zou vergelyken by zyns Meesters zielsgeneugt'.

 

Waartoe Gods heilig recht zo onbeschaamd te hoonen?

 

Zyn gunst is onbepaald voor hen die de aard' bewonen;

 

Elk is gelukkig, of kan 't wezen⁽³⁾. Twyfel niet

 

Of de Armoê heeft haar vreugd, de Rykdom zyn verdriet.

 

In 't onderscheiden lot, dat dikwyls kan verkeeren,

 

Schept God Gelukkigen, schoon all' geene Opperheeren:

(3) Zie Aanmerking 2 van den zesden Brief.
Wy bevinden ons naar het ligchaam in zekere geplaatstheid der waereld; en door de voorwerpen die ons in dezelve gestaadig omringen, verkrygen wy onze kennis; op deze is ons verstand en oordeel gegrond, welken onzen wil, en vervolgens onze vernuftige daden bepaalen. Nu maken onze daden, en die van onze medemenschen, daar wy betrekking toe hebben, benevens de ligchaamskwalen, ons tydelyk geluk en ongeluk uit. Maar wie plaatst zichzelven in deze waereld, om kennis en vernuft voor de ziel, gezondheid en voorspoed voor het ligchaam, en goedaardige wyze menschen rondöm zich te verkrygen? Nademaal ons dan deze schikking mist, zo begryp ik niet, hoe elk gelukkig is, of zulks naar eigen willekeur kan wezen.

[p. 6]

 

De Kerk, 't Gerechtshof, of wat tytel u voldoe,

 

Streelt wel uw staatzucht, maar brengt u geen voordeel toe.

 

Word Prospers heil geroemd? 't Is om onwraakbre reden;

 

't Is om zyn' schat niet, maar om zyn weldadigheden.

 

Wy waren van één' rang, eer Nyd, Geweld, Bedrog,

 

Eer Hoogmoed in ons hart zich plaatste; en wy zyn 't noch:

 

Ons zyn, wat onderscheid ge in 't menschdom op wilt sporen,

 

Gelyke rechten tot het waar geluk beschoren.

 

Zie, zie dien Veldslaaf, voor geen zon of sneeuw beschut,

 

Zyn jeugd opösseren aan 't algemeene nut,

[p. 7]

 

Dien stroom veréénen in 't verleiden van deze adren,

 

Dees rotzen klieven, hier den ryken oogst vergadren.

 

't Is zulk een Veldling niet als Fontenelle ons zingt,

 

Gekroond met rozen; die zyn schoone Astrea dringt

 

En teêr om weêrmin vleit, door geestige gesprekken;

 

Gereed op de eiken schors hun beider naam te trekken:

 

Neen, neen; 't is Melis, wiens gespierde en grove hand

 

Den ploeg bestuurt; wiens vlyt bevrucht het dorre zand.

 

Zyne Echtgenoote, in 't veld Aurore voorgekomen,

 

Ziet gy den Schutter^*, noch het Hondgestarnte^† schroomen:

* De Starren, in den Schutter, hebben ten tyde van Hipparchus, die voor ruim 20 eeuwen leefde, in 't einde van Slagtmaand op den middag, in 't Zuiden gestaan; doch staan 'er thans in 't einde van Wintermaand: 't welk omtrent één hemelteeken of 30 graden verschilt. Men rekent de beweging der vaste starren op één graad in de 70 jaren. Doch hoe men 't neme, hier word 'er de Winter door beteekend.

† Het Hondgestarnte is een Zuidelyk hemelteeken, dat by ons, in July 31 dagen, in gezelschap der Zonne opgaat; deze tyd is hy ons bekend onder den naam van Hondsdagen.

[p. 8]

 

Zy paart met haar' Gemaal een stem, die, valsch geleid,

 

Wel zuivere ooren kwetst, maar juicht van vrolykheid.

 

Den zoeten slaap, de vreugd, de wakkerheid, den vrede,

 

Deelt God hen, als de vrucht dier werkzame armoê, mede.

 

Verdoofd van ooren, door 't gewoel van hof en stad,

 

Wier moeijelyk vermaak die Landknaap niet bevat,

 

Staat hy verwonderd van des Stedelings verblinding,

 

(Wiens vrindschap, niet gebouwd op trouw en ondervinding,

 

Zich laf vergaapt aan haar' gedrochtelyken schyn;)

 

Dat laster, veinzery, en nyd, de kankers zyn

 

Der samenleving; dat dees dwaze stervelingen

 

In Mammons slaverny naar Midas gunsten dingen,

 

Hy gruwt 'er van, en haakt naar akkers en gezin;

 

Die zalige akkers, daar de kuissche huwlyksmin

[p. 9]

 

Hem weder roept; daar nog de eenvouwdigheid de zielen,

 

Naar 't Goddelyk bevel, doet voor de altaren knielen.

 

Hier heerscht de ware Liefde, een vuur, in de eeuwigheid

 

Ontstoken door Gods gunst, en door 't Heeläl verspreid:

 

Zy houd Natuur (als dees, van 't oogmerk gantsch onwetend,

 

In 't blinde vormt^*,) aan Gods almogendheid geketend;

 

Ze ontbind dat vormsel^†, door een nieuwe vlam^§, wiens gloed

 

Het schynverlies van 't eerstgeschapene vergoed;

* De Natuur vormt in 't blinde, voor zo verre zy onkundig is van de haar ingedrukte wetten: zo is de Aarde onkundig van hare jarelyksche en dagelyksche beweging.

† De ontbinding geschied door de dood aan eenig Dier.

§ Door een nieuwe vlam, die het voortbrengen van nieuwe Dieren bevordert. Dus ook vergoed die nieuwe vlam het schynverlies van 't eerstgeschapene, by voorbeeld, wanneer een onzer Huisdieren sterft, uit welks ligchaam, na verloop van eenige dagen, duizend Wormen te voorschyn komen. Zou men dan zulks niet met recht een schynverlies mogen noemen? daar, voor één Beest, ontelbare anderen geboren worden. 't Is waar, by vergelyking houden wy de Dieren, die wy tot ons vermaak aankweken, voor beter schepselen dan de Wormen: maar deze kleinere Beestjes verdienen echter hooglyk onze verwondering; en zyn misschien voor de naauwkeurigste opmerking ruim zo konstig en schoon geschapen als eenige der grootste Gewrochten van den Schepper.

[p. 10]

 

Zy vult de zee, de lucht, onze aarde, met bewoners.

 

Gy, van haar heilzaam vuur eenvouwdige vertooners,

 

Voor wie alleen haar gunst het waar geluk bewaart!

 

Getuigt de zuiverheid van uw Bezielsters aart.

 

Nooit zal zy door geleende aanloksels ons belagen:

 

Zy duld versiersels, maar kan zonder die behagen.

 

Al 't schynschoon beuzelwerk, dat ge, als iets grootsch, waardeert;

 

Uw prachtig Niet, door geen rechtzinnig hart begeerd;

 

Uw weidsche zwier, uw drift naar 't glansryk aardsch vermogen,

 

ô Sterveling! is niet aantreklyk in hare oogen.

 

Beschouw hoe de Adelaar, gedragen op den wind,

 

Verheugd, klapwiekend, volgt, haar die hy teder mint;

 

Hoor in de galmen, die het ruime woud vervullen,

 

Der Wolven vreugdgetier, der Leeuwen vrolyk brullen.

[p. 11]

 

Zie 't bloedloos Diertje, door Natuur zo vaak herschept,

 

Hoe 't, huplend van vermaak, zyn nieuwe vlerkjes rept.

 

Wie van die schepsels, door Gods milde hand verzadigd,

 

Bekreunt zich andren, met meer voordeels begenadigd?

 

En u, ô Sterveling! strekt u tot ergernis

 

Dat uw Meêstervling, meer dan gy, gelukkig is?

 

‘Maar dees Behoeftige, met vleeschloos vel omtogen,

 

‘Dit smeekend Voorwerp aan het algemeen meêdoogen

 

‘Om brood en dekzel, houd gy dat van 't lot bemind?

 

Maar... heeft een Ryke, een Vorst, altoos 't Geluk te vrind?

 

Wat is dan Thamas^*, door zyn' Slaaf onttroond, gezegend!

 

Gekroonden Stuart^† op 't schavot al heils bejegend!

 

Wat avrechts oordeel! Gods aanbidlyk raadsbesluit

 

Deelt, elk ten nutt', den ramp ten toets der deugden uit.

* Koning van Persië, door Chouly Chan onttroond, en omgebragt.

† Karel de I, Koning van Grootbritanje, tegen alle Goddelyke en menschelyke wetten, door zyne eigene Onderdanen, op Cromwels last, veroordeeld en onthalsd.

[p. 12]

 

Concini^§ had zyn schuld nooit door zyn bloed bezegeld,

 

Had hy voorzichtiger zyn' trotsen aart geregeld:

 

Nooit waar' de Dichter M. door 't hongerszwaard geslacht,

 

Had hy niet roekeloos zyn goedren doorgebragt:

 

Zie hoe de ramspoed ons de dwalingen doet boeten!

 

In alle staten zal u vreugde en smart ontmoeten:

 

Het Hof heeft moeilykheên; de Tempel heeft zyn' twist;

 

De krygers staan ten doel voor woede en oorlogslist;

 

Hermotimus! men vind den rampspoed allerwegen,

 

Maar tevens overäl den Goddelyken zegen.

 

Geen hooge of lage staat, geen ouderdom, geen jeugd,

 

Geleid het menschdom tot de wezendlyke vreugd.

§ Concini, Marquis d'Ancré, een Italiaan, en Gunsteling van Maria de Medicis, door Du Vitri, op het bevel van haren Zoon Lodewyk den XIII, doorschoten.

[p. 13]

 

‘Maar (vraagt ge,) waar is dan dat wezen op te sporen?

 

‘Dat vluchtend heil, misschien uit uw vernuft geboren?

 

‘Waar vind ik dat geluk 't geen mooglyk niemand zag?

 

Waar? in u- zelven; in uw hart; in uw gedrag.

 

ô Stervling! 't zy uw staat gelaakt werde, of geprezen,

 

Word wys⁽⁴⁾; dat 's u genoeg; gy zult gelukkig wezen.

MDCCXXXIX. en MDCCLX.

(4) Wysheid is onze inzichten zodanig te schikken, dat het eene inzicht geduurig een middel tot het andere inzicht word, ter bereiking van ons voornaamste oogmerk. Die de middelen tot zyn voornaamste inzicht ontdekken kan, word wys genaamd. Ook behoort tot de wysheid het verkiezen van den kortsten weg; dierhalven het vermyden van omwegen. De Dwaasheid staat hier tegen over, als die haare inzichten zodanig schikt, dat het eene inzicht strydig is met het andere; ook middelen verkiest die haar, in haar voornaamste oogmerk, hinderlyk zyn.