|
| |
| |
| |
¶ Tot den goetwillighen Leser.
AEnmerckende wt dye Oude Chronijcken, hoe die vander Vlaemscher tongen altijts vele prijselijcke ende seer by ongeloouelijcke grote saken, so wel in tijde van payse, als in fayte van oorloghen ghedaen hebben Ende hoe nv in Vlaendere alle goede consten besocht ende vermenichfuldicht worden. Bouen dien hoe die vlaminghen een sonderlinghe gratie hebben vander tonghen, bouen vele andere natien om alle talen fraylijc te moghen spreken. So hebben wi voor ons ghenomen een sonderlinge goede profitelijcke ende nootsakelike onderwijsinge, onsen goetwillighen vlaemschen constbeminders, int corte te bescrijuene. Te weten, die Const van wel seggene. Rhetorica genaemt. De welcke waert sake dat si in Vlaendere so wel ondersocht ware, ende so volmaectelike gebruyct alsmen daer vele af spreect, ende ghelijc daer alderhande ander goede consten perfectelike besocht ende gehanteert zijn Ic en weet niet oft dye vlaemsche natie voor eenighe andere ter werelt in consten soude mogen wijcken. Maer ghelijck in eenen vruchtbarighen ackere, al wat daer ghesaeyt oft geplant wert, het sal wel lichtelijck wassen, ende vermenichfuldighen. Dicwils sullen oock dye quade cruyden vermeesteren, ten si datmen duer een neerstige | |
| |
voorsienicheyt dye selue weere, ende dye goede cruyden beware. Also is oock van onse Vlaemsche tonghe, want si tot alderhande spraken wel bequaem is, daerom wort si ooc vanden wtlantsche spraken menichfuldelijck ghecorrumpeert als wij twee, drie, oft meer talen leeren ende spreken willen. Daer wy al ons leuen lanck, ons eyghen moeder tale te rechte nyet spellen, lesen, spreken noch verstaen en konnen. Dus coemt dat wij dye in alle andere Consten fray zijn, ende excellent, alleenlijc inde edele Rhetorica, tot welcke wy alder best bequaem zijn, aldermeest negligent ende onuolmaect beuonden worden, duer die groue ignorancie van ons grammatica, dat is die const van een goede suyuer tale, tsi vlaemsche oft andere, wel ende perfectelijc te konnen spellen scrijuen, lesen, spreken ende verstaen, sonder twelcke tot die edele Rhetorijcke nyemant bequame wesen en mach. Niet dat ic hier spreken wil van die ongheleerde Rhetorijcke, dat is die ongheschicte dichtinge, diemen nv dagelicx in Vlaendere seer gebruyct, twelcke altijts ende in alle spraken wel een seer genoechlike const geweest is. Noch tans vanden ongeleerde dichters, dicwils schandelijcke misbruyct, meynende Rhetorijcke te wesene een onuerstandele rijminghe, oft een const van veel segghene, ende nyet van wel segghene. Maer ic spreke van die goddelijcke const van wel ende geschictelijcke te segghene met crachtigher spraken ende redene, tsi in dichte, Rijme, oft prose want wij nyemant berispen en willen. Die welc | |
| |
ke const so goet, so eerlijck, ende soo oorboorlijck is datment nemmermeer te volle en soude mogen bescrijuen. Wij lesen, hoe daer so menige schoone costelijcke stadt gesticht is gheweest, so menighe felle bloedige oorloghe ghepayseert ende neder gheleyt, so menighe vrome, goede, eerlijcke, ende profitelijcke ghemeynschappen verbonden ende vrientschappen gemaect, ende al duer dye onuolprijselijcke const van wel segghene. Anders hoe hadden die eerste stichters der steden, den ruyden ongheleerden volcke moghen persuaderen, om ouer een te dragene? Om een sonderlinghe volck te wesene? ende om den wetten te obedierene, ten hadde geweest duer een sonderlinghe const ende cracht van wel seggene? Bi den welcken ghenoech blijct, hoe die Rhetorica wt goeden ende eerlijcken causen, alder eerst gesproten is. Want so wij lesen, die menschen leefden voortijts den meesten deel als wilde dieren, met crachte des lichaems meer dan met die redelicheyt haer seluen generende, elck na zijn eygen inclinatie ende quade begheerte. Gheen seker religie oft godsdienst en was daer, gheen wettelijcke huwelijcken, gheen sekere kinderen, geen wet, noch recht, maer elck was zijn lichamelijcke crachten misbruyckende na dat hem die verblinde begheerlicheyt treckende was. In welcke tijden sommige wijse mannen, in diuersche plaetsen, beuonden hebbende, by langhere experientie, wat daer helpen oft beletten mochte om yet yemande te persuaderene, si hebben ghenoteert | |
| |
wat si int welsegghene, doen oft laten moesten. Daer toe aenmerckende hoe smenschen verstant wel tot alle saken bequaem wesen mochte waert dat si redene oorboorden. Si hebben begonnen te onderwijsen ende te leeren vele diuersche consten ende scientien, betooghende wat daer goet, wat oorboorlic, ende wat eerlick es. Ten eersten duer die ruydicheydt ende beestelick onwetentheyt is het volck wederspoorich geuallen. Maer ten eynde duer die soete Eloquentie ende constige sprake der wijser mannen, bi die redene ghetrocken wesende, zijn si van wilde ongenadige menschen, tam ende goedertieren gheworden. Wat een groote cracht der eloquentie es ditte? Dat sie die wilde menschen van haer oude ghewoonte tot een andere maniere van leuene, so haestelijc bekeeren can? En twelc noch meer es, die selue menschen steden gemaect hebbende, dat si trauwe bewaren, rechtueerdicheyt onderhouden, ende anderen van selfs leeren onderdanich wesen? Dat si ooc niet alleen pijne ende labeur doen voor tghemeen weluaren, maer ooc haer eygen leuen te pande stellen? Hoe hadde dit moghen gheschieden, haddent dye wijse mannen duer een sonderlinghe const van wel segghen, den ongheleerden volcke also niet konnen persuaderen. Niemant voorwaer die van selfs machtich was en hadde sonder fortse oft bedwanck, daer toe te brenghene gheweest, om eenen anderen ghelijc te wesene, dien hi met crachte hadde moghen verwinnen, ten hadde gheweest duer een | |
| |
soete statelijcke, crachtighe maniere van sprekene. Van sulcken duechdelijcken ende eerlijcken beghinsele, heeft die Rhetorijcke haren oorspronck ghenomen. Ende heeft altijts vanden beghinne tot nv toe, den menschen ontsprekelijcke veel goets ende profijts voortghebrocht, ende bewaert, also dat wel by ontellijcke vele exempelen blijcken soude, waert niet te lanck om hier te verhalene.
Maer mi dunct dat ic nv hore van eenige waen wijse menschen die dese edele const seer misprijsen, seggende, hoe duer die const van welsegghene dicwils die quade menschen gerechtueerdighet werden, die goede ghecondemneert, veel beroerten ende oorloghen verwect. En dat si nyeuwers toe bequamer es, dan om een quade cause goet te makene, oft een goede quaet.
Daeromme sullen wy oock die selue schouwen Wat hoor ick? sullen wy oock nv nyet meer eeten noch drincken, want sommighe menschen daer af sieck gheworden zijn? Noch in gheen huysen woonen, want si somtijts oock dye inwoonders doot vallen? Noch ooc gheen messen smeden, om dat dye moorders de selue misbruycken? Wie esser hi en weet seer wel, datmen een goede sake ooc welc qualijc gebruycken mach? Vier ende water moghen oock misbruyct worden, sonder die welcke wij nochtans niet leuen en moghen. Ja segghen si, al soude die eloquentie somtijts goet ende profitelijc mogen wesen nv ter tijt es si quaet ende schadelic der gemeenten
| |
| |
Wt causen, want die menschen nv seer tot zueringhe, lueteringhe, ende onrechtueerdicheyt ghenegen zijn, so dat wij dicwils sien, hoe si hem niet en schamen, met lueghene teghen die warachticheyt te stellene. Oock zijn die sommige van hemlieden haer causen so constelijc seggende, dat si den gheleerden mannen ghenoech te doene maken, so dat si oock die alder rechtueerdichste causen, qualijc genoech tegen haer cauillatien, defenderen connen. Ja die alle wijsheyt ende goede scientien verachten, alleenlic op haer eloquentie betrouwende, dien sietmen dicwils int segghen den meesten prijs gheuen. Bi dien coemt dat sulcke clappers naer die ghemeyne opinie, ende oock naer haer selfs goetduncken, weerdich zijn, een ghemeynte te regierene. Bi den welcken als daer sulcke stoute verwaende menschen totten regimente toegelaten worden, groot iammerlijc ongheual, inder ghemeynten geschieden moet. Wie en soude nv met rechte die Eloquentie niet haten, daer ons so vele quaets af comende is? T es sterckelijc gheargueert, maer te vergheefs. Ist dat nv ter tijt, die stoute verwaende menschen alleenlijck op haer Eloquentie ende const van segghene, betrouwende, dye simpele menschen bedrieghen, den gheleerden moeylic zijn, ende trechte corrumperen, hoe soudemen beter ende stercker cause oft redene moghen allegieren, dat oock daeromme sonderlinghe nv ter tijt, die const van wel segghene, seer goet, profitelijc, eerlijc, ia ende aldermeest nootsake | |
| |
lijc is. Want hoe onweerdeliker die quade stoute menschen, so goede ende so eerlijcke een sake misbruycken, tot grooter schaden ende achter deel vander ghemeynten, so vele te neerstelijcker moetmen metter seluer const henlieden wederstaen; den simpelen ende der ghemeynten te hulpe comende. Op dat die quade tot bederffenisse vanden simpelen ende van alle tgemeynte niet machtich en worden. Twelcke eenen yegelijcken bysondere, ende ooc generalijc alle der ghemeynten aangaet: Om bi dien rustelijc, eerlijck ende ghenoechlijc te moghen leuene. Voorwaar God die schepper alder dinghen en heeft den mensche gheen meerder onderscheet ghegeuen, vanden anderen stommen dieren, dan die const van sprekene. Want wij sien veel andere dieren, veel grooter, veel stercker, veel snelder, dan die mensche. Sy connen in corten tijt, ende sonder van yemandt gheleert te wesene, gaen swemmen, eeten, vlieghen, si zijn van selfs ghecleet, ende oock ghewapent. Si beiaghen hem lichtelijck den cost, daer de menschen so vele labuers om doen. Oock konnen si haer holen ende nesten maken, huer ionghen opuoeden, huer spijse tegen den winter vergaderen . Bouendien doen si noch sommige sakenn, den menschen niet mogelijc om na te volgen, als was ende honich te maken, so dat vele van sulcken saken duer eenich verstant ende redene schijnen te geschieden . Maer want si die tselue doen, niet spreken en connen, daerom worden si stomme ende onredelike dieren geheeten. Men
| |
| |
siet ooc de menschen die stom zijn wat mach hemlieden dat redelijc verstant so vele helpen? Hebben wy dan van God niet beters dan die sprake ontfanghen hoe mach ons eerlijcker sake gebueren, dan daer in den menschen te bouen gane, daer die menschen den anderen dieren in te bouen gaen? Ic late varen hoe oorboorlijc dattet es, duer dat welseggene, zijn vrienden te beschuddene, een wet te beradene, een volc oft heyrscare, daermen wil te leedene. Ist ooc niet een schoon sake wtden seluen verstande, ende woorden die alle menschen int gemeene gebruycken, so vele prijs ende eere te vercrijgene, dat ghi schijnet niet alleenlijc te spreken ende segghene, maer te blexemen ende te donderen? Aldus ghi edele ende verstandele iongers vander Vlaemscher natien wien god met een sonderlinge bequaemheyt der tongen beghift heeft. Ouergemerct die duecht, oorboorlicheyt, eerlicheyt, ende nootsakelicheyt van die edele Rhetorijcke. En wilt die godlijcke gaue der bequamer tongen in v niet cleyne achten, noch den versmaders van alle goede consten geen gehoor gheuen, maer wilt met alder neersticheyt die const van wel seggene ondersoecken leren ende achteruolghen, wt dye welcke so veel duechden spruytende zijn: Als voor uwen eewighen prijs, eere ende weerdicheyt, voor uwe vrienden, ende voor alle tghemeene, eenen vasten ende aldersekerste toeulucht. Ende teghen die onbeschaemde clappers nv ter tijt donrecht teghen trecht sustinerende een nootsakelijcke remedie ende onuerwinnelijcke wapene. Dixi.
|
|
Auteursrechtvrij