Brieven. Deel 10. Laatste periode

III.

Wiesbaden, 27 Aug. '75.

Waarde Vriend!

Ge moet me wel voor heel ondankbaar houden, dat ik u geen woordje zond noch na uwen zeer aangenamen brief van den 12^den noch ook na 't ontvangen van uw geschenken. Hartelyk dank voor alles! Hoe drommel wist ge zoo precies wat er aan myn ‘Insulinde’ ontbrak?

En Bredero! Ik heb me al meer met hem geamuseerd dan me eigenlyk schikt. Nu, amuseeren is altyd 't woord niet. Zeg, ik vind herhaaldelyk by hem 't woord: mooi (moy.) Dit bewyst nu wel niet voor of tegen m'n gissing dat wy 't overnamen van de Spanjaarden, maar 't is toch

[p. 53]

vreemd dat we 't niet by de Vlamingen vinden waar de Spanjaarden zooveel langer gehuisd hebben. Ook blykt er niet dat Bredero 't als 'n nieuw snufje gebruikt. Dus???

Wat me ook opmerkelyk voorkomt is dat ik (tot nog toe) by Bredero geen spoor vind van patriotismus. Wel van predestinatie-geloof, dat-i allerkomiekst te pas brengt in een huwelyks-aanvraag! Maar op de Spanjaarden scheldt hy niet. Of liever, ik heb daarvan nog geen blyk gevonden. Als zedeschildering is z'n werk kostbaar, en 't meest daar waar-i niet schildert. Neen, zoo meen ik 't niet. Ik bedoel dat men meer staat kan maken op kleine trekken die hem onwillekeurig ontsnappen, dan op de breede grove strepen die hy meende noodig te hebben voor effect. Dit is altyd zoo. Zie daarover eenige opmerkingen in de voorrede van Wagenaar. Zeer juist! Ik vind het vreemd dat Bredero, blykens twee brieven van hem, vry gelieerd scheen met den hoofschen Groot en den hovaardigen Hooft, grootsche lui allebei. (Je ziet dat ik in 't saizoen ben van 17^de-eeuwsche woordspelingen. Och 't is zoo moeielyk onvernuftig te blyven by zulke lektuur.) Nog iets, en dan stap ik van Bredero af. Ik meen, gis, geloof byna dat al z'n données gestolen zyn. Dekameron, Reine de Navarre, en voorts àl wat in dien tyd en vogue

[p. 54]

was.) Nu, dit verdriet my. 't Is of de Hollanders op Vondel na, weinig Trieb tot scheppen hebben. Ik erken dat er onder Bredero's liedekens zeer aardige zyn, en zoetvloeiende.

Wat me een raadsel blyft, is de stemming van 't publiek in die dagen omtrent het al of niet geoorloofde van toespelingen op 't geslachtsleven. ‘Toespelingen’ zyn 't eigenlyk niet, de zaken worden vry rond by den naam genoemd. Ik zou begrypen dat men daarin niets aanstootelyks vond, maar ... dan ligt er ook niets anders in, d.i. niets pikants. Een ‘ondeugendheidje’ in onze dagen heeft enkel recht van bestaan dóór 't verbod. Dewyl nu in B's tyd dat verbod niet scheen te verhinderen zulke dingen aanteroeren, vat ik niet wat er te lachen viel by kluchten van dien aard.

Gy ‘verlangt’ niet dat ik op uw schryven antwoord. Dit is heel vriendelyk (zooals uw heele zyn) maar ik heb er groot pleizier in, u te schryven. Uw brieven zyn zoo degelyk.

Ja, nog eens, als ge weer verlof krygen kunt, kom dan by ons! Die hotels zyn ware vil-inrichtingen. Ge zult waarlyk pret krygen in onze eenvoudige levensmanier, en ... nergens krygt ge zulke goede koffie en thee, nergens! Dat 's 'n bluf, he?

Molukko en Malakka (misschien verwant met melch, malch, moloch, malek etc.) Geen thesis,

[p. 55]

maar bydrage tot 'n mogelyke hypothese. Gut, verontschuldig u niet over 't gebruiken van 't woordje: ‘gewaagd.’ Ikzelf heb 'n hekel aan ‘doorhakken.’ Dit getuigt van onwetenschappelyken zin, en is dus onzedelyk. Ja, 't genoegen nemen met leugen is slecht. M'n methode is aldus. Ik begin (nu speciaal in filologie) alles voor mogelyk te houden, wat maar aan een der vereischten van waarschynlykheid voldoet, en noteer ieder nieuw gegeven als wáár ... voor memorie. 't Hangt dan van later opmerkingen af, of 't eens gestelde gecorroboreerd of tegengesproken wordt. Zeer veel van wat ik tot nog toe vond, leidt tot (betrekkelyke) eenheid van den oorsprong der talen. 't Spreekt vanzelf dat ik hiermee geen adamitische naamgeving bedoel. De eerste klanken van mensheid en mensch waren en zyn onwillekeurige uitingen, die slechts oorzaak hadden en geen reden. Dat er ook in die uitingen reeds verschil was, naar luchtgestel, omgeving, keelvorm etc, spreekt vanzelf. Daarom sprak ik van ‘betrekkelyke’ eenheid. Van lieverlede, maar zeer langzaam, ontwikkelde zich oorzaak tot reden, en niet eens volkomen. Nog thans is er veel onwillekeurigs in 't vervormen der woorden. De eerste Latyner die ‘forma’ voor µρφγ zei, zal wel 'n fout gemaakt hebben door 'n slag in de tong, 'n fout die succes had,

[p. 56]

en in de mode kwam. Misschien is de zaak omgekeerd, want er is geen reden om de Etruriers jonger te achten dan de Grieken. Ontwikkeling en beschaving volgden nooit 'n rechten weg. Ze beschreven zigzags ... als de bliksem.

Nu is dat verzetten of veranderen van 'n enkele letter nogal makkelyk te bespeuren, maar soms is de verandering op 't oog zóó groot dat we aan verwantschap twyfelen. Juist heden las ik den naam van den perzischen daemon van 't goede, dien we gewoon zyn Ormusd te noemen, gespeld: Ahura Mazda. Ik had moeite den goeden duivel in dat lettergewaad te erkennen. En, gelyk ik u reeds zei, er zyn duitschers die hun ‘ihr’ uitspreken als ‘joe.’

Ah ja, ik was aan Molukko. Ge vraagt by 't woord ‘Arenbuche’ wat kan dit zyn? en zegt dat Vespucci dit woord noemt als landsnaam. ‘Eilanden die arenbuche of maluche heeten. ‘Dit brengt my in de war. Arèn, areen is palmsuiker, maar ... zoo is 't woord op Java, en ik zou niet durven zeggen dat dit moluksch is. Al ware dit zoo, wat is ‘buche’. Met 'n duitsch oog 't woord lezende zou men aan buche = beuk denken. Dit mag niet. Uit ‘Maluche’ blykt dat hier op z'n italiaansch de ch = k klinkt. Met ‘buche’ weet ik geen weg. En ook de beteekenis van 't woord arèn zou niets

[p. 57]

beduiden, wanneer niet juist de boomsoort die de palmsuiker voortbrengt, een der hoofdvoortbrengselen van de molukken was, meer dan nagelen en muskaat nog, 't eigenaardig land-produkt. Hy heet sagéroe (in de holl. wandeling: saguweer) en levert suiker, sago, en den saguweer-drank. De bevolking leeft van dien boom. Heeft nu Vespucci dien boom voor 't land genomen? Onmogelyk is dit niet. Gebrekkige taalkennis van de eerste bezoekers leidden tot zulke vergissingen. (Volgens sommigen beteekent 't woord ‘Jawa’ 'n soort van gierst die ook op Java groeide vóór de invoering (?) van de ryst. Maar welke bewyzen men daarvoor heeft, weet ik niet.)

Buche? Kan dit beteekenen: Boeki, bukki, bokki? In 't moluksch is dit de titel van een prinses. En in 't maleisch is boekiet, heuvel.

M'n vrouw dankt u hartelyk voor den Werther. Zy was er zeer mee ingenomen, èn met het geschenk, èn met de lektuur. Maar, zei ze, Göthe is in leven gebleven en werd 'n dikke hofrath!

Ze groet u zeer hartelyk, en leest als ik uw brieven met zeer groot genoegen.

Uit 'n verslagje in 't Nieuws v.d. dag zie ik dat het Oera Lindabok te Maestricht werd aangevallen. Daar wordt gesproken van ‘bewyzen van onechtheid.’ Nu 't Nieuws is waarachtig geen evangelie.

[p. 58]

Maar als 't relaasje waarheid bevat, maak ik de opmerking dat men vóór 't leveren der ‘bewyzen van onechtheid’ de valsheid der ‘blyken van echtheid’ moest betoogen. Althans in dit byzonder geval. Een ding is zeker: Ik ken niemand die den litterarischen vorm aan 't boek geven kon. 't Is opmerkelyk dat hierop door de aanvallers der echtheid zoo weinig gelet wordt. Gy noemdet E.V. als de mogelyke vervaardiger. Welnu, dan is E.V. 'n groot kunstenaar die, dunkt me, moeite zou gehad hebben zich als zoodanig zoo lang te verbergen.

Adieu, beste Kerel, houd u goed wat uw gezondheid aangaat, en wees hartelyk gegroet van

t.t.

douwes dekker.