Brieven. Deel 8. Multatuli-Busken Huet 1867

[p. 58]

Aan den heer Busken Huet.

XXIII.

Keulen, 21 Juni 1867.

Waarde heer Huet, Dank voor uw lieven brief en de f 25. Ja, de Omboniers zyn te Brussel, of reeds daar geweest. Ze hebben my bezocht, en myn stemming niet verbeterd. Het is hard voor my, door anderen - vreemden, want dat zyn ze my - tyding van de mynen te moeten ontvangen. Ook neem ik 't Mevr. Omboni kwalyk dat ze, met goeden wil misschien, maar.... Hoe 't zy, myn vrouw en kinderen zyn verder van my dan ooit. En de kans om hen terug te krygen wordt hoe langer hoe kleiner. Myn toestand is boven beschryving pynlyk.

Mogt me iemand vragen wat ik doe? Ik lyd. Voilà!

Om door arbeid verandering te brengen in de onnatuurlyke scheiding van de mynen, zou ik ander werk moeten kunnen uitvinden dan 't ereven van gedachten en meeningen aan Nederl. lezers. Ik weet by ondervinding dat Juvenalis gelyk heeft met z'n ‘indignatio’ als ingeefster, maar Juvenalis had er by kunnen zeggen dat die verontwaardiging het doel voorby, en tot walging kan

[p. 59]

overgaan. Dan smoort ze de uiting, dan maakt ze stom.

Het lezen der uittreksels van 't verhandelde in de tweede kamer maakt my misselyk. Gy die (vous deuxième, want ik hoor dat ook prof. van Vloten my onlangs genoemd heeft) gy die den moed hadt regtvaardig te zyn en Havelaar in verband te brengen met de tractements verhooging der inlandsche hoofden.....

[In een noot ‘op ‘multatuli’ door Busken Huet, (naar aanleiding van ‘Een en ander over Pruisen en Nederland) schreef deze: ‘In een andere memorie van toelichting, van zeer jonge dagteekening en uitgegaan van een minister der tegenovergestelde rigting wordt de regtmatigheid der traktementsverhooging van de inlandsche hoofden op Java door de regeering erkend. Dat multatuli indertyd gestraft is, omdat hy die regtmatigheid te vroeg heeft ingezien, dit laat zich hooren. De wyze komt in deze wereld juist op zynen tyd. Niettemin zou het gezond verstand des grooten publieks het niet meer dan billyk vinden, indien op de begrooting van de tractementsverhooging der inlandsche hoofden eene nationale belooning uitgetrokken stond voor den man door wiens toedoen zy het voortaan ruimer zullen hebben, de javaan minder gekneveld en de Nederlandsche naam overvloediger geeerd zal worden.’]

Gy zult begrypen hoe gespannen ik by de behandeling dier zaak wachtte op eene aanhaling,

[p. 60]

een zinsnede, een woord, een wenk waaruit bleek dat men zich myner herinnerde. Niets! 't Moet inspanning gekost hebben, dunkt me. Ik heb er een oogenblik aan gedacht iets te schryven aan den minister, aan de kamer, aan 't publiek... maar och, ik heb al zooveel geschreven, ik ben er misselyk van.

Dit is weer zeker dat er in de geheele 2^de Kamer geen enkel eerlyk man zitting heeft. Want het myden van de eenige ware hoofdzaak kan geen toeval zyn. Ik mag veronderstellen dat myn geschiedenis bekend is, en dan is het tevens bekend dat de uitzuigery van de inlander voortvloeit uit misbruik, uit verkrachten van de wet, uit misdadig door de vingers zien, en niet uit de wetten of bepalingen zelf. Ik heb daarvan een schelklinkend sein gegeven. Wie beweert dat sein niet gehoord, niet verstaan, niet begrepen te hebben, liegt. Kan het toeval zyn dat niemand in de kamer op het denkbeeld kwam te vragen: of voortaan de bepalingen zouden worden gehandhaafd? Door welke middelen dat zou geschieden? Of de gewestelyke bestuurders zouden worden gesteund in 't regt doen?

En zonder dit is alle wettemakery ydel. Er staan van oudsher schoone bepalingen in 't Indisch staatsblad, en 't kultuurstelsel zou zoo slecht niet

[p. 61]

wezen als 't behoorlyk gehandhaafd werd. Al wat men dat stelsel aanwryft, is afwyking van het stelsel. Van den Bosch heeft uitdrukkelyk voorgeschreven den geringen man te beschermen, zyn klagten aantehooren.

Die tractementsverhooging der hoofden is, met het oog op 't doel, bespottelyk. Ze kunnen 't er niet voor doen. Maar al ware er evenredigheid tusschen de schadeloosstelling voor knevelary, en wat de Hoofden daarvoor zouden moeten opgeven, wie zal de zoo goedkoop gekochte eerlykheid controleren? De ambtenaren. Ja, zy! 't Staat in hunne instructie. Ook stond het in myn instructie. Ik deed het, en lyd gebrek. 't Is zeer aanmoedigend. 't Zou een groote held zyn die 't me nadeed.

Geen enkel eerlyk man in de kamer. O, ik kon, wat sommigen aangaat meer bepaald spreken, en zelfs de gissing wegnemen dat ik onderscheid maakte tussen politieke en andere eerlykheid (wat ik niet doe) door byv. van der H.... zeer personeel een schelm te noemen, maar dit behoeft niet. De politieke valsheid is my ruim voldoende. Kan het toeval zyn, onachtzaamheid, slordigheid, dat Stieltjes die in een zyner stukken, voor hy lid van de kamer was, verklaarde dat ik de kwestie van vrye arbeid volkomen juist

[p. 62]

had beoordeeld. my niet noemde by de behandeling; dier zaken? By zooveel stryd, by zooveel verwarring van begrippen, was 't toch de moeite waard, dunkt me, te wyzen op een geschrift dat die (zoogenaamde) kwestie tot klaarheid had gebragt. (Ik meen dat zyn termen waren: ‘dat er na myne uiteenzetting daaromtrent, geen twyfel of stryd daarover meer zyn kon’ of zoo iets. Ook Sloet heeft particulier geschreven: dat ik de waarheid had gezegd.)

Kan dat zwygen toeval zyn? En is 't dan niet om bitter te worden? Nu, dat ware niets, indien die bitterheid lust en kracht tot stryd gaf, maar ik ben over 't bittere heen, misselyk, partant: onbekwaam. Ik zou niets kunnen dan schelden. Toch was ik zacht vroeger.

Neen, neen, uwe (geheel overbodige) verdediging van de wyze waarop gy critiseert is waarlyk niet sophistisch. Verander, om 's hemelswil niets. Maar dat zoudt ge ook niet kunnen. Gedurig denk ik, by 't lezen uwer vonnissen: hoe leest men dat? Ik stel me allerlei lezers voor, en heb geen begrip van den indruk. Want, òf ze begrypen het, en dan moeten er veel altaren worden omgegooid, of ze begrypen het niet, en dan moeten ze u voor een monster houden, wien niets heilig is. Maar dat dilemma van de twee

[p. 63]

of's deugt niet. Velen, de meesten, ja misschien, allen besparen zich de keuze tussen begrypen en niet begrypen, en loopen er over heen. Te Amboina (in veel opzigten een zeer interessant oord) was een oude ouwerwetse hollandsche koopvaardykapitein. Iemand vraagde hem: Wel kaptein wat zeg je van Ambon?

- Hm ... ja ... zoo ... wat zal ik u zeggen ... 't Is een eiland. (letterlyk)

Nu zoo zal 't met uw kritiek ook gaan. Wel wat zeg je van dat stuk van Huet?

- Hm ... ja ... zoo ... 't Is een recensie.

En voor zulke menschen spreidde Ambon zyn heerlyke baai ten toon, zyn nageltuinen, zyn interestante bevolking, zyn sagopalmen, zyn herinneringen van de ‘edele’ O.I. Compagnie. En gy, uwe schoone stukken. 't Is waarlyk verdrietig.

Uit de zaak van v. Vloten kan ik niet regt wys worden. Toen ik het eerst (in den haarl.) daarvan iets las, schreef ik hem terstond. Ik voelde lust my daarmede te bemoeien. En hy zond me zyn ‘Eerlyke menschen’. Nu die bevielen my niet. Dit zou evenwel geen

[Het vervolg ontbreekt. Doch naar aanleiding van het onderwerp dat hier wordt afgebroken, neem ik den thans volgenden brief op.]