Brieven. Deel 3. Het ontstaan van den Max Havelaar 1859

[p. 5]

Aan den Lezer.

Lang heb ik geaarzeld eer ik besluiten kon multatuli's privaat leven openlyk te behandelen.

Want al wilde ik zyn vrienden gaarne veel daaruit meedeelen, ik ben huiverig hem in zyn huiselyk ‘sans gêne’ bloot te geven aan de vyandschap van sommigen, den nyd van anderen, het niet-begrypen door verschil van standpunt en richting van menigeen, en de koude onverschilligheid van de meesten. Immers, zonder een greintje sympathie verstaan wy menschen elkaar zóó slecht.... en was er gelykvoelendheid tusschen multatuli en zyn publiek?

En toch heb ik die aarzeling overwonnen. Want grooter dan myn huivering voor wat de menschen zeggen zullen, is myn begeerte om multatuli

[p. 6]

hoog te houden om zyn zelfs wil. Ik verlang het licht op hem te doen schynen en te zeggen: Zie, zoo was hy! Het is toch een heerlyk ding in onzen kleinen tyd een mensch te aanschouwen uit één stuk, die zichzelf was en bleef in de blyheid en bangheid van het leven. Een mensch die, trots menschelyke zwakheid en de teerheid van zyn gevoel, den moed had alleen te staan en sterk te zyn door eigen kracht.

Myn doel is door het rangschikken van de brieven en papieren die my ten dienste staan, en die ik daartoe geschikt acht, multatuli's leven te beschryven.

Ik ben niet instaat dit met gelyke uitvoerigheid voor alle perioden te doen. De lezer zal dus een levensverhaal met horten en stooten voor lief moeten nemen. Soms zal het vluchtig heenglyden over jaren, dan weer een kort tydsverloop uitvoerig behandelen, al naar gelang van de gebeurtenissen zelf, en van de bouwstoffen waarover ik beschikken kan.

Tegenover deze schaduwzyde staat dit goede dat het levensbericht authentiek wezen zal. Waar ik om der wille van de helderheid, of 't verband, of ter toelichting, meen de een of andere opmerking of aanwyzing tusschen te moeten voe-

[p. 7]

gen, zal ik my beyveren dor en droog te zyn als een kroniekschryver.

Waar van andere personen sprake moet wezen, stel ik my ten taak te verzamelen en, des noods, te berichten zonder aanzien des persoons. Want zoo het nooit myn doel zal wezen dezen of genen persoonlyk te kwetsen, er kan my evenmin aan gelegen zyn iemand te sparen. Daar is geen reden voor. Wel zyn de namen van velen die genoemd zullen worden van geen beteekenis, en menigmaal zou men hen even goed met een nietszeggend teeken kunnen aanduiden, ware het niet dat dit zou schaden aan de geloofwaardigheid van het geheel. Immers, juist om die geloofwaardigheid is het my te doen.

Niemand weet beter dan ik dat multatuli's leven was een leven van lyden. Toch zal niet alles in deze bladzyden treurig zyn. Want in den somberen nacht van zyn leed flikkeren heldere sterren: de vonken van zyn ryke menschelykheid.

Hy heeft zich het leven verlicht met zyn geest, met zyn warm kloppend hart, welke twee hy één noemde, met zyn geheele heerlyke persoonlykheid alzoo. Want wat hy in zyn omgeving ooit als uitstekend roemde, het was voor het grootste deel de weerkaatsing van zyn eigen ryk gemoed.

[p. 8]

Maar ik wil in deze bladzyden noch betoogen, noch waardeeren. Myn taak is alleen bouwstoffen te leveren.

Ik stel my voor dit plan te volvoeren door het doen verschynen van grooter of kleiner deelen, die elk op zichzelf een tydperk afsluiten en dus voltooid zyn, maar die toch te zamen een geheel zullen vormen.