Volledige werken. Deel 25. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1871-1886 en registers

[Omstr. 1872
Kladhandschrift van Multatuli van Millioenenstudiën]

Omstreeks 1872

Kladhandschrift van Multatuli met een passage voor Millioenenstudiën die daar uiteindelijk niet in is opgenomen. Strook papier van 275 × 103 mm, waarvan alleen de voorzijde beschreven. (M.M.) Deze strook is vastgeplakt aan een kranteknipsel, een bericht in een onbekende Duitse krant over een verblijf van ‘Frau Rattazzi in Trouville’. Multatuli heeft gegevens over haar garderobe uit dit artikel gebruikt voor een beschrijving in Millioenenstudiën. (vgl. V.W. V, blz. 276 e.v.).

[p. 24]

Wat ik evenwel voor niet onzeker houd, is de stelling: dat elke zet evenzeer bepaald wordt door de eischen der symmetrie, als door z'n logische afhankelykheid van al de feiten die hem voortbrachten. We dwaalden vruchteloos rond, by 't zoeken naar dien olifant in den bosschen van Afrika, maar de gevolgen van de byzondere hoedanigheid zyner slagtanden - of van wat dan ook! - worden ons duidelyk voorgetekend op de speelkaartjes. Wel weigert de jaloersche Natuur, ons toetelaten in het binnenste van haar werkplaats, wel trekt ze zich verder terug, naarmate wy vorschend doordringen, wel plaagt ze ons met nieuwe verborgenheden, telkens als wy meenden een stap nader te zyn aan 't àllergeheimste... maar met hare voortbrengselen is ze gul. Die werpt ze ons lachend toe. En we mogen ons oefenen in de ontleding. Dit is ons leven!

De verwondering over ‘vreemde’ zamenstelling, is geen eigenaardigheid van den speler alleen. We vinden die bekrompen opvatting overal.

Op zóóveel zetten, zóóveel tweeslagen...

Zeker! Maar ook: op zooveel individuen, zóóveel krankzinnigheid, zóóveel écarts^1. van hart en hoofd, zóóveel overhellen naar zwarten of rooden kant, zóóveel seriën van voor- en tegenspoed, zóóveel intermittences^2. van zoet en zuur, van goed en kwaad, zóóveel afwyking van de rede! Overal vinden we 'tzelfde onbewuste streven naar algemeene symmetrie: som, product^3. of verrekening van partiële onevenredigheid! Overal en eindeloos, pogen, beweging, wryving en stryd! Overal op- en nedergaan, oscillatie, trilling, voorby-elkaar schuiven, streven naar overwicht^4., veronzydigd door tegenzin in minder-zyn! Overal wegdringen van ‘dat

1. écarts: afwijkingen (fr.)

2. intermittence: tijdelijk uitblijven (fr.)

3. som, product: oorspr. stond er van som of product.

4. overwicht: oorspr. voorafgegaan door gelykheid.

[p. 25]

andere’, de onmisbare bestaans-voorwaarde van 't byzondere ééne! Overal oorlog tusschen afbreken of voortgaan, tusschen groei en vernietiging, overal oscillatie trilling... alles wegens onze gebrekkige theorie uitloopend in eene resultante van stilstaande gelykheid doch in werkelykheid de onmisbare hoofdeigenschap^6. misschien de enige eigenschap van 't Zyn.^5.

6. hoofdeigenschap: oorspr. stond er voorwaarde.

5. Zyn: oorspr. voorafgegaan door oneindige.