Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[oktober 1867
Verslag door Lucien Jottrand in de Revue Trimestrielle]

oktober 1867

Verslag door Lucien Jottrand van het Tweede Vlaamse congres te Gent in de Revue Trimestrielle in Brussel, veertiende jrg., deel 3. Fragmenten. (fotokopie M.M.)

[p. 643]

Het artikel begint op blz. 238 en op blz. 249 volgt een passage over het optreden van Multatuli ter verdediging van het werk van J. de Geyter.

(....)

La pièce de M. de Geyter a donné lieu cependant, pour le fond, à la protestation énergique d'un jeune Flamand, M. Leenarts, contre les vers découragés du poète. Un vieux militaire hollandais, combattant de Waterloo, s'est joint à la protestation de M. Leenarts. Puis M. Douwes Dekker, écrivain fantaisiste, dont nous reparlerons plus avant, et que sa réputation en Hollande faisait un des lions du congrès, a concilié la dissidence, dans une courte improvisation fort originale.

(....)

Vertaling:

Het gedicht van de heer de Geyter gaf evenwel aanleiding, op grond van zijn inhoud, tot het krachtige verzet van een jonge Vlaming, de heer Leenarts, tegen de moedeloze verzen van de dichter. Een oude Nederlandse militair, die nog bij Waterloo gevochten had, sloot zich aan bij de protesten van de heer Leenarts. Vervolgens heeft de heer Douwes Dekker, een verbeeldingrijk schrijver, waar we nog verder over te spreken komen, en die op grond van zijn faam in Nederland een der koryfeeën van het kongres was, de verdeelde meningen weten te verzoenen in een korte, zeer originele improvisatie.

Op blz. 256 komt het artikel op Multatuli terug, vooral naar aanleiding van zijn lezing op uitnodiging van het Van Crombrugghe Genootschap.

Nous avons parlé plus haut de madame Storm: cette zélatrice de l'émancipation de la femme a ses adhérents et, cela va sans dire, ses adhérentes. M. Douwes Dekker auquel c'est ici le cas de revenir, s'est créé une réputation étendue par des écrits qui ont débuté par réclamer l'émancipation des ryots javanais, pour aboutir à des questions, plus sensibles encore à diverses écoles de conservateurs de son pays. Comme P.J. Proud'hon^1., qu'il rappelle par la verve du style, autant que par l'audace du paradoxe, M. Douwes a le tort d'attaquer le christianisme, ce qui sera toujours un défaut de logique chez tous les réformateurs démocrates; mais il a soulevé dans ses publications divers problèmes particuliers à l'état de la société en Hollande, et qui s'y discuteront désormais, tant qu'ils n'auront abouti à une solution radicale. Ce novateur que nous

1. Proud'hon: Pierre-Joseph Proudhon (1809-1865), befaamd Frans socialistisch auteur die ieder recht op eigendom ontkende.

[p. 644]

avons qualifié de fantaisiste, surtout par sa manière d'écrire, assistait au congrés de Gand. Il y a figuré dans un épisode qui a eu quelque retentissement.

La Société Van Crombrugghe, une des plus nombreuses des Sodalités gantoises, offrait aussi sa fête au congrès. C'était une conférence de M. Douwes, suivie d'un concert. Il n'est pas douteux, pour nous, que la réputation d'écrivain et d'orateur de M. Douwes a été la raison déterminante du choix qu'on avait fait de lui pour la partie littéraire de la soirée. Naturellement, aucun sujet particulier ne lui avait été indiqué, et nous avons su depuis, de bonne part, que les directeurs de la Société Van Crombrugge comptaient plus sur une dissertation de politique démocratique, que sur une dissertation de philosophie antichrétienne. Il en fut autrement, et l'orateur s'étendit avec trop de complaisance sur une de ces thèse que MM. Taine et Littré^2. (pour prendre nos fournitures à Paris, comme au fournisseur le plus voisin) ont surtout mises en circulation dans ces derniers temps. De là, scandale à l'intérieur d'abord, où des Hollandais éminents, tels que MM. Van Lennep, Beets, Vreede^3. étaient loin de tenir le parti de M. Douwes; et le lendemain, bien plus grand scandale encore à l'extérieur, où les journaux ne manquèrent pas de brocher sur l'incident, chacun dan le sens de son parti.

Vertaling:

We hadden het hierboven al over mevr. Storm. Deze ijveraarster voor de vrouwenemancipatie heeft haar aanhangers en, vanzelfsprekend, haar aanhangsters. De heer Douwes Dekker, en dit is de gelegenheid om op hem terug te komen, heeft voor zichzelf een wijdverbreide reputatie opgebouwd door geschriften die begonnen de emancipatie te eisen voor de Javaanse rijstboeren om uit te monden bij kwesties die nog veel gevoeliger lagen bij verschillende behoudende scholen in zijn land.

Evenals P.J. Proudhon, op wie hij lijkt door de vurigheid van zijn stijl, en evenzeer door zijn gewaagde paradoxen, heeft de heer Douwes de fout het christendom aan te vallen, wat altijd een logische tekortkoming zal blijven bij alle demokratisch gezinde hervormers; maar hij heeft in zijn publikaties verschillende problemen opgeworpen die betrekking hebben op de toestand waarin de Nederlandse samenleving verkeert en die er voortaan punt van diskussie zullen zijn, tot er een radikale oplossing is bereikt. Deze vernieuwer, die wij het etiket ‘verbeeldingrijk’ hebben opgeplakt, vooral om zijn schrijfstijl, was op het kongres in

2. Taine et Littré: Hippolyte Taine (1828-1893), Frans theoreticus over de literatuurkritiek; Emile Littré (1801-1881), Frans filoloog en positivistisch filosoof met scherpe kritiek op de spekulatieve wijsbegeerte en de theologie.

3. Vreede. George W. Vreede (1809-1880), Nederlands taalkundige, die zich blameerde door Multatuli in aangeschoten toestand in het openbaar aan te vallen, zonder te weten waarover deze feitelijk gesproken had.

[p. 645]

Gent aanwezig. Hij is opgetreden bij een gelegenheid die enige opschudding teweeg heeft gebracht.

Het Van Crombrugghe Genootschap, een van de ledenrijkste der Gentse dispuutgezelschappen, bood het kongres ook een feestelijke bijdrage aan. Dat was een toespraak door de heer Douwes, gevolgd door een koncert. Er bestaat voor ons geen twijfel over dat de reputatie van de heer D. als schrijver en spreker de beslissende aanleiding is geweest voor de keuze die men op hem had laten vallen voor het literaire gedeelte van de avond. Natuurlijk was hem niet een of ander speciaal onderwerp opgegeven en later hebben wij van betrouwbare zijde vernomen dat de bestuurderen van het V.C.G. eerder rekenden op een betoog over demokratische politiek dan op een over antichristelijke filosofie. Het pakte anders uit en de spreker weidde met maar al te veel welbehagen uit over een van de stellingen die met name de heren Taine en Littré (wat je ver haalt is lekker) de laatste tijd in omloop hebben gebracht. Vandaar eerst een binnenlands schandaal waarin vooraanstaande Nederlanders als de heren Van Lennep, Beets en Vreede bepaald geen partij trokken voor de heer Douwes; en de volgende dag een nog veel groter schandaal in het buitenland, waar de kranten niet nalieten uitgebreid op het incident in te gaan, ieder volgens de opstelling van de eigen partij.