Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[28 februari 1887
Herdenkingsartikel in de Haagsche Courant]

28 februari 1887

Herdenkingsartikel in de Haagsche Courant. (K.B., den Haag; fotokopie M.M.). Fragmenten.

[p. 194]

Eduard Douwes Dekker.
2 Maart 1820 - 19 Februari 1887.
In Memoriam.

‘Er is een goed mensch gestorven.’
(Havelaars aanspraak tot de hoofden van Lebak).

Treffend voorzeker de doodmare van Multatuli te hooren verbreiden op den feestdag, door de Hollanders gevierd ter eere van hunnen laatsten Koning uit het Nassausche heldengeslacht; indrukwekkend, den zeventigjarigen vorst van het Koninkrijk der Nederlanden met geestdrift te zien bewierooken op 't oogenblik, dat de minder bejaarde scepterdrager onzer letteren buiten het vaderland vergeten sterft.

Terecht is het schandelijk genoemd en strijdig met de menschenwaarde, dat men getracht heeft, de feestvreugde van den negentienden Februari te verstoren door leugenachtige verzinsels; even onzedelijk, in den hoogen zin des woords, even onwaardig noem ik het, den rouw over het afsterven van Douwes Dekker te willen beletten door ongerijmde, misschien niet doordachte, mogelijk ook wel kwaadaardige krantartikelen.^1. Ik wil mij niet beroepen op het dikwijls te onpas gebruikte: ‘de mortibus nil nisi bene^2.’ om eenige van bedoelde stukjes prijs te geven aan de verachting van allen, die Multatuli inderdaad kennen; ik wil in een kort woord tot nagedachtenis niet het blad noemen, dat bij alle weldenken de fabel van den dooden leeuw in herinnering brengt; slechts moet ik de bekende waarheid herinneren: een volk, dat zijne groote mannen niet eert, is het voortbestaan niet waardig. Ik mag ook niet verhelen, hoe wel mogelijk het is, morgen een dagblad datgene te zien verheerlijken, wat het heden verguist en omgekeerd. Mijn doel echter is, een krans van oprechte hulde op de lijkkist van den ontslapene neder te leggen. Velen in den lande zullen met mij hetzelfde doen: ja allen, die hun hart voelen kloppen voor het schoone, voor het edele, voor het ware; allen, die

1. krantartikelen: zie onder 22 februari 1887; Dagblad van Zuid-Holland en 's-Gravenhage.

2. de mortibus nil nisi bene: over de doden niets dan goeds (lat.)

[p. 195]

mannelijke veerkracht en taaien moed ongeveinsd durven bewonderen; allen, die onbezweken trouw aan beginselen weten te waardeeren; allen, die ons volksbestaan afhankelijk achten van den bloei onzer taal en letterkunde; allen voorts, die deernis hebben met miskenning en onverdienden smaad; allen in éen woord, wien Eduard Douwes Dekker als Havelaar en als Multatuli, als strijder en martelaar, als denker en dichter niet te eenenmale vreemd is.

In de republiek des geestes, heeft Busken Huet, ook roemrijker nagedachtenis, gezegd, geldt niet de aan de hovelingenwereld ontleende uitspraak: le roi est mort; vive le roi!^3. Minder smartelijk zou onze droefheid zijn, indien dit wel zoo ware, doch wij weten, dat talent en genie nooit grondwettig erfelijk zijn verklaard: reden te meer om het verlies van een Koninklijk genie, van een ontzaglijk groot talent te betreuren. De ledige plaats op den troon van Karel den Groote bleef niet onvervuld: de beroemdste vorst werd in den gewonen regel vervangen, zij 't ook door rois-fainéants^4.. Maar wie zal in de Nederlandsche litteratuur Multatuli opvolgen? Wie den maarschalkstaf van het proza, de vlijm van het sarcasme, den geesel der verontwaardiging, den moker der logica, het ontleedmes der critiek in handen durven nemen en zeggen: ik ben hem gelijk? (....)

‘Vertel ons uw leven’, riep men Douwes Dekker voorheen menigmaal toe. ‘Vertel ons zijn leven’ eischt wellicht menig lezer van mij. Multatuli weigerde en ook ik zal mij hier van antwoord onthouden, hoewel zijne redenen klemmender waren dan de mijne. De zijne te vermelden, strookt niet met mijn tegenwoordig doel: een lijkkrans is geene biographie. Dat Multatuli 67 jaren oud is geworden; dat hij 17 jaren in Indië als ambtenaar heeft gediend; dat hij in 1860, vier jaren na zijne terugkomst in Europa den Havelaar schreef, dien hij aan ‘den Keizer van 't prachtige rijk van Insulinde’ opdroeg; dat hij zich vergist heeft in de schatting van het rechtsgevoel zijner natie; dat hij door den Nederlandschen areopagus in zijn geding met de regeering werd veroordeeld ‘tot de kosten van 't proces en de luit’,^5. dat hij als Chresos liedjes zong en eerlijk de proceskosten betaalde; dat hij tengevolge van dit vonnis publicist van naam en klassiek auteur werd: dit weet bijna ieder. Hem, die meer wenscht te weten over Eduard

3. Le roi est mort; vive le roi: de koning is dood; leve de koning (fr.)

4. rois-fainéants: nietsdoende vorsten (fr.); aanduiding voor de laatste (onwaardige) koningen uit het Merovingische huis.

5. en de luit: zie V.W. II, blz. 105.

[p. 196]

Douwes Dekker, moet ik teleurstellen en tevens uitnoodigen tot eene studie van zijn leven en werken. Voor wie ernstig vorschen wil, zullen beide niet lang een geheim blijven.

Wat mijne onderzoekingen aangaat, ik geloof, dat Multatuli vol vertrouwen op het oordeel der nakomelingschap de eeuwigheid is mogen ingaan; dat hij tot het Nederlandsche volk met gerustheid mocht zeggen: Zie, wat ik gedaan heb! Zie, hoe ik heb gewoekerd met mijne talenten van hoofd en hart; hoe ik alle krachten heb ingespannen, alles wat een mensch offeren kan, heb geofferd om onrecht te keer te gaan; zie hoe ik dommeligen van geest heb wakker geschud, dorstigen naar waarheid heb trachten te laven, al was 't slechts met één druppel. Gaf ik niet, waar ik geven kon? Stond ik niet in de voorste rijen in den strijd tegen het talrijke heer van Jan Salie en ‘Schmoel’^6.; heb ik niet bres geschoten in sterk verdedigde vesten van leugen en lamlendigheid? Heb ik ooit geschroomd, de kleur van mijn vaandel te belijden; zaagt ge mij ooit ontrouw aan 't parool: ontwikkeling van den geheelen mensch en aan mijne strijdleus: ‘genot is deugd?’

Vol schaamte beamen wij den meester, den strijder, den leeraar. Laat, Nederlanders, die schaamte (want wij faalden menig keer) ons prikkelen tot het goede. Bedenkt, dat wij Multatuli niet eeren door hem ‘mooi te vinden’, niet, door hem na te praten; niet, door zijne uitspraken tot gemeenplaatsen te verlagen; ook niet, door hem een standbeeld of eerzuil op te richten.

Maar laat zijn voorgaan ons tot volgen nopen; strijden wij als hij: Kunnen wij het niet met zijne verpletterende kracht, Nederlanders weten, dat eendracht macht maakt. Vereeren wij de nagedachtenis van den man met den doordringenden geest en het edele hart, door verstandelijk en zedelijk beter te worden.

Niet tot ons zal dan gezegd worden, wat Multatuli zoo menigmaal herhaalde en zoo ernstig meende: ‘Nederlanders, schaamt U!’ Integendeel, wij zullen zijne menigvuldige verwijtingen, ons naar 't hoofd geslingerd, kunnen logenstraffen en bewijzen, dat wij noch eene ‘nation éteinte^7.’ noch een ‘roofstaat’ zijn.

Dat heeft hij gewild.

Den Haag, 22 Februari 1887. L.G.G.

6. Schmoel: zie V.W. II, blz. 108.

7. nation éteinte: uitgedoofd volk (fr.)