Volledige werken. Deel 24. Brieven en dokumenten uit het jaar 1887. Nagekomen brieven en dokumenten uit de jaren 1839-1886

[27 februari 1887
Herdenkingsartikel in de Delftsche Courant]

27 februari 1887

Herdenkingsartikel in de Delftsche Courant. (fotokopie M.M.) Fragmenten.

Multatuli.

Multatuli is dood.

Hij is verbrand!

Inderdaad hij is verbrand; maar op eigen verlangen is zijn stoffelijk overschot in den crematie-oven te Gotha vernietigd. Had hij eenige eeuwen vroeger geleefd, hoogst waarschijnlijk zou hij door hen, die wat men noemde, nieuwe beginselen en denkbeelden door den brandstapel wilden bestrijden, in levenden lijve aan de vlammen ten prooi zijn gegeven.

Multatuli toch stond vooraan in het gelid van hen die hunne stem verhieven tegen traditioneele instellingen en aangenomen waarheden. Hij was de verkondiger, wij zullen niet zeggen van eene nieuwe leer, want wat hij predikte was reeds jaren en eeuwen vóór

[p. 161]

hem geleeraard; maar hij deed het in een nieuwen vorm, passende in den tijd waarin hij leefde, overeenstemmend met de richting der ontwikkeling van de negentiende-eeuwsche maatschappij. De grond was reeds omgeploegd; hij behoefde slechts te zaaien. Maar hij deed dit met een talent, dat niemand, ook zijne tegenstanders niet, een oogenblik ontkent. Hij bezat in de hoogste mate de gave des Woords. Hij wist zijne gedachten uit te drukken met zulk een kracht, met zulk een gloed, zoo boeiend en medeslepend, met zulk een rijkdom van beelden die door nieuwheid en vernuft troffen, dat hij duizenden en duizenden tot zich trok. Wij durven beweren dat door de boeken van Multatuli een nieuw tijdperk voor het geestesleven van zijne landgenooten is aangebroken.

(....)

Intusschen - dit is niet tegen te spreken - ook hij heeft met groote minachting zich over de geniën van vroeger eeuwen uitgelaten, maar met een enkel heftig woord, omdat hij ook in de vereering van deze traditie een sleur zag. Dit is eene van zijne zwakheden en hij had er vele, gelijk alle groote geesten. Maar de schaduw die zij op zijn eigen arbeid werpen verduistert het licht niet dat daar van uitging. Die gebreken zullen vergeten worden en vergeven ter wille van zijn genie. Dat genie heeft hem onsterfelijk gemaakt en de hoogmoedige voorspelling, die hij omtrent zich zelven deed zal worden vervuld: er zal een tijd komen dat men vragen zal hoe heette de koning ook, die regeerde in den tijd toen Multatuli leefde?