Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[p. 659]

[20 juli 1883
Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch]

20 juli 1883

Brief van Multatuli aan R.J.A. Kallenberg van den Bosch. Dubbel velletje postpapier, waavan blz. 1-3 en 4 (⅕) beschreven. (M.M.)

N. Ingelheim 20 Juli '83

beste V. D Bosch! 't Is al verscheiden dagen geleden dat ik m'n brief afbrak. In weerwil van de eenzaamheid myner woning komen er gedurig allerlei drukten of préoccupatien^1.. Een zieke vriendin te Wiesbaden (tering!) stond gedurig op den sprong ons te komen bezoeken. 't Slot was dat we háár zyn gaan opzoeken. Dat (en vooral 't gemaal over gaan of niet gaan) heeft me in den war gebracht.-

Ik herinner me van plan geweest te zyn U 'n paar opmerkingen meetedeelen over eenige eigenaardigheden in den publieken toestand van ons Landje nà '60, en ik eindigde met het uiten der meening dat de dingen die op 't verschynen van den Havelaar gevolgd zyn - of door den ‘Havelaar’ te weeg gebracht - zich geenszins bepalen tot ‘indische zaken’ even zoomin als ikzelf me na 't schryven van dit boek me tot die zaken bepaald heb. Ik was wel genoodzaakt den kring myner beschouwingen uittebreiden.

(Zie 't stukje in m'n - eerste - brochure over Vryen-Arbeid, waarin ik m'n Ideën aankondig.)

1. préoccupatien: van ‘préoccupation’: zorg (fr.)

[p. 660]

De vlieg die op den wagen zat, verbeeldde zich dien wagen voorttedrukken. Ben ik, sprekende over de ‘door Havelaar teweeg gebrachte byzonderheden’ die mouche du coche^2.? 't Zou me spyten zoo'n belachelyke rol te spelen! In allen geval zou ik die overlaten aan de velen die behagen scheppen in bemoeienis met dien wagen. Tot dezulken behoor ik niet. Ik houd niet van publiekerigheid, en gewone eerzucht is me geheel vreemd. Dat nu hoogmoed hiervan de oorzaak is, verandert niets aan 't feit dat ik niets geef om rang, eer gezag, invloed, interessantigheid of hoe men 't noemen moge. Rang en invloed zou ik - doch slechts als 'n offer - gaarne aannemen om 't goede dat ik daardoor zou hopen te bewerken, niet om die flauwe dingen zelf. Zoo'n Bismarck^3. beklaag ik. En vooral omdat hy, de zware servituten van eer en macht dragende, nog niet eens de voldoening heeft dat hy die vracht torscht ten algemeenen nutte. Nu, dat is zyn zaak. Wie volstrekt galeislaaf wezen wil, moet het dan maar zyn.

Wat de Havelaar voor Indie heeft uitgewerkt, is treurig. Daar de Natie niet lezen kan heeft men zich laten diets maken dat er heil te vinden was in't zoogenaamd: liberalismus. O, ware ‘vryzinnigheid’ zou in 1860 gelyk nu en altoos terdeeg tepas gekomen zyn maar zoo begrypt het niet de pseudo-staatkundige kliek die zich ‘liberaal’ noemt. Ik ben vryzinnig - d.i. ik streef er in oprechtheid naar, dat te zyn - en moet verklaren dat ik tegen veel nummers op 't program der zoog^e ‘liberalen’ even sterk protesteer als tegen 't meest ouwerwetse fabeltje van ‘Behouders.’ Ziet men niet in hoe de pseudo liberalen de ware vryzinnigheid kompromitteeren? Is de dwang om je kind te laten inenten met den vuilen etter van 'n ziek beest vryzinnig? En was't nog maar altyd van 'n beest dat slechts één ziekte had! Weet men dan niet dat zelfs de vuiligheid die men de par le Roi^4. 't jonge geslacht in 't bloed brengt, evenzeer als meel, suiker, koffie, thee chocolaad en moraal, evenzeer als alles in onzen liberalen tyd, vervalscht is? Weet men dan niet dat allerlei kwalen (typhus, diphtheritis, phthisis^5., bloedarmoede, schurft, en wie weet wat al?) door die vaccine^6. aanhoudend worden verspreid? Meer nog, dat de pokken zelf die men heet te bestryden, kunstmatig in 't leven worden gehouden? By analogie redeneerende kan men berekenen dat die ziekte sedert lang zou uitgesleten zyn als men haar had overgelaten aan 't gewone ver-

2. mouche du coche: vlieg op de wagen (fr.)

3. Bismarck: Otto prins van Bismarck (1815-1898), pruisisch staatsman, de ‘IJzeren kanselier’, eerste minister van koning Frederik Willem IV in deze periode.

4. de par le Roi: op koninklijk gezag (fr.)

5. phthisis: tering (tuberculose).

6. vaccine: koepokstof, inenting tegen de pokken.

[p. 661]

loop. Als er 'n Jenner^7. ware opgestaan in de dagen toen Europa nog door pest bezocht werd, zouden wy ons nog altyd in't bezit van die liefelykheid verheugen. Waar is 't Lazarus^8. gebleven? De roode loop^9.? De zwarte dood^10.?

En hielden wy met die inenting nog maar de pokken zelf in't leven! Maar de syphilis^11. en de andere kwalen die zy propageert! En waarom dwang? De luî die meenen dat inenten zoo goed tegen de pokken is, moesten juist om blyk van konsequentie te toonen, niet bevreesd voor aansteking zyn. En zy schreeuwen 't hardst van angst. Gelooven zy zelf dan niet aan de efficaciteit^12. van hun preservatief^13.?

Maar al ware dit alles anders, ik vraag of 't ‘liberaal’ heeten mag dat men den andersdenkende zoo'n vies voorbehoedmiddel opdringt?-

Is de inrichting van ons Onderwys ‘liberaal’?

Alweer word ik gestoord. Ik onthoud waar ik gebleven ben.

Hartelyk gegroet

Uw vriend

Dek

7. Jenner: Edward Jenner (1749-1823), engels arts, uitvinder van de vaccinatie.

8. 't Lazarus: melaatsheid.

9. roode loop: volksnaam voor cholera.

10. zwarte dood: volksnaam voor pest.

11. syphilis: een van de voordelen van de inenting met kalverpokken is dat syphilis bij kalveren niet voorkomt.

12. efficaciteit: werkzaamheid (naar het fr.)

13. preservatief: preventiemiddel.