Volledige werken. Deel 22. Brieven en dokumenten uit de jaren 1882-1883

[21 maart 1882
Circulaire en redaktioneel kommentaar in het Algemeen Handelsblad]

21 maart 1882

Tekst van de circulaire en redaktioneel kommentaar in het Algemeen Handelsblad, no. 16255. (Knipsel M.M.)

Amsterdam, Maandag 20 Maart.

De volgende circulaire wordt thans verspreid:

Zie voor de tekst van de circulaire V.W. XXI, blz. 802 e.v.

Deze circulaire is een uitvloeisel van een beweging, die in de laatste maanden begonnen is om, naar aanleiding van den tegenwoordigen toestand in Bantam, aan den schrijver van Max Havelaar een nationale hulde te brengen, tevens als protest van het thans levend geslacht tegen de onthouding nu 20 jaren geleden door het Nederlandsche volk getoond, kort na de verschijning van het boek, waarin de mishandeling van den Javaan met gloeiende kleuren was geschetst.

Wij zullen de laatsten zijn om ons te kanten tegen de vereering van mannen, aan wie het vaderland verplichting heeft. Wij erkennen niet alleen ten volle de verdiensten van den heer Douwes Dekker op het gebied der vaderlandsche letteren, maar gelooven tevens, dat zijn eerste werk en zijne latere geschriften over Indië mede den stoot hebben gegeven tot vele verbeteringen, die in onze kolonie zijn ingevoerd.

Maar wij mogen bovenstaande circulaire niet openbaar maken, zonder enkele opmerkingen te laten hooren omtrent den indruk, dien eenige uitdrukkingen daarin voorkomende moeten geven. Het geslacht, dat in de laatste 20 jaar is opgegroeid, kent de bijzonderheden niet van hetgeen aan de verschijning van Max Havelaar is voorafgegaan en er op is gevolgd.

[p. 38]

Bij de verschijning ging inderdaad ‘een rilling door het land’, - maar de natie was niet overtuigd. Zij begreep wel, dat veel in Indië te wenschen overliet, maar zij kon niet gelooven aan de verregaande verwaarloozing van plicht, aan tal van gunstig bekende hooge en lage Europeesche ambtenaren ten laste gelegd. Men wachtte op antwoord; maar dat werd niet gegeven. Het eenige antwoord, dat wij ons herinneren, kwam in 1864, op het congres der sociale wetenschappen, hier ter stede in 's Konings paleis gehouden, toen Multatuli ten aanhoore van honderden uit alle landen zijne beschuldigingen herhaalde door de voorlezing van het slot van Max Havelaar en de heer Dumonceaux de vraag deed: Of dan niemand der aanwezigen het voor de Nederl. Regeering opnam? Toen stond de oud-gouverneur-generaal, de heer Rochussen, op, en schetste wat Nederland voor Indië gedaan had en hoe zeer Insulinde in bloei was toegenomen.

Licht werd echter niet over de Lebaksche geschiedenis verspreid. Men bleef in het duister over de beweegredenen van het ontslag, aan den heer Dekker verleend; men bewonderde zijn geestdrift, zijn stijl en zeggingskracht, in één woord zijn genie; maar de overtuiging, dat hij overdreven had, behield de overhand, en enkele zijner handelingen en woorden maakten dat men voor zijn invloed als zedeleeraar en volksbeschaver bevreesd was. Wat dr. v. Vloten daarover geschreven heeft, is immers niet onbekend?

Toch werd hij zelf niet vergeten. Velen herinneren zich zeker nog, dat hem door mannen van naam de behulpzame hand werd geboden, maar dat die poging door zijn eigen houding mislukt is. Dit mag niet worden vergeten, nu de indruk wordt gegeven, dat een vorig geslacht niets heeft gedaan.

In de tweede plaats treft ons de bewering, als zou thans door den toestand van Bantam zijn bewezen, dat 25 jaren geleden de heer Dekker gelijk had. Is het billijk den treurigen staat van dat gewest, door koortsepidemie en veepest der laatste jaren veroorzaakt, voor te stellen als een gevolg van wat 25 jaren geleden heeft plaats gevonden? Is dan in die 25 jaren in de rechtspraak niets verbeterd, is de knevelarij van de inlandsche hoofden niet verminderd, is niet sedert 1866 door de liberale partij geijverd voor de afschaffing der verplichte pantjèndiensten^1. - zeker niet het minst ten gevolge van de onthullingen in de Max Havelaar; - een verbetering, die thans haar beslag zal krijgen?

1. pantjèndiensten: vorm van herendiensten, in het bijzonder diensten van huiselijke en andere aard ten behoeve van een inlands hoofd.

[p. 39]

Het zijn deze overwegingen, die stellig velen zullen doen betreuren, dat voor de hulde aan Multatuli als grondslag is genomen een beschuldiging, welke naar hun overtuiging onbewezen is en waarover zij nog altijd naar licht uitzien. Zij kunnen daarom niet van harte medewerken tot een demonstratie, waarin tevens de veroordeeling van zoovele personen is gelegen, zonder dat het bewijs van schuld is geleverd.

Eén zaak hopen wij, dat uit deze beweging volgen zal, namelijk: dat het stilzwijgen, door de aangevallen bestuurders tot dusver bewaard, zal worden afgebroken.