Volledige werken. Deel 21. Brieven en dokumenten uit de jaren 1881-1882

[5 februari 1882
Artikel in de Kamper Crt.]

5 februari 1882

Artikel inzake het huldeblijk in de Kamper Courant, no. 4646. (G.A. Kampen; fotokopie M.M.)

De Havelaarszaak

In 't laatst van 't vorige jaar bevatte het Hand. een ‘ingezonden’ stuk over Indië, Lebak en Multatuli, - van den heer Perelaer, den schrijver van een onlangs verschenen interessanten ‘ethnographischen roman: Borneo.’

De Amsterdammer publiceerde kort daarna een brief van Multatuli, waarin deze aan een vriend zijne ingenomenheid betuigde met Perelaer's ‘flink artikel’. ‘Op zoo iets wachtte Schr. sedert jaren.’ Hij hoopte, dat zijn vriend middel zou zien om het te propageeren.

Tot die propaganda is een poging gedaan door den heer Dr. Vitus Bruinsma, leeraar te Leeuwarden, bekend door zijn ijveren tegen medische kwakzalverij. Ik zeg: medische kwakzalverij, - omdat Dr. Bruinsma met zijn artikel over De Havelaarszaak blijk geeft

[p. 647]

ook tegen kwakzalverij op ander gebied te willen ijveren. - In een Fransch boek zag ik den kwakzalver omschreven als een ‘imposteur qui s'enrichit à l'ombre du mépris^1..’ Kan Droogstoppel's signalement ànders zijn? Uit kwakzalverij werd Havelaar's smartkreet, werden Multatuli's grove beschuldigingen, - zelfs op gevaar van door ‘'t buitenland’ te eerder geloofd te worden, doodgezwegen. Met innige minachting werd elk verzet geignoreerd.... En Holloway is millionair, zooals men weet!

Dr. Bruinsma, wiens aan de kaak stellen van Holloway en consorten welverdienden bijval vindt, trekt dus alleen zijn werkkring wat wijder, waar hij den heer Perelaer voorstelt ‘om de Havelaarszaak aan de orde te houden en de verspreide krachten te vereenigen.’^* Niemand kan hem toeroepen: ‘houd je bij je leest!’ Want zelfs al heeft hij geen gelegenheid gehad om zich door verblijf in Indië op de hoogte te stellen van alle Indische toestanden, (wat ik niet weet), kan nog zijn energie veel doen. Kennis is hier óók noodig, maar bovenal hart.

Bij allen, wien Havelaar's bede om recht: voor zichzelf, minder nog dan voor hen aan wie hij hulpe had beloofd, - door het hart is gegaan, moet Dr. Bruinsma's verzoek aan den heer Perelaer om 't niet bij een ‘hartig woord’ te laten; om de redding van Lebak... en meer, niet te endosseeren aan 't toekomend geslacht,^** maar zelf een poging te doen door ‘de nog niet zoo zeldzame mannen in ons land, die hun hart hebben behouden’ bij elkander te brengen, - instemming vinden.

1. imposteur qui enz.: bedrieger die zich verrijkt, overschaduwd door minachting (fr.)

* In De Amsterdammer van 29 Jan. is Dr. Bruinsma namelijk op het schrijven van den heer Perelaer terug -, en met het verzoek aan dezen voor den dag gekomen om in vereeniging met anderen de Havelaarszaak krachtig aan te pakken.

** ‘Een geheel nieuw geslacht is sedert opgestaan en is nu daar om de indrukken op te vangen,’ had de heer Perelaer geschreven, en verder het vertrouwen uitgedrukt, ‘dat het zoo ontvankelijk gemoed der jeugd zich zal openen voor dien hulpkreet ten gunste van een zachtmoedig, arbeidzaam en braaf volk geslaakt.’ Daarop antwoordt Dr. Bruinsma, dat het de jeugd van nu zal gaan als de jeugd van vroeger: het dagelijksch leven, de maatschappij met hare eischen, zal eiken ontwakenden gloed spoedig uitdoven. Maar bovendien: ‘wat er te doen valt is mannenwerk.’

[p. 648]

Van revolutie tegen eigen regeering is hier geen sprake. ‘De voorstelling - schreef Multatuli, - alsof ik 'n soort van revolutionair was, die me verzette tegen wettig gezag, is geheel valsch. Ik eischte juist stipte opvolging van de wetten, die - voor zoover de door mij behandelde zaak aangaat - uitstekend waren.’ - Zal het mogelijk zijn, die uitstekende wetten te doen handhaven? Tot de mogelijkheid te komen, moet het eindstreven van het op te richten bond zijn. Dan zal het jongere geslacht, waarvan de heer Perelaer àlle hulp verwachtte, ook den heer Bruinsma welkom zijn, daar het met de dàn hier te lande ingezogen eerlijkheidsbeginselen naar Insulinde zal kunnen gaan, zonder - mits het zich man toone - eene mishandeling als Havelaar te vreezen te hebben.

Wat thans philanthropisch voor Indië gedaan wordt, bepaalt zich tot wat in naam van Christus (met ch of 'n k) wordt verzendelingd, tot bijbels en traktaatjes, ‘zuiver’ of ‘geavanceerd.’

Voor Transvaal en - de hemel weet - waarvoor anders, wordt meèr gedaan!

't Havelaarsbond zou dus kunnen beginnen met de rampen in Lebak, den weedom door cholera en veepest teweeggebracht wat te lenigen. 't Had dan meteen gelegenheid zich populair te maken, want het complimenteuse in 't inroepen der ‘oude Nederlandsche weldadigheid’ gelegen, zou zijn uitwerking niet missen!

En als het Bond dan door ons aller veel te geringe kennis van Indië wat uit te breiden, na ons medelijden onze belangstelling had gewekt, zou de liefde voor Insulinde zeker niet uitblijven. Het rechtsgevoel zou ontwaken en Multatuli ware genoodzaakt, zijne beschuldiging, dat Nederland een roofstaat is, in te trekken. Dit nu zou tevens Havelaar's schâvergoeding wezen!

ECHO.