Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[5 maart 1880
Verslag voordracht Groningen in Vox studiosorum]

5 maart 1880

Verslag van de voordracht van Multatuli te Groningen van 24 februari in Vox studiosorum, 6e jrg., no. 8. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.)

Groningen, 29 Februari - Reeds lang te voren was het aangekondigd dat Multatuli Dinsdag 24 Febr. zou spreken. De opkomst van het publiek was redelijk wel, maar of allen voldaan naar huis keerden, c'est une autre chose^1.. In de onmogelijkheid zijnde hem te hooren, werd ik uit den nood gered door het volgende verslag mij van bevriende hand toegezonden.

‘Multatuli trad l.l. Dinsdag alhier op, met eene rede over idealisme, als een beletsel om de werkelijkheid goed aan te durven, en realisme. Hij wilde ons het bewijs leveren dat idealisme en realisme niet te scheiden waren. Volgens zijne meening waren 't woorden die in de gehoorzalen der Academies gebruikt waren alleen om zaken te onderscheiden, niet af te scheiden en zooals 't wel met meer woorden gaat, waren zij langzamerhand verbasterd en werden zij gebruikt als benamingen van twee levensrichtingen.

Eerst betoogde hij, dat men van geen enkel schrijver, zoowel uit den ouden als den nieuwen tijd, kon zeggen, dat hij uitsluitend idealist ofwel realist was. Idealisme en realisme vertoonden zich in bonte mengeling bij hen. Ook schilders waren in hunne kunstprodukten tegelijk idealistisch en realistisch, o.a. Israëls in zijne bekende schilderij ‘Na den storm’; de beschrijving van die schilderij behoorde voorzeker tot 't glanspunt van den avond; toonde

1. C'est une autre chose: dat is iets anders (fr.)

[p. 426]

M. in de voorbeelden uit de werken van Homerus en Hesiodus, dat hij komisch kon zijn, in de beschrijving van ‘Na den storm’ wist hij 't gemoed zijner hoorders tot tranens toe te roeren - ‘voorwaar, 't is een gave met klanken te malen.’

In 't tweede gedeelte zijner rede wilde M. doen als een advocaat, die bij kris en kras beweert, dat de beschuldigde onschuldig is, maar toch, als de rechter soms mocht meenen, dat hij schuldig is, verzachtende omstandigheden pleit. M. beweerde, dat idealisme en realisme geen onderscheidene levensrichtingen waren, maar gesteld nu eens dat ze 't wel zijn, dan is iedere realist toch weer idealist en omgekeerd. Want volgens M. had ieder mensch een idee, en zie, daar heeft men weer 't ideaal, en ieder idealist moet zich toch ook weer bezighouden met de werkelijkheid. Maar of men nu zonder nader bewijs idee en ideaal gelijk mag stellen, is dunkt mij juist een punt in kwestie. Als definities van realisme gaf spreker die van Droogstoppel en van idealisme gaf hij er ook zelf een; die definities mogen al of niet juist zijn geweest, maar is 't voor een logisch betoog goed, dat men wanneer iets beschreven wordt, daarvan zijne eigen definities geeft? Ik zou meenen, dat het beter ware geweest, wanneer M. de definities respectievelijk van een realist en van een idealist zelve als basis had genomen en mijns inziens zou het betoog daardoor in waarde hebben gewonnen. Maar wat spreek ik van betoog! De rede bestond eigenlijk uit niets anders dan uit eene reeks van voorbeelden, die, wel is waar, veel te denken gaven, maar toch geen betoog vormden en dit ook nooit konden vormen.

Zou M. velen tot zijne meening hebben overgehaald? Ik geloof het niet. Enkelen mogen door zijne welsprekendheid zijn meegesleept, de meesten zullen wel hebben opgemerkt, hoe hij over sommige punten heendraafde o.a. over idee en ideaal, over Emile Zola etc. Van Zola had hij niets gelezen, en om dan een schrijver te veroordeelen als een agent van de Eau de Colognefabrieken te Keulen, alleen om eene reeks woorden in de spectator is toch, dunkt mij, wat al te kras. Maar zeer zeker stemmen allen met zijne slotwoorden in, nl. dat wij de geheele natuur, niet alleen de groene natuur moeten waarnemen, dat daardoor menig ongeleerd man werkelijk boven een geleerd man staat en dat wij moeten streven om mensch te worden in den vollen zin des woords, om waar te zijn. Dat worde zoo!’

J.A. Feith