Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[p. 423]

[4 maart 1880
Artikel in het Algemeen Handelsblad]

4 maart 1880

Artikel in het Algemeen Handelsblad, no. 15523. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.) Alleen het slot is afgedrukt.

(....)

De avonden korten. In 't Noorden heeft men nog niet den dag in den nacht verzet. De gewone lijst van voordrachten, nutslezingen, amusementen enz. zal spoedig afgehandeld worden. Men rept zich reeds om aan het einde te komen. Een paar van die groote reeks dienen bijzonder genoemd te worden. Ze behooren tot de laatste. In de Groningsche werkliedenvereeniging was letterlijk geen staanplaats onbezet, toen de heer de Rot uit Rotterdam daar het woord voerde. ‘Verplicht en kosteloos onderwijs’ (het oude thema) werd met klem verdedigd. Dan zal er een geslacht opgroeien, dat het stemrecht waard is, dat in den vrede en arbeid zijn heil en 't welzijn van den Staat moet bevorderen. Nu nog 80.000 kinderen, die opgroeien zonder onderwijs, dus ook zonder opvoeding. Wij zeggen 't met hem: gevaarlijke staatsburgers! ‘Troonomverwerpers, barricade-opwerpers.’ We voegen er bij: lastposten op 't grootboek der maatschappij, misdadigers, bandieten, burgers en burgeressen van gevangenissen en gestichten, bedeelden van kerk en gemeente, zorgelooze opvoeders van een nog zorgeloozer geslacht!

Tegen den oorlog, de dienstvervanging, 't kazerneleven richtte de spreker zich vervolgens. ‘Als er legers moeten wezen, maakt ze dan uit goed betaalde vrijwilligers,’ was een andere, misschien niet zeer practische raad. Dat de belastingen te veel op de eerste levensbehoeften en daardoor te veel op den werkman drukken; dat gezonde arbeiderswoningen beter dan alle petitionnementen het misbruik van sterken drank zullen tegengaan; dat het leven van vrouwen en meisjes in fabrieken disharmonie en rampen brengt in de woningen der arbeidende klassen; dat toenadering tusschen patroons en werklieden hoogst gewenscht is, meer aaneensluiting tusschen de werklieden noodzakelijk, werd achtereenvolgens met warmte betoogd. Laat er overdrijving zijn in vele beweringen, de critiek zal wel afdingen. Beter overdrijving bij gezond leven dan stilstand en dood.

Multatuli heeft gesproken in 't Noorden! De geniale schrijver van

[p. 424]

Max Havelaar en de Ideeën is oud geworden, maar niet verouderd. Zijn macht over de taal is toegenomen, het wapen der satire hanteert hij ongeëvenaard kalm, maar soms bitter sprak hij over de meest uiteenloopende dingen in dezelfde voordracht. Zijn publiek wist hij te electriseeren. Men voelde zich, gedurende zijn keurige improvisaties, onder den indruk van een grooten geest.

B.