Volledige werken. Deel 20. Brieven en dokumenten uit de jaren 1879-1880

[12 februari 1880
Brief van Multatuli aan Mimi]

12 februari 1880

Brief van Multatuli aan Mimi. Twee dubbele en een enkel velletje postpapier, waarvan blz. 1-9 beschreven. De brief werd op 13 februari voortgezet en op 14 februari voltooid. (M.M.)

Goes, 12 febr 1880 donderdag middag

Zie zoo, daar zit ik alweer te Goes! En wel in 't kleine kamertje van verleden jaar met het gaskacheltje zonder schoorsteen. Eigenlyk armoedig! Maar voor één dag komt het er niet op aan! Toch wil ik voor aanst. jaar 'n conditie maken dat ik niet kom als ze me geen behoorlyk verblyf weten aantewyzen. Ik vond hier brieven van de Houwers over de beste wys om te Zierikzee te komen. Ik heb hier géén lucifers, geen aschbakje, geen (behoorlyke) schel en dan die gas zonder uitweg. En revanche^1., piano getokkel. Dat zal beschaving moeten heeten. Enfin!

Ik heb de pyp van m'n kacheltje toegestopt. Waar nu de walm blyft, weet ik niet. -

Heb je m'n brief van gister middag, te Rotterdam op de post

1. En revanche: daarentegen (fr.)

[p. 329]

gedaan? Tegen 3 uur kwam Mevr. Lehr. en toen ze 4 uur wegging gaf ik hem haar met nog vier andere brieven om in de bus te gooien. -

Ik heb hier ruim tyd, en loop je laatste brieven door. -

Ik vind het ook heel goed dat je Marie eens onder handen neemt over haar handelwys met Riek! Ze moest zich schamen dat die jongen zoo gelukkig is by vreemden. En de voeding! Als ze niet heeft, is dit schynbaar 'n excuus. ‘Schynbaar’ want de oorzaak is haar slenteren en snoepen en kletsen. Dat schryven van novellen zal haar wel weer spoedig vervelen. Niets kan geschieden zonder inspanning. Dit geldt zoowel voor geschryf als vroeger voor haar winkel. En inspannen wil ze zich niet. En in dien brief aan Hartsen^2. schreef ze dat zy 'n goede moeder voor haar kind zou wezen! Het weer aanknoopen met haar (dat ik goed vond) heeft in zoover geen bezwaar dat ik er niets tegen opzie haar, zoo noodig, weer den wind van voren te geven. Ei, en ze verwonderde zich dat Wou zoo goed hollandsch sprak! Wel, dit is omdat we ons met het kind bemoeien. Dat deed zy met háár kind nooit. Die arme jongen. 't Is te hoopen dat-i maar gauw sterft. Liever nu dan over 10, 12 jaar. Zy zou de smart wel dragen kunnen, denk ik.

Sedert lang al heb ik snachts niet gehoest. Ik slaap best. Vertel me wat van jou slapen, keel, rhumatiek en alles. -

Wat Marie beweegt den naam Quarles aantenemen begryp ik niet. Ik vind het mal. En hoe lastig voor brieven! En dan hoe dom haar uitgever zelf daarmee te foppen! Als die man 't merkt, zal hy kwaad zyn. Eigenlyk gevaar zie ik er niet in, maar 't is dom en mal. Ze maakt 'n gek figuur als 't uitkomt, en dat kan niet missen. Ze kàn niet leven zonder zotterny. -

Ik heb nòg geen gelegenheid gehad je schaakparty natespelen. Misschien als ik te Meeden kom. Maar iets anders: heb je niets uit de lotery getrokken? Houdt Merens je op de hoogte. Och, nu zal hy er niet aan denken. 't Is vreeselyk! En nu de angst voor de andere kinderen! -

Ik ben benieuwd naar je Kuntze's ‘Schnellbrater’. Ik kryg hier van middag visch. -

Komiek, als ik in je brieven lees over plaatsen die ik al vergeten ben. Net 'n tooverlantaarn, dat gedurig verhuizen, telkens andere omgeving &c -

2. Hartsen: Jhr. dr. F.A. Hartsen (1838-1877), de vader van Riek, Marie Andersons zoon. De brief in kwestie werd in juli 1870 gepubliceerd in Asmodée en was een antwoord op een artikel van Hartsen in hetzelfde blad.

[p. 330]

De scheermessen van Versluys heb ik ontvangen. Ook m'n parapluie die weg was, is terecht gekomen. -

Valette's opmerking over honnête^3. kan niet geheel juist zyn. Misschien kom ik er in den Spectator op terug. Die Valette is zeer knap en doet zich prettig voor. Hy was by me op de koffi in den Haag. (de schipbreukeling, weet je) -

de dentiste te Amsterdam heeft m'n tanden goed gemaakt. Ik eet er redelyk goed mee. Maar zeer duur, zeker omdat ik in 't Rondeel logeerde. Nu, dat kan me niet veel schelen. -

Ik wou zoo graag die Mevr. Verbeek 'n vriendelyk antwoordje geven, maar zie geen kans 't haar in handen te doen krygen. Gezelschapsjuffr. by de familie van Rees zal niet àlles wezen! Zoo'n man is m'n natuurlyke vyand. -

Ik ben benieuwd wat je verschikt zult hebben aan de kamers. Ga maar goed je gang. 't Zal wel goed wezen wat je doet. -

Ja, houd Wou wel terdeeg aan z'n plichtjes als je hem meeneemt naar Wiesbaden. Anders is 't geen doen! -

Was 't vragen van dien armen Riek (verl. zondag) zonder háár niet moeielyk? -

Toen ik Rotterdam verliet, had de graaff nog geen afrekening van Haarlem & Velzen gezonden. Nu, ik heb geen haast, maar 't is zeer mal. Haspels is er kwaad over. -

Heb je ook 't 2^e pakket illustraties? Die koop ik dan zoo aan 'n station en 't is voor jou wel eens aardig in je kluisje. -

Iets melancholieks in Plet! Ja! Ik zal hem eens goed naar alles vragen. Frisch &c vroolyk is-i niet! -

Op die 5 mark geschiedenis wil ik liever niet terug komen! Maar goed uitk yken is noodig. Ik zou geen oneerlykheid vergeven. - Laat het komen van Riek toch geen Zondagsche gewoonte worden. Die tering is misschien gevaarlyk! Wel heb ik medelyden met den jongen! Arm schaap! -

Je zegt: ‘ik lees alles na (over diphteritis) Wat vind je als dadelyk te gebruiken middel? Chloor-inademen? Of wat? Heb je die middelen? Het al of niet vertrouwen van den dokter geeft niet veel. Er is geen enkele reden om den ander méér te vertrouwen. Maar, als je eens, nu er nog geen begin van gevaar is, met den Dokter sprak, en hem merken liet dat je over de zaak gelezen had, om hem optewekken tot belangstelling, hoe zou je dat vinden? Me dunkt je

3. honnête: eerlijk (fr.) Zie bij 31 januari 1880.

[p. 331]

moest hem ook met verontwaardiging vertellen dat die dokter te Hoorn zei: het was niets! en eenige uren daarna was 't kind dood! Vraag eens goed naar de symptomen, en vergelyk de antwoorden met wat je gelézen hebt. Hy moet weten dat je de puntjes op de i wilt zien zetten, en niet je laat afschepen met 'n praatje. Als dan z'n antwoorden je niet bevallen, kun je den anderen dokter laten roepen. Dien vraag je 't zelfde. En als ook die je geen blyk geeft van wat doorzicht, wel dan heb ik 't verhuizen naar Wiesbaden er voor over! Denk eens, onze lieve lieve kleine man!

t is nu ½5. Tegen 5 kryg ik eten op m'n kamer. Nu ga ik even denken over m'n voordracht, maar vermoeien doe ik me niet! Ik neem 't makkelyk op. -

Middelburg, Vrydag ochtend

Ik ben al om 9 uur van Goes gegaan, en kwam dus hier vroeg aan. Dáár had ik 'n ellendige kamer, en hier is 't goed. Dit wist ik nog van verleden jaar. De voordracht gister is weer goed afgeloopen. Er waren (voor 't kleine Goes, zeiden ze) veel menschen. Iets over de 100 geloof ik. De opbrengst is dus by de hooge onkosten (Van Zuylen reist mee) pitoyable^4.. -

Er is kwestie van dat ik morgen niet dan langs 'n grooten omweg (over Bergen o/Z & Tholen) naar Zierikzee komen kan, en dan zou ik 'n gedeelte van de reis over 'n dyk door den modder moeten loopen. Dit doe ik niet. Vroeger toen er iets als ysgang was heb ik geschreven dat ik niet zou wegblyven om gevaar. Maar voor modder en 'n lange lange reis bedank ik.

Van Zuylen is uit om nog eens te informeeren. -

Gister te Goes kreeg ik geen brief van je. Misschien van-avend hier. Als er misschien van ochtend nà 9 uur nog 'n brief van je te Goes gekomen is, weet ik nu niet of ik hem naar hier of naar Zierikzee moet laten zenden, omdat ik nog altyd niet weet of ik daar heen ga. 't Is irritant. -

(besloten 'n stoombootje te huren voor fl 40. Liever dan met Zierikzee in m'n maag te blyven zitten tot later. Ook zal ik 't hun vertellen wat by zulke uitgaven 'n lezing opbrengt!) -

Ik heb by Pisuisse koffi gedronken. Z'n vrouw beviel me niet erg. Ze was lacherig en giegelend. Ze kwam me dom voor.

4. pitoyable: deerniswekkend (fr.)

[p. 332]

Vrydag avend

Zie zoo, dat is weer afgedaan. Er waren 182 menschen. (Te Goes, dit weet ik nu) 112. 't Publiek was tevreden, en ik zelf redelyk. In allen geval ben ik er weer met eere afgekomen. 't Gaat als van 'n leien dakje. Ik ben niet eens moê schoon ik tot ½ 11 gesproken heb. Wat me knakken zou, zyn de visites en nàzittingen. Ze wilden me heden avend inpakken, maar ik bedankte. En dáárop zal ik in 't vervolg zeer goed letten. Morgen by de Houwers heb ik nu eenmaal beloofd te komen. Toch zal ik misschien niet den heelen Zondag blyven, maar als er gelegenheid is, reeds Zondag avend weer te Rotterdam zyn.

Vóór de lezing kreeg ik tot m'n vreugd je n^o 20. Je hadt goed gerekend! 't Is met den brief van Steenwyk en van Nonni^5..

Zeker is dat ‘gravement malade’ weer 'n streek van Eduard. Maar... waartoe? Daar er op volgt dat ze in zoo lang niet van hem gehoord had. Best dat je aan Nonni hebt geschreven dat ze by ons altyd met open armen zal ontvangen worden. Zou ze misschien willen komen? En, zoo ja, daartoe goed noodig hebben? Als je lust hebt (anders niet, je hebt genoeg gedaan!) haar dit te vragen, goed! Maar ik zal 't best begrypen als^6. 't niet doet. Ik weet niet of ik 't doen zou in jou geval. Denk volstrekt niet dat ik 't van je vraag of verwacht. Misschien zelfs is 't beter niet. -

Over Eduard ben ik met mezelf geheel in 't Reine! Hy zal me niet weer bedriegen of inpakken. Ik wou dat-i dood was. En hy weet m'n stemming perfekt door v.d.H. Om hem één kans te laten heb ik hem laten zeggen^7. dat-i me niet mag komen zien voor-i ingeschreven is als student, en dat ik dan aan my houd wat ik verder doen wil, doch dat hy nooit moet verwachten me weer te kunnen bedriegen of teleurstellen. Ook: dat ik by de minste aanleiding hem openlyk désavoueer. Ik ben in zekeren zin bly dat ik eindelyk deze party heb gekozen. Dit is kalmer dat^8. dat eeuwige vruchteloos pogen om hem te veranderen. Ik geef 't op. Ik heb Mevr. Lehr voor hem gewaarschuwd en ze heeft er nota van genomen. Van V.D.H. weet ik dat hy zich afgeeft met kwakzalveren, doktertje spelen. Dat loopt op hoerenpraktyk en ‘afdryven’ uit. V.D.H. heeft hem gewaarschuwd voor de wet. Hy is 'n ellendig wezen. -

Aan Mevr. Lehr heeft-i verteld naar Brussel geweest te zyn om

5. Zie bij begin februari 1880.

6. als: hierachter is ‘je’ weggevallen.

7. laten zeggen: oorspr. stond er gezegd.

8. dat: verschrijving voor dan.

[p. 333]

zoo mogelyk korrespondent uit Holland van de Independance te worden. Ik zeg dat nòch z'n kennis noch z'n fransch daartoe voldoende is. Hy is 'n geboren knoeier en bluffer. -

Wel, wel, geen aardappelen! Dat is voor jou niet erg. Tegen dat ik kom zullen er wel zyn. In Holland voert men veel duitsche aardⁿ. in. Net 'n verkeerde wereld. -

Wat je aan Nonni schreef is zeer goed. Doe maar net wat je daarin goedvindt. Carte blanche^9. over doen of niet-doen. -

Gemeentesteuer^10.? Ja, 't is schande voor dat nest. Maar 't geld (als zoodanig) kan me niet schelen. Ik denk je maandag (als ik zondag avend te Rotterdam kom) f 500 te zenden, en kort daarop weer zooveel (of, na Sneek 1000 gl.) nu dàt komt terecht. Ik heb ruim geld in m'n portemonnaie. Dat is zoo makkelyk, en jy hebt geen haast. Ik zal niet tevreden zyn voor je drie beieren^11. hebt. 't Zal me benieuwen of er in den Haag & Rotterdam op aangedrongen wordt dat ik nog eens spreek. Een ding moet je aardig vinden: 't kost me niets. t Is me makkelyker 'n voordracht te houden dan ½ dag in gezelschap te zyn. En op^12. de dagen van 't spreken heb ik niet de minste agitatie. 't Is of 't buiten me omgaat. Ikzelf begryp 't niet, en de menschen gaan altyd tevreden heen, dit kan je vast gelooven. Gister en vandaag was 't applaus weer zeer hartelyk by 't weggaan. Een Dame die vooraan zat kwam heelemaal naar voren en klapte in de handen. O, komiek. Meen niet dat ik me overspan, waarlyk niet. Slechts te Rotterdam was ik wat lam en dáárdoor als gevolg van inspanning hevig. Maar dat kwam van D.V.^13. (schoon hy 't niet helpen kon, want hy was zacht en goedig, ja, bedroefd. Maar ik had zoo op m'n poot gespeeld en dat putte my uit.) Alle andere dagen heb ik 't op m'n gemak opgenomen. De bezoekers vanavend na de lezing zeiden dat m'n stem zooveel sterker was dan verleden jaar. En alles gaat vanzelf. 't Is waarlyk kurieus! 't Is nu 12 uur, en al moest ik nu op 't oogenblik de lezing voor Zierikzee houden, ik zou er niet tegen opzien. -

De brief uit Steenwyk is naar Haspels. -

M'n adres tusschen Zierikzee } en

14 febr } en

Hengelo } weet ik niet. Dat zal afhangen van m'n (onzeker) vertrek uit Z.Zee. -

17 febr } weet ik niet. Dat zal afhangen van m'n (onzeker) vertrek uit Z.Zee. -

9. Carte blanche: de vrije hand (fr.)

10. Gemeenstesteuer:(-) belastingen (du.)

11. beieren: waardepapieren.

12. op: oorspr. stond er by.

13. D.V.: Daantje Verschuer.

[p. 334]

Iets onprettigs by de Polen of met Betsy? O neen, juist andersom. Betsy had zoo'n schik van haar uitgang en zei dat ze nog nooit met zooveel pleizier by de Polen was geweest. Ze waren alle drie zeer lief en fideel. Wat is die Guusta 'n heerlyk kind. Het kan niet schooner! Maar... even als Betsy vrees ik voor 't jongetje! Ik vrees dat dat kind niet wel is. Hy lykt in houding en gelaat op Huisman, Admiraal &c. Ook heeft-i kromme beentjes en zit (Pool zegt: ‘zat vroeger, maar nu niet meer!’), met de voetzooitjes tegen elkaar! Neen, ik ben niet moe geworden van m'n pierewaaien op Zondag. 't Waren de bezoeken van Maandag, geloof me. Ik had me met Bé en de Polen niet geërgerd, noch opgewonden. Alles ging kalm en gemakkelyk. -

Je zegt: ‘dus den 13ⁿ Maart misschien nog voordragen’ Ja er staat op m'n lystje ‘13 Maart Helder?’ Maar gut, er moeten òf in de vrye tusschendagen òf nà 13 nog plaatsen bygevoegd. Ik zie nog niets van Utrecht, van Deventer en meer plaatsen. Ik wil dat je drie beiers hebt, en geld voor hhouden. Beklaag me niet. Ik ben wèl en voel me sterk. Schryf me maar zoo trouw als je doet, en zend my 'n zoen. Dat ik nu z.g.^d ‘werk’ is maar half waar omdat het me zoo makkelyk afgaat, en jy werkt het heele jaar. -

Die Wou met de marken! Als v.Speyk^14. gevaarlyk voor Wou is, laat hem er dan maar niet weer uit. Maar... als we 't beestje 'n wyfje gaven en de eiertjes weg namen? Denk daar eens over. -

Je schryft donderdag morgen ‘geen verder adres’ te hebben (dan Zeeland.) maar je had maar m'n brief die sloot met den dood van den armen Christiaan. Ik heb daarnà 'n brief verzonden waarin, meen ik, vervolg adressen staan. Om zeker te zyn, zie hier:

17	Hengelo
18	Meppel
19	Hogezand (?)
20	Veendam
21	} by je schaakvriend te Meede
22	} by je schaakvriend te Meede
23	} Assen
24	Groningen
25	Winschoten
26	Leeuwarden
27	Heereveen

14. v. Speyk: één van Mimi's kanari's.

[p. 335]

28	Sneek
29	}????
1	}????
2	}????
3	den Bosch
4	Breda
5	Zaltbommel
6	}???
7	}???
8	Harlingen
9	Enkhuizen
10	Hoorn
11	??^15.
12	Schagen
13	Helder -

Van Purmerend en Alkmaar weet ik nog niets. Er mankeeren nog meer plaatsen op m'n lystje. Ik kan beter veel doen dan weinig. ‘Veel’ animeert. -

Eerstdaags komt er weer eens een brief aan Wou. Waarschuw Kätchen dat ze hem beneden laat roepen.

Ja, dat beslissen over 'n dokter is 'n moeielyk ding! -

En nu ga ik naar bed! Jy slaapt al. Wel terusten en 'n erge zoen. -

Saterdag ochtend lang geslapen. 10 uur. Straks, 11 ga ik met m'n afgehuurd bootje naar Zierikzee.

15. ??: oorspr. stond er Schagen.