Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[19 april 1879
Verslag voordracht Zaandam in de Zaanlandsche Crt.]

19 april 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli van 15 april te Zaandam in de Zaanlandsche Courant, no. 6. (G.A. Zaandam; fotokopie M.M.). Fragment.

Zaandam, 18 April 1879.

- Dinsdag l.l. hield ‘Multatuli’ hier een voordracht over ‘philanthropie.’ Het ligt niet in ons plan een geregeld overzicht te geven van het door hem gesprokene. De spreker maakte in die voordracht zoovele uitstapjes rechts en links, wees daarbij op zoo tal van zaken, dat het onmogelijk zou zijn in een eenigszins beknopt bestek geregeld weer te geven wat hij in het midden bracht. De hoofdgedachte, in de voordracht neergelegd, was deze: de philanthropie, een woord letterlijk van dezelfde beteekenis als het goed Hollandsche woord menschenliefde, is in zeer vele gevallen slechts een spotvorm van de eigenlijk gezegde mensenliefde. En dit vindt zijn oorzaak hierin dat men geen nauwkeurig onderzoek instelt naar den aard der dingen. Spreker gaf tal van voorbeelden

[p. 910]

om die stelling nader te ontwikkelen; hij wees er op hoe sensiblerie, overgevoeligheid, de aanleiding wordt tot een verkeerd toegepaste philanthropic (een vrouw in den trant van mevrouw Jelleby diende dit voorbeeld), hoe ijdelheid bij menig philanthroop de drijfveer is die hem tot weldoen aanspoort en hoe in vele gevallen dan het tegenovergestelde verkregen wordt van hetgeen de waarachtige menschenliefde beoogt; hoe een zekere voorliefde voor hen die reeds een schrede op het pad van de misdaad gezet hebben, sommige philanthropen verblindt voor de behoeften van hem die dat pad geheel wenscht te mijden; hoe zelfs besturen gedreven door kleingeestige zorg voor de zedelijkheid der burgerij, tot ongerijmde besluiten komen en hoe menig philanthroop zijne krachten in beuzelingen versnippert.

Alleen als men goed den aard der dingen beschouwt, zal men met vrucht en in den goeden zin des woords philanthroop zijn; dan zal men b.v. een werkman die door brand zijne gereedschappen verloor, andere gereedschappen geven; (eilieve, is hier geen sprake van sensiblerie; een premie op de zorgeloosheid van hem die zijn goed niet tegen brandschade verzekert?); dan zal men er niet toe komen om puntjes van cigaren te bewaren en zoo zijn tijd met beuzelingen door te brengen; (eilieve, wat zou meer tijd kosten, het bewaren dier puntjes of het wegwerpen daarvan?); dan zal men al die dwaasheden vermijden, waarin zoo menig philanthroop verviel en zijne talenten op die wijze besteden dat men er de meeste vruchten van zien kan. (....)