Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[12 april 1879
Verslag voordracht Tiel in de Nieuwe Tielsche Courant]

12 april 1879

Verslag van de voordracht van Multatuli te Tiel van 10 april in de Nieuwe Tielsche Courant, no. 2350. (Streekarchivariaat Tiel-Buren-Culemborg, Tiel; afschrift M.M.)

Tiel, 11 April. Gisteren avond hield Multatuli hier ter stede een voordragt. Een overzigt te geven van den rijken inhoud der improvisatie, waarop de spreker ons onthaalde, zullen wij niet beproeven. Het zou al te dor en droog moeten zijn in vergelijking met de geestige improvisatie zelve, boeijend door haar onverwachte wendingen, pikante tusschenzinnen en treffende, diep doordachte, schoon schijnbaar los daarheen geworpen opmerkingen. ‘Wat moeten wij doen om zalig te worden’ - deze gewigtige vraag, welke de menschheid ten allen tijde heeft bezig gehouden, had Multatuli tot tekst gekozen van wat hij echter niet als een preek wilde beschouwd hebben. Eerst stond hij stil bij de antwoorden op die vraag door den stichter van het Christendom, in de bekende zaligsprekingen, gegeven. In dit gedeelte der voordragt vooral kwamen Multatuli's groote talenten als scherpzinnig criticus, als fijn opmerker, als luimig humorist ook, schitterend uit. Doch in het tweede gedeelte was de wijsgeer aan het woord. De begaafde spreker ontwikkelde in duidelijke en met overtuiging voorgedragen bewoordingen welk antwoord hij van oordeel was, dat op de gestelde vraag gegeven worden moest. Het hart rein maken van alle vooroordeel (dat woord in den ruimsten

[p. 881]

zin opgevat) en zoodoende den aard en de natuur aller dingen, hun zamenhang en eenheid in zich optenemen en zich daarvan te doordringen, dat achtte spreker voor den mensch het hoogste geluk. In dien zin stelde hij dan ook zijn gehoor voor de uitspraak optevatten: zalig zijn de reinen van harte, want zij zullen God zien. Het ontstaan van het begrip eener persoonlijke godheid uit de behoefte der menschheid in haar kindschen en dichterlijken leeftijd om begrippen te personifieren en abstracte voorstellingen onder beelden te brengen (gelijk de dichters en schilders nog doen) - de stelling dat waar genot deugd is - de ontleding van het begrip geluk: deze en vele andere aanverwante onderwerpen werden daarbij ter sprake gebragt en hielden de aandacht van het zeer talrijk, ook van buiten de stad, opgekomen publiek onafgebroken gespannen.

De ware toejuichingen, welke den spreker bij het einde zijner voordragt ten deel vielen, zullen zeker niemand, ook hun die zijne meeningen niet deelden, onverdiend zijn voorgekomen. Multatuli heeft niet alleen als denker en letterkundige van den eersten rang zich op nieuw doen kennen, hij heeft ook bewezen de (minder van hem bekende) gave te bezitten, met groote openhartigheid leeringen te verkondigen, indruischende tegen die van het meerendeel zijner hoorders en toch in geen enkel opzicht hen te kwetsen of te krenken. Hij heeft daardoor aan zijne hoorders een onverdeeld genotvollen, zoowel als leerrijken avond bezorgd, waarvoor hem hunne dank toekomt.