Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[19 maart 1878
Verslag voordracht Sneek in De Friesche Zuidwesthoek]

19 maart 1878

Verslag van de voordracht van Multatuli te Sneek van 15 maart in De Friesche Zuidwesthoek, no. 51. (M.M.) Fragment.

‘De bergrede van Jezus en hare toepassing op ons eigen leven’, zoo luidde ongeveer het onderwerp Vrijdagavond door Multatuli alhier behandeld.

Hoe verschillend ook het oordeel moge zijn over den heer E. Douwes Dekker geveld, zeker zal geen der hoorders geaarzeld hebben te verklaren, dat hij dien avond veel, zeer veel schoons en verhevens mocht hooren, veel dat stof gaf tot overdenking, veel dat van ruime toepassing was op ons maatschappelijk leven.

Na eene uitwijding over oostersche poezie, waarbij de dwaasheid werd aangetoond om deze te beoordeelen van het standpunt onzer westersche beschaving, nam spr. als eerste onderwerp zijner vrije voordracht de zaligsprekingen, zooals deze voorkomen in het Evangelie van Mattheus. Hij wees er op hoe Jezus, alvorens de schare toe te spreken, zich terugtrok in de woestijn, om zich daar in de eenzaamheid voor te bereiden, en drong er op aan hoe ook wij dagelijks zouden inkeeren in de woestijn onzes harten, om daardoor te komen tot zelfonderzoek en tot zelfkennis.

Spr. beschouwde Jezus niet als een goddelijk wezen, maar als een mensch, en toonde aan hoe deze opvatting moest leiden tot hoogere waardeering van dien edelste der menschen, die als mensch

[p. 342]

gevoelend en handelend, ook als mensch had geleden, gestreden en overwonnen.

Daarna tot zijn onderwerp terugkeerend, besprak hij de verschillende zaligsprekingen en paste deze toe op de omstandigheden van onzen tijd. Hoe treffend en schoon vele der gebruikte beelden ook waren, toch aarzelen wij niet te verklaren dat o.i. spr. daarbij niet vrij te pleiten viel van dezelfde oppervlakkigheid en zucht om geestig te zijn, als waarvan hij de Franschen en inzonderheid Voltaire, een verwijt maakte. De beschouwingen over slagers, hoe aardig ook gezegd, was zeer overdreven, en de aardigheid over de helden, naar aanleiding van het ‘zalig zijn de barmhartigen’, zeer gezocht en volstrekt niet geestig.

‘Zalig zijn de reinen van hart, want zij zullen God zien.’ Deze zaligspreking maakte het onderwerp uit van de tweede afdeeling, waarin spr., na verklaard te hebben niet te gelooven aan het bestaan van een persoonlijken God, zijne denkbeelden over dit punt uiteenzette. Eerst trad hij in eene beschouwing over het woord Jehova, welks verklaring wel zeer wetenschappelijk klonk doch o.i. weinig aanspraak kon maken op den naam van wetenschappelijk onderzoek.

Volgens spr. beteekende Jehova het Zijn in zijne drie beteekenissen, het verleden, het heden en de toekomst: de eigenschappen aan God toegekend waren ontleend aan die van het Zijn: dit was oneindig, almachtig, rechtvaardig enz. De roeping des menschen was het wezen van dit Zijn te onderzoeken; dit onderzoek zou leiden tot eerbiediging van het bestaande, tot verhooging van zedelijkheid, het zou de menschen vormen tot dichters, artisten en wijsgeeren. In het door wetenschappelijk onderzoek, door ernstig nadenken gelouterde gemoed was geen plaats meer voor onreine gedachten en hoe meer uit het hart gebannen werden alle booze gedachten, hoe meer het oog vatbaar zou worden om God = Jehova = het Zijn te zien. Het onderzoek van het wezen van het Zijn maakte gelukkig; dit wist spr. uit eigen ervaring; al had ook hij ruim zijn deel gehad aan den smaad en vervolging om der gerechtigheid wil; hij had geleerd hoe zij zalig zijn, van wie men liegende kwaad moet spreken. Spr. gevoelde zich thans volkomen gelukkig, den dood, die niet lang meer kon uitblijven, vreesde hij niet en ook onder donder en bliksem durfde hij bij het open raam -

[p. 343]

eene toespeling op het gebeurde met Prof. Ockerse - verklaren niet te gelooven in een persoonlijken God.

De eigenschappen van het Zijn nagaande, schetste spr. op zeer schoone wijze het oneindig groote en het oneindig kleine, terwijl hij op onnavolgbaar duidelijke wijze zijne gedachten kenbaar en begrijpelijk maakte.

Spr. eindigde met vergeving te vragen indien zijn woord sommige zijner hoorders had gegriefd; hij had waarheid gezocht en zoo hij dwaalde, dan zou die God, die toch alwetend en goedertieren was, wetend wat er was omgegaan in de borst van spr. diens twijfel, voortgekomen uit het zoeken naar waarheid, hooger stellen dan het geloof door geen onderzoek verkregen.

Hij dankte ten slotte zijne welwillende en geachte hoorders voor de wijze waarop zij hem hadden aangehoord.

De diepe stilte waarmee de voordracht van den beginne af tot aan het einde werd aangehoord, bewees voldoende hoezeer Multatuli door zijn woord invloed uitoefende. Rijk aan gedachten en treffende denkbeelden, was het eene rede die diepen indruk moest maken en ontwijfelbaar menigeen zijner hoorders tot nadenken, tot onderzoek moest opwekken.

(....)