Volledige werken. Deel 19. Brieven en dokumenten uit de jaren 1878-1879

[p. 13]

Verantwoording

[p. 15]

Bij verwijzing naar de uitgaven waaraan enig gegeven werd ontleend is gebruik gemaakt van de volgende aanduidingen:

Brieven (met vermelding van het deelnummer): Brieven van Multatuli. Bydragen tot de kennis van zyn leven. Gerangschikt en toegelicht door Mevr. Douwes Dekker, Geb. Hamminck Schepel. Amsterdam: Versluys, 1891-1896. 10 dln.

Brieven WB (met vermelding van het deelnummer): Multatuli Brieven. Bydragen tot de kennis van zyn leven. Gerangschikt en toegelicht door M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel. Tweede, herziene Uitgaaf. Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1912.

Leven: Mina Krüseman, Mijn leven. Dordrecht: Revers, 1877. 3 dln.

Pée 1937: Julius Pée, Multatuli en de zijnen. Naar onuitgegeven brieven. Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1937.

Pée 1941: Multatuli, Reisbrieven aan Mimi en andere bescheiden. Met aanteekeningen in het licht gegeven door Julius Pée. Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1941.

Pée 1942: Brieven van Multatuli aan Mr. Carel Vosmaer, R.J.A. Kallenberg van den Bosch en Dr. Vitus Bruinsma. Naar het oorspronkelijke uitgegeven door Julius Pée. Brussel/Rotterdam: Manteau-Nijgh en van Ditmar, 1942.

Pée 1944: Keur uit de brieven van Multatuli. Naar tijdsorde gerangschikt en van aanteekeningen voorzien door Julius Pée. Amsterdam: Wereldbibliotheek, 1944.

RvE: Briefwisseling tusschen Multatuli en S.E.W. Roorda van Eysinga. Uitgegeven door M. Douwes Dekker, geb. Hamminck Schepel. Amsterdam: Versluys, 1907.

In alle gevallen waarin geen vergelijking met de autografen mogelijk was, is de datering voorzien van een asterisk.

De volgende afgekorte aanduidingen worden gebruikt:

[p. 16]

Dagboek: voor de beschrijving hiervan zie V.W. XV, blz. 15.

Dossier Bernhold: In het M.M. bevindt zich een dossier met papieren die betrekking hebben op het aannemen van het pleegkind Wouter Bernhold. Dit bevat enerzijds een beschrijving door Mimi van de gebeurtenissen die tot de komst van Wouter hebben geleid en anderzijds een groot aantal originele brieven en koncept-antwoorden. Het verslag, dat 36 pagina's telt, is geschreven op diverse data, te weten 22-11-1879, 1-12-'79, 4-12-'79, 5-12-'79, 7-12-'79 en 11-1-1886; het vertelt in niet-chronologische volgorde de gebeurtenissen uit de maanden februari, maart en april 1878. In dit verslag verwijst Mimi naar de brieven die in de vorm van genummerde bijlagen (no. 1 tot 37) aan het slot zijn toegevoegd. Tesamen vormen zij het Dossier Bernhold. De nummers van de bijlagen en in de tekst van Mimi zijn van Multatuli's hand. Alle onderdelen van dit dossier zijn als steeds opgenomen bij de data waarop ze zijn geschreven.

Edu: Multatuli's zoon, geboren 1854.

Map Voordrachten: In het M.M. wordt als een afzonderlijke verzameling een hoeveelheid stroken en velletjes briefpapier bewaard, die als Map Voordrachten is aangemerkt. Het betreft een 110-tal stroken met aantekeningen die Multatuli heeft gebruikt bij het houden van zijn voordrachten in de jaren 1878-1881. Voorzover mogelijk is geprobeerd de stroken te dateren op grond van inhoud en verslagen van voordrachten in kranten en tijdschriften. Daar waar onzekerheid bestond omtrent precieze datering is de handelwijze gevolgd om zoveel mogelijk de stroken daar te plaatsen, waar het onderwerp van een voordracht voor het eerst aan de orde werd gesteld. Duidelijk is, dat sommige stroken bij meer dan één voordracht zijn gebruikt en dat doorhalingen en toevoegingen bij hergebruik op een andere, latere datering wijzen dan de door ons gekozen datum; maar ook hier is - in geval van onduidelijkheid - steeds de datering gekozen, waarop de strook of de stroken voor het eerst gebruikt lijken te zijn.

Het materiaal, dat te summiere aantekeningen of aanwijzingen bevat om met enige zekerheid een vermoedelijke datering te krijgen, zal worden opgenomen aan het eind van 1881, het jaar van de laatste voordrachtentoernee.

Memoriaal: voor de beschrijving hiervan zie V.W. XIV, blz. 15.

[p. 17]

Mimi: Maria Frederika Cornelia Hamminck Schepel, jarenlang de intieme vriendin van Eduard Douwes Dekker, sedert 1 april 1875 zijn echtgenote.

Multatuli: Eduard Douwes Dekker.

Nonni: Multatuli's dochter, geboren 1857.

Tine: Everdina Huberta Douwes Dekker-van Wijnbergen, de eerste echtgenote van Eduard Douwes Dekker, overleden 13 september 1874.

Wouter: de aangenomen zoon van Multatuli en Mimi (eigenlijk: Eduard Bernhold), geboren 25 januari 1876.

A.M.V.C.: Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen.

A.R.A.: Algemeen Rijksarchief, 's-Gravenhage.

G.A.: Gemeente-archief; met vermelding van de plaats.

I.I.S.G.: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam.

K.B.: Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage.

L.M.: Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, 's-Gravenhage.

M.M.: Multatuli-Museum, Korsjespoortsteeg 20, Amsterdam.

U.B.: Universiteitsbibliotheek; met vermelding van de plaats.

V.W.: Volledige Werken van Multatuli (Amsterdam 1950 etc.); met vermelding van het deel in romeinse cijfers.

Typografie: uiteraard sluit de vorm van dit deel zo nauw mogelijk aan bij die van de overige delen. Dus ook in deel XIX is niet getracht het origineel met typografische middelen na te bootsen. De tekst is diplomatisch afgedrukt, met dien verstande dat bij puntjes iedere reeks is weergegeven door een drietal. Daar, waar tekst is ingekort of wegens verminking van brieven ontbreekt, is dit aangegeven door een viertal puntjes (....).

Indien een punt aan het einde van een zin, dus bijv. voor een nieuwe hoofdletter, ontbreekt, is deze stilzwijgend toegevoegd. In Multatuli's brieven wordt steeds y gedrukt, ofschoon er in de door anderen gedrukte teksten dikwijls ij staat. Wanneer er gebruik is gemaakt van een authentieke tekst, wordt geen eerdere publikatie vermeld.

Ondanks deze kontinuïteit van principes voeren de huidige edi-

[p. 18]

teuren op een aantal punten konsekwent de volgende werkwijze door: in de brieven van Multatuli worden ook de doorgestreepte passages verantwoord in de aantekeningen die aan de brieftekst voorafgaan. Omdat vooral in lange brieven - mede hierdoor - het aantal annotaties soms groot is, zijn de toe te lichten passages voorzien van een nummer dat korrespondeert met de betreffende verklaring boven de brieftekst.

De als k uitgesproken c wordt nu in de door ons toegevoegde tekst overal als k geschreven waar de Woordenlijst van de nederlandse taal dat toestaat, behalve in geval van cc en in leenwoorden (accent en clown).

Tevens wordt in dit en volgende delen een diplomatisch onderscheid gemaakt tussen ´ en `. De dikke horizontale strepen tegen de linkermarge waarmee Multatuli veelal alinea's onderscheidt, worden weergegeven als ‘-’ achter het laatste woord van de vorige alinea. Een onderstreping in het handschrift leidt tot kursief; (drie)dubbele onderstreping wordt met klein kapitaal weergegeven.

Bij het overnemen van gedrukte stukken (uit kranten, tijdschriften en boeken) zijn evidente drukfouten gekorrigeerd. De mate waarin de bladzijden postpapier zijn volgeschreven, wordt aangegeven met ⅙, ¼, ⅓, ½, ⅔, ¾ of ⅚.

Woorden of woordgroepen in vreemde talen worden alle in de aantekeningen vertaald, met uitzondering van al te duidelijke gevallen (‘das Haus’, ‘pardon’). Staan duitse woorden in handschriften in zg. duitse schrijfletters (‘gotisch schrift’), dan wordt dat in de annotaties vermeld.

Persoonsnamen in brieven en dokumenten worden zoveel mogelijk in de aanhef geannoteerd, behalve als het gaat om namen die in gemakkelijk toegankelijke handboeken zijn te vinden. In het algemeen wordt alleen toegelicht wat tot het onmiddellijk begrip van de kontekst bijdraagt. Er wordt naar gestreefd per deel de noodzakelijke toelichting te geven, dwz. een bepaalde naam wordt in de regel slechts één keer, bij de eerste vermelding, geannoteerd.

De Biografische Aantekeningen achterin betreffen alleen de korrespondenten van Multatuli.