Volledige werken. Deel 18. Brieven en dokumenten uit de jaren 1875-1877

[26 december 1877
Brief van Multatuli aan P.A. Tiele]

26 december 1877

Brief van Multatuli aan P.A. Tiele. Dubbel velletje postpapier, waarvan blz. 1-3 beschreven. (M.M.)

Bijgevoegd is een enkel velletje postpapier, waarvan blz. 1 en 2 (¼) beschreven + een strook, waarvan een kant geheel beschreven.

Wiesbaden 26 Dec^r 77

Waarde Tiele! Met genoegen las ik uw stukjen in den Spectator waarin ge zoo welwillend m'n naam vermeldt. Best!

Maar, o jé! De nul of O die sedert 'n paarhonderd jaar planeetje gespeeld heeft, schynt te willen overgaan in 'n ster met 'n staart! Van Lennep (en Ter Gouw) beweren dat B.v.d.B. verkeerd gelezen heeft. Hun zegsman is, volgens 'n nootje: ‘de Heer Van Deinse V.D.M. te Egmond.’

Daar ik nu vrees dat deze of gene Van Vloten zich haasten zal U (vooral omdat ik in de zaak betrokken ben) 'n hatelykheid te zeggen, geef ik u in overweging, dit door 'n stukje in den Spectator te voorkomen. Om U daartoe in staat te stellen gaat hierne-

[p. 790]

vens 'n afschrift van de passage die op de zaak betrekking heeft, en tevens 'n lystje van al de verschillen tusschen B.v.d.B's lezing, en die der Heeren Van Lennep en Ter Gouw (auctor.^te1. Van Deinse.) De volgende opmerkingen kan ik niet achterhouden:

1. Bakhuizen v.D. Br. spreekt van de indrukken die dat kerkje enz. op hem maakt. Hierin ligt 'n de visu,^2. dunkt me.

2. Voorloopig, en wel tot 'n nader onderzoek, heeft B.v.D.B in de meeste verschillen van lezing, de kans op korrektheid vóór zich. (Vooral in de y of ij-verschillen. Ook in leyt voor legt. Slechts 'n paar maal zullen V. L & T.G. of hun zegsman V. Deinse gelyk hebben).

3. Van Lennep die 't kwalyk neemt dat B.v.d.B. 'n letter laat ‘uitvallen’ (alsof dit woord alleen gebruikelyk was in stipt-typografische beteekenis! - praat van: ‘'n cijfer inhakken’ (voor: uithouwen) van: ‘plaats vinden van uitvallen.’ In 't kort, als je geen bezoek van V. Lennep wenscht, roep dan nooit te luid: kakografen^3. voor! Weinig holl. schryvers die eenigszins in aanmerking kwamen, schreven zoo brutaal-slecht hollandsch als hy! Hoe is 't mogelyk dat niemand hierop lette!

4. Z'n uitval tegen 't behandelen van dingen die men niet zelf gezien heeft, zou me byzonder bevallen, als ze niet voorkwam in 'n werk dat uit den aard der zaak voor 999/1000 slechts geschreven kòn worden^4. naar opgaven van anderen: B.v.d.B. had niet over dien steen van Le Maire mogen schryven zonder 't ding gezien te hebben, maar V. Lennep mag er van zeggen wat-i wil (en daarby dieft-i nog 'n opmerking van B v.d. B zelf!) nadat Ds van Deinse hem heeft ingelicht.

5. Het uittreksel en 't lystje van verschillen zyn beide stipt gekollationeerd. Ge kunt ze des verkiezende gerust gebruiken. Om u c.q.^5. tyd te sparen, schreef ik 't uittreksel zoo dat de zetters 't lezen kunnen.

Wees hartelyk gegroet van

tt

DouwesDekker

Opgave van verschillen in de lezing van Le Maire's grafschrift volgens:

1. auctoritate: op gezag van (lat.)

2. de visu: uit eigen aanschouwing (lat.)

3. kakograaf: slechtschrijver (naar het grieks)

4. kòn worden: oorspr. stond er is.

5. c.q.: casu quo, in het geval dat (lat.)

[p. 791]

Het ‘Boek der Opschriften van v. Lennep & Ter Gouw.	Bakhuizen van den Brink in z'n stuk over Is. Le Maire
Het geheele grafschrift is gedrukt in vier regels, afbrekende met:	Lapidair ordonnantie, acht regels.

-	handelinge op
-	rijckelick
-	verloren heeft
-	anno 1624.

legt	leyt
begraven	begraeven
Lemaire	le Maire
Sr	Sr.
coopman	Coopman
sijn	syn
handelinge	Handelinge
alle die qurtieren	alle quartieren
Weerrelt	weerrelt
rijckelick	ryckelick
tijt	tyts
(:behoudens eer:)	(behoudens eer)
verloren	overloren
heeft	heit
1500000	150000

Het Boek der Opschriften door Mr J. van Lennep en J. Ter Gouw

bladzy 158 & 159.

Eerst geven de schryvers 't Grafschrift, waar in echter voorkomen:

‘verloren’ (niet: ‘overloren’)

‘1500.000’ (niet: ‘150.000’)

en gaan aldus na 'n paar opmerkingen voort:

‘Intusschen bewijst ook dit grafschrift alweêr wat biografisten^6. al weten te distilleeren uit bijzonderheden, die zij niet of verkeerd

6. biografisten: oorspr. gevolgd door zyn.

[p. 792]

begrijpen. Sla het Biografisch Woordenboek van Van der Aa op, en gij leest daar, dat de man in plaats van f1.500.000 verloren, zooveel verworven had; - de biografist had moeten weten dat het geen koopmansstijl is zijn winst aan de klok te hangen - wel zijn verlies.

Maar wat nog vreemder is, is dat een schrander man als Bakhuizen van den Brink, in zijn hoogstbelangrijke monografie over Isaac le Maire, voorkomend in den “Gids” van 1865, het grafschrift, dat hij toch gelezen had, met twee belangrijke afwijkingen overneemt.

In de eerste plaats schrijft hij overloren voor verloren; in de tweede plaats 150,000 voor 1,500,000. Wel verbetert hij die fouten door kritische konjekturen; doch hij had zich deze laatste kunnen besparen, indien hij eenvoudig teruggegeven had wat er staat. Dan had hij almede de zonderlinge verzekering kunnen besparen “dat een nul op de zerk is uitgevallen”, - immers op zerken worden de cijfers ingehakt, maar niet opgedrukt, en “uitvallen” kan dus hier geen plaats vinden; - dan had hij geen “proeve van tekstkritiek” behoeven te leveren; niet verwonderd behoeven te staan over “den zonderlingen vorm overloren”; en ook geen “taalkenner” noodig gehad, om over het “regt van bestaan” van dien vorm te beslissen.

't Een en ander bewijst op nieuw, hoe voorzichtig men zijn moet, met het aannemen van opgaven, ook door geloofwaardige personen gedaan, en hoe veel beter men doet, zoo lang daartoe de mogelijkheid bestaat, door eigen oogen te zien.’