| |
[december 1876
Bespreking Bloemlezing in Nederlandsch Museum]
Eind december 1876
Twee bijdragen van J.O. De Vigne in het Nederlandsch Museum, deel II, blz. 355-356. (K.B. 's-Gravenhage; fotokopie M.M.)
| |
De tolk van den vooruitgang. Tijdschrift ter bevordering van aaneensluiting aller vrijzinnigen, door ieders ontwikkeling op zedelijk, verstandelijk en stoffelijk gebied, onder redactie van G.W. Van der Voo en veler medewerking. - Eerste en tweede bundel. Rotterdam, J. van der Hoeven. 1876.
Ziedaar eenen langen titel; korter en duidelijker zal het heeten: het tijdschrift der Multatulisten.
Dat een oorspronkelijke en machtige geest als Multatuli navolgers heeft gevonden, ja eene school heeft gesticht, is niet te verwonderen. Wat echter evenmin verwondering zal baren, is dat de navolgers tamelijk beneden den meester blijven, al ware het slechts, dewijl zij navolgers zijn, en aldus metterdaad een gebrek aan eigene, oorspronkelijke verdienste bekennen.
In het onderhavig tijdschrift vindt men dan ook wel vele denkbeelden en zegswijzen à la Multatuli; maar tevergeefs zoekt men er den fijnen geest, de wonderbare opmerkingsgave en de kracht van redeneering des meesters. Te veel ‘nurksheid’, zou Multatuli zeggen.
De pogingen der redacteurs zijn echter loffelijk en dienen aangemoedigd te worden. De Tolk van den vooruitgang kan aan de verspreiding der vrijzinnige beginselen wezenlijke diensten bewijzen, op voorwaarde dat hij de klip eener kwanswijs diepzinnige, maar in den grond ijdele phraseologie vermijde, wat tot heden niet altijd het geval is geweest.
| |
Bloemlezing uit Multatuli's werken, door Heloïze. Amsterdam, G.L. Funke. 1876. 511 blz. in -8o.
Met genoegen roepen wij de aandacht op deze uitgave, die voornamelijk bestemd is, gelijk de verzamelaarster zich uitdrukt, het
| |
| |
hare bij te dragen om meer algemeene waardeering op te wekken voor den man, over wien zoovelen oordeelen zonder iets van hem te kennen.
Wie zich den moed niet gevoelt een gansch boekdeel aan te vatten, zal niet terugschrikken voor de losse bladzijden, welke hem hier worden aangeboden. En wij zouden niet begrijpen, dat iemand, die letterkundigen zin en daarenboven - want die vereischte is onontbeerlijk - weinige vooroordeelen bezit, na die eenige, van geest tintelende uittreksels te hebben gelezen, geene behoefte ondervond om met al de werken van den genialen schrijver kennis te maken.
J.-O. De Vigne.
| |
Notities over taal
(vervolg)
Hieronder volgen de taalkundige notities en andere aantekeningen van Multatuli uit het Memoriaal vanaf het punt waarop in V.W. XV, blz. 793 de weergave werd beëindigd nl. midden blz. 65. Voor nader kommentaar op deze aantekeningen zij verwezen naar V.W. XV, blz. 787.
De notities bij het jaar 1876 zijn hier opgenomen tot aan blz. 82 van het Memoriaal, waar het jaartal 1877 staat vermeld. Het Multatuli Museum bezit een notitieboekje waarin gedeelten van het onderstaande (blz. 75: cum, komen, con com, som t/m blz. 78: You may know the Cornishman) met enkele verschillen zijn overgeschreven door Mimi met een paar aanvullingen in Multatuli's handschrift.
| |
| |
Rh. Kur. 8 Maart 1876.
Die ersten eigentlichen Stadtschulen wurden im 15n Jahrhundert gegründet, und man unterrichtete darin die Schüler im Schreiben, Lesen und im sogenannten Trivium das heisst in den drei Schulkünsten (wörtlich übersetzt ‘Dreiweg’) unter denen man Grammatik, Rhethorik und Dialektik verstand.Ga naar eind1:
- |
kletteren, knetteren, klateren |
rammelen, rommelen (w)riemelen |
- |
koorn, kern, kernig |
- |
tornen, trennen |
tour tourner turn |
- |
paal, pal, plaats, pfaltz |
paleis, plek, plakken, plan |
planten, |
- |
Uit Puck 'n Witzblatt te Leipzig |
Ich hörte mich verwünschen und vergöttern |
Und flüchtete mit meinem heilgen Zorn |
Mit einem wunden Herzen zu den Spöttern |
Es braucht die Rose ja zum Schutz den DornGa naar eind2: |
- |
tobar = quell } Kelt. volgs Riecke |
dobhar = wasser } Kelt. volgs Riecke |
dob = fluss, bach } Kelt. volgs Riecke |
|
dobbelen, dobberen { δυω |
dobbelen, dobberen { duplex |
dobbelen, dobberen { dubbel |
dobbelen, dobberen { zweifel |
- |
| |
| |
potam(os) rivier |
potere drinken |
- |
rothleim = draaien |
(Kelt. Riecke) |
van roth = rad |
ratelen |
- |
bretonsch vs Dr. Riecke |
Steinringe = caer, cor, |
cylck, d.h. kreis = ring = |
kring. |
wall: cerig y Druidon |
Kelt. cae, ke = haus |
kaerke = kerk, |
- |
czech (boheemsch) = shach |
- |
serezaner, in de 17 eeuw |
(dertigjarige oorlog 1609. 1648) |
= leichte infanterie zum |
sicherheitsdienste verwendet.Ga naar eind3: |
- |
Broekvogel in Simon Spira |
zegt Lanzknecht |
& landsknecht |
- |
Scherz overal |
landsknecht. |
- |
geul, eng: gull, seagull. |
(woel, gevoel) |
- |
melk ma } lac |
melk mê } lac |
- |
man, sk. denken |
mens lt. verstand |
| |
| |
manoesjid mensch |
manners zeden |
- |
fraai = fair |
- |
serjant, ook by engelsche |
rechtspleging |
- |
etwas = iet-wat |
(et = zaak? het?) |
- |
κρηνη = kraan |
- |
nagen, knaken |
nypen knypen |
nyf knyf |
niezen fniezen |
- |
γλωσσειν |
- |
de uitgang infinitief ειν = en |
- |
ior = er komparat. |
- |
Johor, ger, groot |
Djaghar naut (groot? navis?) |
- |
schoren, schouder |
- |
pen (berghoogte), punt |
- |
om: vroeger omb umb. |
en: vroeger ende, und |
- |
stumper (t) |
stakker (t) |
- |
| |
| |
kor/s /et |
/sj/ |
- |
duitsch: steppen |
stikken |
stoppen |
- |
scheef, scheel. |
- |
hagedis, eidechse |
- |
gavre = waferen (Egmont) |
gauffre |
- |
hok hacke |
hoek (schuilhokkie) |
Ecke hekelen häkeln |
- |
cum |
kom mok |
Kumpf |
- |
kippen vorm |
pikken morfη |
- |
heben heffen, auf, op |
- |
morrelen } rechtsgeding van Jut (rammelen) |
rommelen } rechtsgeding van Jut (rammelen) |
- |
balg, bauch, buik |
balg = vel, huid |
- |
kreukelen, krenken, kronkelen, |
krinkelen (kring) kink |
- |
born, bron |
- |
| |
| |
ihm, him, hem |
- |
zonde, Sühne, Sühnen |
- |
bord, board, Bret |
- |
vuur = brrr! (idee 770) |
- |
stube, stoep & stoof |
étuve, étuver |
- |
ik was |
ich war |
- |
lot = loos |
schot = Schusz |
- |
schoen = Schuh |
- |
ach, och, = ah, ay, ai |
- |
kop, kap, koepel, coupole |
kopje (thee.) |
- |
heel = zeer (heilen) |
el = sir |
- |
zeugen } getuigen |
zeigen } getuigen |
- |
rhapsoden, rapen, rapio |
- |
(slang) |
geschlank = slank, duitsch |
van 1743 in de vertaling Richardson |
- |
morgenden Tages = ? morgen |
dien dag. (Vrt. Ric |
| |
| |
- |
die Frau Gräfin ihre Kleider, |
en derg. (a.b) |
- |
Schildereyen (a.b.) |
- |
Wie stehen eurer Vater |
seine Sachen (Sachen hier: |
zaken) (a.b.) |
- |
Da es zu befurchten stund. |
(a.b.) |
- |
Mitleiden. (a.b.) |
- |
koopen, gekocht |
kochen gekocht |
koken gekookt |
kaufen gekauft |
- |
ziehen = zerren (ῥ) |
- |
erkiesen = wählen |
dreustigkeit = driestheid |
Vert. Richardson |
- |
veel, vol/vol } πολ, wohl |
- |
ich kann mir nicht entbrechen |
ihn zu lieben (Pamela) |
- |
balbieren, scheeren |
(Pamela) |
- |
‘Wapen’ Duitsch voor |
herald: waffen |
- |
| |
| |
klauw, claudere |
- |
fusz / / tapfen tappen |
patte |
- |
Schwagen Schwiegen |
- |
Mik/brood Wuck |
- |
stok, stek, steken |
- |
ur = voor? |
Urbild = voorbeeld |
- |
allemal = telkens, dikwyls |
gedurig |
- |
dwyl, dwaal |
- |
hoek (visch-) haak, hacke* |
eck, hekel |
|
* met tekeningetje van (haakse) hakbijl |
|
- |
maschaschabe, mississippi |
- |
trippelen, trappelen |
dribbelen. (duitsch trampelen) |
- |
schmach, schmähen |
smaad smaden |
- |
Wamms, Wambst, |
wamb(ui)s? |
- |
buschir (Perzie) aboukir |
Egypte |
- |
| |
| |
stamboel, istamboel |
- |
uit (zweedsch utan) buiten |
zonder |
- |
avis = oiseau |
- |
Duitsch van 1750 breche |
(bres). |
Bres van breken, ‘breche’ |
- |
omheinen, zaun (ä) hain |
- |
ustensiles utensilien |
reklame reklamatie |
frontispies frontspitz |
luxueus luxuriens |
Monthyon Montyon |
bosphore Bospore |
moustique mousquite |
halstarrig halsstarrig |
- |
boek van beuk (-boom) |
zie Gotisches Worterbuch van |
Ernest Schultze op: boka |
- |
Vernis, Firniss |
- |
englisches Mägdchen |
(Pamela) voor: engelachtig M. |
- |
Knecht, knave. neef |
- |
lachryma, larme |
alarme, Lärm |
- |
rei, ry, regel, rail, recht, |
reeks. |
- |
| |
| |
gebergten |
geborgten |
gebargten |
- |
daube |
duig |
- |
baard = barbe |
- |
weiher, vyver, vivier |
- |
Knöchel = enkel knekel |
- |
sprosse, sport, spruit |
- |
ὑπο, huppelen |
h'p hippelen, hobbelen |
wibbelen, waggelen |
- |
haat, hetzen, hitte, heet |
- |
war, weer, wars, dwars |
war (eng) warlage, oorlog |
- |
hal, zaal, cel, kelder |
- |
dd |
boud, bold, baldadig |
- |
collegium = συλλογος |
- |
Ζην = zyn (engl. to life anywhere) |
- |
joelen, jubelen |
- |
Kreits, kryt |
- |
Krak! kraken, kracht |
- |
| |
| |
Χειρ, grypen |
- |
Hispalis = Spanje. |
Apoll. van Tyane |
Lib V cap X. |
- |
poets, pots, boetseeren, |
nabootsen, potsenmaken |
- |
equus = ἱππος (h'p) |
= schip (huppelen) |
- |
paard, Pferd, briesschen |
- |
persephone. proserpina |
- |
alven (plagen) Alf Elf |
by Bredero blz. 231 |
- |
abel = habile |
- |
nar } by Bredero |
naars } by Bredero |
noom } by Bredero |
- |
wekker = wegen |
- |
geeuwen } zie De Vries Bakh. v.d. B. 336 |
gapen } zie De Vries Bakh. v.d. B. 336 |
kauwen } zie De Vries Bakh. v.d. B. 336 |
- |
abraham = ephraim |
- |
dievelings. (Zie Spect. Geschr.
Hartog bl 121. |
- |
Schweige m'r still = wacht maar |
- |
| |
| |
Old Nick (Nicolaus) = duivel |
- |
parcere sparen { cp |
parcere sparen { ps |
- |
Schrulle, gril, grol |
- |
Schoffen Scabini
scabinii (Scherr) |
schaft = schap |
- |
Schilling = Schildling |
- |
benard, nar, narrow |
berend |
- |
burg, burger, bergen |
grab |
- |
Borda = huis (vs Scherr) |
bordel = huisje |
- |
elend, ellendig, alienus |
elders, anders. |
- |
zaad, zaaien |
made maaien (meadow) |
naad naaien (na, nahe) naderen |
- |
Koek, cake, kaakje |
- |
spreekwoord (uit Corna. Wilds) |
‘hui is (hier) karnemelks borg.’ |
- |
Laffete, laffette |
(l'affût) affuit |
- |
| |
| |
overtollig, overtallig |
- |
charogne = kreng |
- |
maquereau, elle |
makelaar |
- |
Claudius |
Claus, Clovis |
Chlodwig, LodewykGa naar eind4. |
- |
beunhaas = punaise? |
- |
aanhalen, citeeren by |
Joh. Scherr anziehen |
- |
by idm zu bas kommen
te pas komen |
- |
Volgens Scherr verkocht de landgraaf van Hessen-Kassel 16.992 van z'n onderdanen aan Engeland. |
- |
ego, ich, io, I, ik, je |
- |
horse, ros, horsel |
- |
wat, weten, quid, quaerere |
- |
per, por, voor, für, par, for. |
- |
zweifel, twyfel, weifelen |
- |
canif, knive, knecht, knave,
(neef) knaap |
- |
cum, komen, con, com, som |
| |
| |
kym, kamer, zimmer, syn, |
sien, commun, gemeen, samen, |
sama, kimbrenGa naar eind4., kameryk |
kamer, zimmer |
Cambrai, kameraad, rassembler |
um (heim) home |
- |
zimmerman = aaneenvoeger |
schalk, schurk |
- |
ex, uit |
- |
oor, hooren, auris, audire |
- |
op, auf, oben, boven, ober, over |
- |
haver, avoine |
- |
tauris, stier |
- |
klok, call, kalao, kolokol, |
golos, roeper, roem, (rome) kleer, |
kakelen, gauklen, goochelen, |
hakkelen, lack, lak, klucht |
claudere, sluiten, claustrum, |
klooster, kluis, sluis, sluiter (sleutel) slot, claus, claas, clovis, |
Lodewyk, Louw, closGa naar eind4. (huis-) |
enclos closerie, klank, klikken |
kluister, lucky, chlodwig |
klauw, slokken, slikken, slag zie # |
slak, klacht, krab, (knap) zie # |
kras, kracht, werk, wrok |
wrikken rukken wroeten, wroegen |
- |
in, binnen, imb (?) |
- |
melk (ma lac, moeder vocht) |
- |
| |
| |
margarite = zeeschat |
graagte, gerrit, ἐραω, gretig |
grissen, (be)geeren, gaarne, graag |
- |
pin, épine, spina, pynboom |
- |
quatre tjator |
- |
meer major (mor = groot) |
maire, much, more, most |
maximus, (maha-r) |
- |
Franken, franicker |
- |
Ihr you, ihm = him |
- |
urbs, burg, bourg, boer |
(na)buur neighbour. |
- |
non, nein, nie, ne, nihil, nil |
nul |
- |
hosen, kousen |
- |
ei, egg |
- |
oculus, oeill, eye, oog |
- |
A (water) en het Y. |
- |
mir, mich, mihi, moi. |
dir dich tibi toi - du |
- |
ille = lui = er |
- |
nadawersjieh = Sjioux |
- |
globulus = bol |
- |
| |
| |
Schaale, schälen, schaal |
schil, schild, skalp, skill |
schelp, schedel |
- |
herbe, gerbe, garbe |
herfst, harvest garf |
- |
lager = leger |
laag, low leggen & liggen |
- |
krakeelen querelle |
- |
Heer, heerde, horde |
- |
wand, wenden, wandelen |
kant kantelen, kentelen |
zwendelen |
- |
baker, bakeren, blakeren |
bakker, bakar (mal) |
- |
kip, pikken, prikken |
piquer, pique (mal: pakoe) |
priem, framel, pikkelen |
(pramen = steken) |
- |
wezen en zyn beide van esse |
duitsch es = het (zyn) |
- |
kop, haupt hopman |
hauptman |
- |
# wringen (ringen) wrong, ring |
(Eng. rink) kreitz/kring (ringen (d)ringen) |
rukken (d)rukken (t)rkken |
wraak, rache, schryven, |
write, wryten, kryten, kryschen |
| |
| |
scheien, cry, schreeuwen |
ring = wrong |
- |
plicht van plegen |
- |
kloof, gleuf, klif |
- |
Galliers, Walen |
- |
rauw, ruw, ruig |
- |
klucht, kluyt. |
- |
echter, achter, aber after |
awer = ewer = emer = m'r = maar |
- |
aster, ster, stella |
- |
silicium (silex) kiezel |
- |
streven, stribbelen |
sneven sneuvelen |
wiegen, wiegelen, wibbelen |
- |
abraham ab = vader ram |
- |
Sarah, sire, sir, czaarGa naar eind4., |
tser, er, herr, (mal si) |
er = groot en er komparat. |
- |
celt ter = dorp? |
terp = hoogdorp |
(op = hoog) |
- |
Iblis, evil, euvel, übel, ill, duivel |
- |
weide, wiese, wade, weien |
piereweyen, vermeyen |
- |
| |
| |
val, dal, vallon, val, |
duitsch fallen = dalen |
- |
li, lien, lin, lein, klein |
Blümlein |
- |
room, Rahm, crême, cream |
- |
nieder onder, under |
- |
water, Holland, Helder, Friesland. |
(hries gries, gras) Oeis, |
wischen, waschen, huis, visch |
oester, (huître) wul = water, kolk |
spoelen, wel, quelle, wolk |
ville, wielingen, wieringen, Ile |
helvoet, hillegat, Helmond |
- |
kans, kunnen, kunst |
- |
eu, heugelyk, vreugd |
deugd, geneugt |
- |
By tre, pol and pen |
You may know the Cornishman |
- |
ἀνηρ ἀνϑρωπος = ander |
- |
vuil, faul, vaal |
- |
onvertogen woord = ungezogen |
- |
kussen kozen |
- |
vroed = prud' (homme) |
prude, prudentia (providentia) |
- |
zetten zitten |
| |
| |
drenken drinken |
vallen hellen, vellen (föllan) |
krank krenken |
dank denken (co-gnosco) |
- |
verbieden, forbid, verbitten |
- |
pronken, prangen, pracht |
(prächtig = prettig) |
- |
ham, inham, haam, hom |
- |
globus = kloot |
- |
knüttel = kluppel |
kloppen kleppen |
klepel klap |
- |
μαραγδος voor σμαραγδος |
smaragd |
- |
tondel tintelt |
- |
Schuptschina vergaderen |
scheppen schepen |
- |
mok kom |
nap pan Napf Pfanne |
- |
vat, vaas (Tpf) |
- |
uitroden voor uitroeien |
(duitsch plaatsnamen (by Bor) |
op roth uitgaande) |
- |
luitheren (leuteren) |
Bor Ie Deel 129, kol 2 |
- |
| |
| |
zonde: das zu sühnende |
- |
strak in den zin van terstond |
komt voor in de brieven van zekeren |
Leo (1670) hofminister van |
'n jonge Lettische op reis in |
Italie en Frankryk (Bulau, Ie Dl) |
- |
craquelin = krakeling |
- |
bel |
sardanapal |
Belsasar, Belisarius |
Sarduscht, Zoroaster |
nebukadnesarGa naar eind4.. |
serdar (turksch & indisch) |
nabonassar |
Assur (Syrie) |
Zer-ab-babel |
Thlgat phal asser |
serjant, seraskier |
tserclaas |
servaas |
sir, sire, czaar, caesar, kaiser |
heer, hèrè, er |
Cyrus, Csroes |
- |
sickeren zypelen ziepelen |
- |
pot - topf |
bütte - tobbe |
put, puts, putten, töpf, pot |
- |
h in 't russisch g. |
hamlet = gamlet |
- |
deftig = tüchtig = töftig |
= tof. (zie Ave Lallemant) |
| |
| |
op bl 616 (Deel IV |
- |
Albert S. Gatchet (amerikaan) |
over amerikaansche talen |
- |
stryken, strykelen (streichlen) |
streels |
- |
kerdrel, kerdec, (ker = ser |
sir = heer) |
- |
étappe = stap, stab, staf (stevig) |
- |
wandkaart van N.I. |
vernist, op linnen met |
rollen. by H M van Dorp |
te Haarlem |
kost (in Indie volgens |
Locomotief) fl. 37,50 |
grootte ca. 6□ meter |
- |
Nachen = Aak |
Natrix = Natter = Adder |
mak, makkelyk |
ruw, rok, rauw, ruig, gruwen |
- |
wid, rivier by Plerna |
- |
|
ch |
rex, regel, rail, riggel, |
regaal (= (boeken)rek) rekken |
recht, richten, |
- |
(aus)rotten = roden = rooien |
root = wortel |
- |
pu(er) bub |
- |
| |
| |
agraaf (grypen) |
- |
lärm = alarm |
- |
klieven, kluiven, kloven |
Kluft, Klafter |
- |
serail van persisch - serai |
= groot huis, paleis dus: |
heerenhuis. Convers. Lexicon |
- |
seraphier pers. seri-askier |
hoofd der legers. Conv. Lex |
- |
serapis = heer apis |
= sapie (mal.) |
- |
seraph = cherub |
ser-aph |
- |
kosten = gusten = goûter |
- |
wannehr = wanneer |
komt tweemaal voor in den brief |
van C. von Horn aan Aurora Köningsmarck. |
(duitsch van Dr Cramer?) |
1832 |
Denkwürdigkeiten II, blz 59,60. |
- |
verwant met los en verlieren |
Durst löschen = lesschen |
Brand löschen = blusschen |
? = lossen |
- |
spaansch: bandera = bannière, banier |
- |
si somptueusement que rien |
plus; laquelle le monde ne se |
| |
| |
pouvait assez saouler de voirGa naar eind5: |
pag. 10 |
- |
...et ne se pouvaient saouler de |
la louer à la Reyne sa MèreGa naar eind6. |
pag 8 |
|
Brantome, éloge de la Reyne |
Marguerite in: |
‘Memoires de Marguerite de |
Valois, Reine de France et de Navarre |
La Haye Adrien Moetjens |
mdccxv |
|
-
eind1:
-
Rheinische Kurier van 8 maart:
De eerste echte stadsscholen werden in de 15e eeuw gesticht en men onderwees daar de scholieren in het schrijven, lezen en in het zogenaamde Trivium, dat wil zeggen in de drie schoolkunsten (letterlijk vertaald ‘drieweg’) waaronder grammatica, retorica en dialectiek werd verstaan.
-
eind2:
-
Uit Puck, - 'n moppenblad uit Leipzig
Ik hoorde dat ik werd verwenst en verafgood
En vluchtte met mijn heilige toorn
Met een gewond hart naar de spotters
Een roos behoeft bescherming van de doorn.
-
eind3:
-
Lichte infanterie gebruikt voor de veiligheidsdienst.
-
eind4.
-
Vgl. voor deze en andere etymologieën de brief van Multatuli aan P.A. Tiele van 4 augustus 1873. Zie V.W. XVII, blz. 763 e.v.
-
eind4.
-
Vgl. voor deze en andere etymologieën de brief van Multatuli aan P.A. Tiele van 4 augustus 1873. Zie V.W. XVII, blz. 763 e.v.
-
eind4.
-
Vgl. voor deze en andere etymologieën de brief van Multatuli aan P.A. Tiele van 4 augustus 1873. Zie V.W. XVII, blz. 763 e.v.
-
eind4.
-
Vgl. voor deze en andere etymologieën de brief van Multatuli aan P.A. Tiele van 4 augustus 1873. Zie V.W. XVII, blz. 763 e.v.
-
eind4.
-
Vgl. voor deze en andere etymologieën de brief van Multatuli aan P.A. Tiele van 4 augustus 1873. Zie V.W. XVII, blz. 765 e.v.
-
eind5:
-
Zo weelderig als maar kon; dewelke de mensen zich niet konden verzadigen om te bekijken.
-
eind6.
-
...en er maar niet genoeg van konden krijgen haar te prijzen bij de koninginmoeder.
|