Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[16 mei 1875
Onkruid onder de tarwe XV in Onze Tolk]

16 mei 1875

Van Vloten publiceert Onkruid onder de tarwe XV in Onze Tolk, jrg. 6, no. 33. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.) Fragment.

Het artikel kant zich vooral tegen Multatuli's afkeer van het door Thorbecke ingevoerde constitutionele koningschap.

(....)

Hij begint zijn aanval op de nieuwere staatsinstellingen met het staatswettelijke koningschap zelf, en draaft daarbij al aanstonds op de waanzinnigste wijs door. Zich grondende op de ‘ondankbaarheid’, de ‘niet-aansprakelijkheid’ van den koning, zoekt hij zijn lezers in den waan te brengen, dat deze ‘dus wel genoodzaakt is, wil hij niet meineedig worden, verstand, oordeel, bekwaamheid, goeden wil, hoogere inzichten, alles wat in hem is, voor een groot deel te besteden aan 't bestudeeren van militaire modes. Dit is zoo algemeen erkend’ - schrijft hij - ‘dat reeds bij de opvoeding van aspirant-koningen alles wordt geregeld op een wijze, die ze vatbaar maakt voor latere onbeduidendheid’. Men ziet, de George uit het tweede bedrijf van de Vorstenschool is hem eigenlijk het voorbeeld van een staatswettelijk vorst. Doch hij heeft nog niet uitgepraat. ‘Een koningszoon’ - zoo vervolgt hij - ‘moet, om eenmaal zijn beroep goed waar te nemen, zijn karakter dooden, zijn geest uitblusschen, zijn wil onderdrukken. Om wat te wezen, moet hij niets zijn. De grondwet leert, dat hij eenmaal zal te teekenen hebben, wat men hem voorlegt, en dat zijn hoogste verdienste of bekwaamheid wezen zal, geen bekwaamheid of verdienste te bezitten. Een grondwet-koning mag zich zelfs niet bemoeyen met de publieke zaak, en staat dus beneden ieder ander. Wanneer bijv. een koning de zaken inzag, als ik, zou hij 't recht niet hebben, daarover openlijk te klagen, als ik’. Neen, mijn

[p. 728]

goede M., maar hij zou dat ook niet noodig hebben; zijn standpunt zou hem geheel iets anders, iets wel zoo praktisch als dat geweeklaag, tot taak stellen. Hij zou - had hij er het doorzicht toe, en anders ware het natuurlijk juist het best, dat hij aan anderen moest overlaten, wat hij zelf niet vermocht; doch wij stellen ons hier nu een met verstand en hart begaafd staatshoofd voor; - hij zou dan in de gelegenheid zijn voor zich zelf de beste middelen te beramen, om in 't geen beklagenswaardig was verbetering tot stand te brengen, en zich ministers te kiezen, bekwaam en bereid, zijne denkbeelden ten uitvoer te leggen, onder zijne leiding doeltreffend werkzaam te zijn. Hij zou wel teekenen wat deze hem voorlegden, en waarvoor zij verantwoordelijk waren, doch wat in dit geval, niet anders dan zijn eigen, in 't belang van staat en maatschappij, doordachte voorslagen waren. Hij zou verder een open oor leenen aan 't geen hem door de onder en met hem werkzame mannen zijner welberaden keuze, op een of ander punt werd voorgesteld, en zich dat, waar 't noodig bleek, ten nutte maken. Is dat een vernederende taak? Is zulk een ambtsroeping niet grootsch en verheven genoeg? En waar blijft dan die vermeende onbeduidendheid, hem - naar 't heet - als staatsplicht voorgeschreven, en zonder meineedigheid niet te verzaken? Waar die opvoeding, die dáárop gericht zou moeten zijn, en die door de hedendaagsche werkelijkheid in alle beschaafde landen gelogenstraft wordt? - Neen, dat staatswettelijke koningschap heeft volstrekt zulk een geestdoodende of den vorst onteerende strekking niet; het dient alleen, en dáárin bestaat juist zijn eigenaardige waardij, om - gelijk dat bij erfelijke gezagvoerders voorkomen kan en moet - indien een of ander van nature misdeeld en minbeduidend man den troon beklimt, dezen onschadelijk te maken, en zijn dan niet meer naar eigen wijze keus benoemde, maar hem door de volksvertegenwoordiging aangewezen ministers, het roer van staat, waarvoor zij verantwoordelijk zijn, in handen geven. Doch ook over die verantwoordelijkheid komt M. met de zonderlingste begrippen voor den dag.