Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[p. 537]

[21 maart 1875
Verslag in de Nieuwe Rotterdamsche Courant]

21 maart 1875

Verslag van Multatuli's voordracht voor ‘Vrije Studie’ te Delft, in de Nieuwe Rotterdamsche Courant, no. 80. (K.B. 's-Gravenhage; knipsel M.M.)

Delft, 19 Maart. In het Studenten-gezelschap Vrije Studie trad de heer E. Douwes Dekker, Multatuli, heden avond als spreker op. Dat de zaal, waar de vergadering gehouden werd, stampvol was, dat de spreker bij binnenkomen en heengaan met daverende toejuichingen werd begroet, behoeft niet gezegd voor ieder die weet hoe groote sympathie genoemd Gezelschap den heer Dekker toedraagt. In den aanhef verklaarde deze tijd noch gelegenheid te hebben gehad om zich tot ‘redevoeren’ voor te bereiden, en verzocht hij de hoorders eene improvisatie voor lief te nemen. En nu ontwikkelde de spreker eenige gedachten over de roeping en de eischen der kunst. Volstrekt niet deelende de beschouwingen, welke in den laatsten tijd in sommige verhandelingen over critiek waren verkondigd, rekende hij de critiek, ook een kunst, tot de kunst en eischte van haar dat zij denzelfden invloed zou oefenen als elke kunst. Die invloed moest zijn een beschavende, veredelende, en deze kon de kunst oefenen, slechts op voorwaarde, dat zij de waarheid betrachtte. Deze stellingen werden op velerlei wijze gestaafd en o.a. aangetoond hoe b.v. de schilderkunst in de middeleeuwen, die zich tot een dienares der Kerk verlaagde, ontrouw aan de waarheid werd. Vervolgens paste Multatuli die stellingen toe op Vorstenschool. Hij wees een paar van de vele gebreken aan, die dit drama zijns inziens aankleefden. Als grootste fout noemde hij de misteekende figuur van den Koning: in de eerste bedrijven een persoon, die zóó laag staat, dat het onbegrijpelijk was hoe hij zich zóó hoog kan verheffen als hij in het laatste bedrijf doet. Die fout was ontstaan op de volgende wijze: toen de twee eerste en het vierde bedrijf voltooid waren, had de schrijver deze in verscheiden plaatsen voorgedragen. Bij 't schrijven had hij aan geen bepaald persoon gedacht - en met gloed en warmte kwam hij hier er tegen op, dat 't tooneel zou mogen misbruikt worden voor schandalen; dat er 't privaat leven mocht worden tentoongesteld in zekere stad - en hier volgde een van luim petilleerende schets van een would-be aristocratisch en van een zoogenaamd democratisch

[p. 538]

clubje - in zekere stad had men hem echter toegejuicht, omdat hij in den Koning een zeker persoon zou hebben gepersifleerd: op dat oogenblik nam hij zich voor als hij ooit Vorstenschool voltooide, het laatste bedrijf zóó te schrijven, dat dergelijk misverstand, van een zijde als van de menschen uit dat stadje, onmogelijk werd. Vandaar een Koning in het laatste bedrijf, die niet te lijmen is aan den Koning uit de eerste bedrijven. Bij de opvoering was die fout evenwel zoo goed als verdwenen, daar de schrijver het zeer zeldzame geluk had gehad, dat die rol was vervuld door een acteur, die in staat was geweest aan de koningsfiguur in het tweede bedrijf eenige intelligentie en noblesse te schenken. Vervolgens ging de heer Dekker over tot de rol van Louise - terloops bleek dat hij al zeer weinig tevreden was over de wijze waarop die rol werd vervuld - en verklaarde dat Louise wel de draagster van zijne denkbeelden is, maar dat hij toch niet alle denkbeelden, haar in den mond gelegd, deelt. Zoo ontkende hij 't bestaan van genie, als een oorspronkelijke, niet verworven maar bij de geboorte reeds bezeten gaaf. Enkele van Louise's denkbeelden werden nu door hem geciteerd als zoovele teksten, aan welke hij eene korte toepassing verbond. Een citaat uit de politieke beschouwingen der Koningin deed hem te velde trekken tegen het parlementarisme; een ander, waar Louise zegt te willen ‘weten’, gaf hem een krachtige aansporing in den mond, om de waarheid te zoeken. De droom van Louise eindelijk en haar beschouwing over mensch zijn en over lijden als de weg tot heerlijkheid, waren aanknoopingspunten voor een zeer warme, nobele opwekking om mensch te zijn en zichzelf te verloochenen. Wat de Koningin wilde, moest de wil zijn van iedereen.

Ofschoon enkele paradoxen en boutades niet ontbraken, was de improvisatie bedaarder, kalmer, dan men misschien van den grilligen Ideën-schrijver verwacht zou hebben. In het begin was wellicht te bespeuren dat de physieke toestand van den spreker - zooals hij ook zelf mededeelde - niet veel inspanning gedoogde, maar gelijk hij-zelf dit vergat in den ijver om zijne gedachten te ontvouwen - hij sprak met een kleine pauze van 8 uur tot kwart voor 11 -, was ook de hoorder bij 't welsprekend en met enthousiasme voorgedragen slotwoord over aller menschen Golgotha, de zwakheid des sprekers vergeten. In keurige bewoordingen

[p. 539]

dankte de voorzitter van Vrije Studie, de heer Loder, Multatuli, voor zijn optreden.