Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[7 februari 1875
Onkruid onder de tarwe IV in Onze Tolk]

7 februari 1875

J. van Vloten publiceert Onkruid onder de tarwe IV in Onze Tolk, jrg. 6, no. 19. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.)

Van Vloten vergelijkt Multatuli met Schiller - romantisch revolutionair, maar die later verstandiger werd - en met Rousseau ‘le mauvais génie de la Révolution’. Eén fragment; de laatste alinea is in het origineel een voetnoot.

(....)

Rousseau, die in zijn Emile zoo menig juiste opvoedkundige opmerking maakt, zoo gevoelvol over de verhouding van ouders en kinderen schreef, had de ‘ongewone’ eigenschap, zijn eigen spruiten - te vondeling te leggen. Zeker is Douwes Dekker nooit zoo ver gegaan; daarentegen heeft Rousseau hem zeker in trouw aan hun moeder overtroffen, en zijn Thérèse nooit in den vreemde voor haar eigen onderhoud en dat van haar kroost laten scharrelen, terwijl hij zelf, in 't gezelschap van een andere bedgenoot, roerende bespiegelingen over de verjaardagen in 't licht gaf, die hij niet in haar bijzijn kon slijten. ‘Die vrouw stemde daarin toe’, is mij, in vollen ernst, door een mijner en zijner bekenden eens geschreven. Welzeker, die vrouw had zich, ongelukkig genoeg, zijne ‘ongewoonheid’ als een zedelijken dwang laten opdringen; zij had zich allengs geheel naar zijn luimen leeren schikken, zijn ‘zedelijk overwicht’ voor goed ‘erkend’, uit niet onnatuurlijken schroom voorzeker voor den ‘last’, waarmeê hij haar, als ieder ander, in zijn Max Havelaar, openlijk bedreigde, wanneer zij zich ‘daartegen verzetten’ wilde. Doch hijzelf had er niet in moeten

[p. 336]

toestemmen; op hem - niet op haar, in hare vrouwelijke zwakheid - kwam het hier aan; hij had, in plaats van naar - hoogst onedele - ‘aandriften’, naar een edel en krachtig beginsel moeten handelen, en hij zou zich dan gevrijwaard hebben voor den smet, die, in spijt van alle vergoelijkende voorwendsels, nu voor altoos op hem kleeft. In een zijner Ideën spreekt hij van zijn afkeer van vaders, die hun zonen op kostscholen doen, in plaats van zelf hun leiding op zich te nemen. Er kunnen zich echter in 't leven omstandigheden voordoen, waarin deze of gene vader tot dat middel, in 't belang van zijn kind zelf, zijn toevlucht moet nemen, doch wat wel van een zoo onvoorwaardelijk tegen alle kostscholen ijverend vader te zeggen, die zijn eigen beide kinderen verre van zich laat zwerven, en hun lichaamlijk verzwakte moeder, zich voor hun nooddruft laat afbeulen, voor zoover niet deze en gene in- en uitheemsche vrienden bij machte zijn dáárin te voorzien?^* (....)

* Terwijl ik hier gaarne openlijk mijn dank betuig aan hen, die Potgieter en mij, in de laatste acht of negen jaar, door grooter en kleiner geldsommen, tot de ondersteuning dier vrouw bij hare zware taak in staat hebben gesteld, mag ik niet nalaten een woord van blaam voor die harer eigen meer gegoede aanverwanten te uiten, die hardnekkig geweigerd hebben iets hoegenaamd tot die ondersteuning bij te dragen, onder voorwendsel dat zij haar man - van wien zij toch geheel gescheiden leefde, niet verloochenen woû.