Volledige werken. Deel 17. Brieven en dokumenten uit de jaren 1874-1875

[p. 265]

[17 januari 1875
Onkruid onder de tarwe I in Onze Tolk]

17 januari 1875

J. van Vloten publiceert Onkruid onder de tarwe I in Onze Tolk, jrg. 6, nr. 16. (U.B. Amsterdam; fotokopie M.M.)

Onkruid onder de tarwe
I.

Sine ira et studio.

Met dubbel genoegen neem ik de pen op, om, onder bovenstaand opschrift, de toegezegde beschouwing over Multatuli's werkzaamheid hier zoodra mogelijk te geven, nu mij een blijkbaar zoo belangstellend en welwillend lezer als de Heer Schippers daartoe dringt. Overtuigd van mijne goede trouw, maakt hij zich niet al te boos over mijn schrijven, terwijl ik, van mijne zijde, gaarne betuig niets belangrijker te achten, dan tot een juist inzicht in dezen te geraken, en niets nuttiger in alle opzichten, dan zich omtrent de strekking en waardij van Multatuli's streven ten volle rekenschap te geven. Vóór ik daartoe echter meer bepaald overga, dien ik te beginnen met een paar punten in 't schrijven van den Heer Schippers te bespreken, op welke hij in kennelijk misverstand mijner woorden en bedoeling verkeert. Het eerste en ergste is zijne misvatting mijner uitdrukkingen omtrent ‘de geschiedenis van Wouter’, als had ik deze, omdat zij ‘een burgerknaapjen’ geldt, veroordeeld!!! Hoe kan iemand mij zulk een denkbeeld toeschrijven? mij, die juist, bij een vroegere gelegenheid tegen den volksman Multatuli ben opgekomen, omdat hij in arrenmoede zei, liever ‘een déraisonneerend minister’ te woord te willen staan dan ‘een déraisonneerend werkman’; terwijl het, naar mijne meening, zijn plicht zou geweest zijn, den déraisonneerenden werkman, die zijn voorlichting vraagde, op den rechten weg te helpen, en een minister daarentegen niet déraisonneeren mag. In plaats van dus ook Woutertjes ontwikkelingsgeschiedenis niet belangrijk te achten, ben ik juist de eerste geweest, om in der tijd, na de uitgave van de eerste deelen der Ideën, bij Multatuli persoonlijk aan te dringen, dat hij zich toch ten taak zou stellen, die geschiedenis voort te zetten en te voltooyen, 't geen hij nog steeds in gebreke bleef te doen. Wat ik in mijn vorig schrijven daaromtrent bedoelde, gold niet Woutertjes persoon, maar zijn voortdurende omgeving, en daarbij minder nog de lieden van zijn eigen huiselijken kring, dan

[p. 266]

wel zijn kantoorheeren en hun bijsleep. Dàt waren de ‘wezens en gemoederen zooveel voortdurenden arbeids en belangstelling, mijns inziens, niet waard’, en wier aanhoudende opvoering wat eentonig en vervelend werd. En wanneer de Heer Schippers van ‘levenlooze zielen’ spreekt, bij welke niet veel te leeren valt, dan mag dat wel vooral van deze lieden gelden. Doch Woutertjen? verre van dien. Deze is juist de belangwekkende hoofdpersoon van 't geheele verhaal, in wien de gansche Multatuli zelf verpersoonlijkt is, en wiens beeld ons, van zijne kindschheid af, het zijne vertegenwoordigt.

Een tweede punt, van minder aanbelang, geldt mijn verzet tegen den M. onvoorwaardelijk gegeven naam van ‘taalvorscher’ en ‘denker’. De Heer Schippers stelt het onwillekeurig zoo voor, als verwarde ik 't eerste met heerschappij over de taal als schrijver, en als ontzeide ik M. den laatsten naam geheel, omdat ik blijf beweren, dat hij hem slechts bij horten en stooten verdient. Zoolang doordraven geen denken mag heeten, mag men ook niet van M. zeggen, dat hij een rustig en gelijkmatig denker is, hoeveel schoone en juiste gedachten in zijne schriften verspreid liggen. Wat zijn taal betreft, ik erken gaarne ten volle de meesterhand, waarmeê hij de pen voert; al ben ik daarom niet blind voor zoo menig noodeloos vlekjen van gezochten schrijftrant en pronkzieke woordenkeus, als zijn stijl hier en daar ontsiert. Ook dáárin zou ik wenschen, dat hij, de volksman, zich meer naar de nederlandsche volkstaal richtte, en der goê gemeente o.a. geen tal van slechts voor de meer geletterde standen verstaanbare uitdrukkingen - gelijk bijv. het cant en derg. in Louize's bespiegelingen in zijn Vorstenschool zelfs - naar 't hoofd wierp.

Doch dit tot daaraan toe. Ik hoop mij thans omtrent de bedoeling van mijn vorige regelen duidelijk genoeg verklaard te hebben, en ga dus nu tot het hoofddoel van mijn voorgenomen schrijven, de nadere aanwijzing van het onkruid onder de tarwe des zaayers, over, opdat er het goede zaad, dat hij uitstrooit, niet onder verstikke.

V. Vl.

Bl. 10 Jan. '75.