|
| |
| |
| |
Notities over taal
Midden in het Memoriaal begint een reeks van korte, telkens door een regel wit gescheiden, aantekeningen, die naar vorm en inhoud ten zeerste verschillen. Ze staan op de bladzijden 61-90 en 94-102; op de bladzijden 91-93 staan in keurig handschrift in totaal veertig plaatsnamen, telkens op een flinke ruimte van elkaar, en kennelijk bestemd om te worden aangevuld met notities inzake de onderwerpen van de daar tijdens een tournee gehouden spreekbeurten; maar behoudens zes van de eerste acht plaatsnamen is deze tussenruimte steeds ongebruikt gebleven. Multatuli's taalkundige notities zijn grotendeels met inkt, deels met zwart, paars of blauw potlood geschreven, meestal in goed verzorgd, om niet te zeggen schools handschrift. Vaak zijn het waarnemingen, vergelijkingen, overdenkingen, invallen of conclusies, soms aanhalingen uit boeken of tijdschriften. Doordat deze laatste ook de bron vermelden, komen er enige jaartallen voor: op blz. 65 als eerste: 1876, op blz. 82: 1877, op blz. 89: 1880, op blz. 95: 1883 en op blz. 99 als laatste: 1885. Multatuli heeft dus vrijwel van de dag af dat hij dit Memoriaal begon tot kort voor zijn dood aandacht besteed aan taalkundige verschijnselen en het de moeite waard gevonden iets van dien aard te noteren. Daar ook de naam van de arts-keltoloog Dr. Riecke een paar maal aanwezig is, staat het wel vast dat Multatuli in de weken van persoonlijk contact (zomer 1872) en daarna mede door diens publikaties zich gestimuleerd heeft gevoeld in zijn eigen nasporingen. Ook al dragen deze het karakter van romantisch dilettantisme zonder wetenschappelijke waarde, toch hebben ze in biografisch opzicht een zeker belang, al was het enkel doordat ze waarschijnlijk een factor hebben gevormd in de groei van Multatuli's stilistisch meesterschap. Hoewel er geen reden is deze notities op grond van de jaartallen in te delen in perioden die door hun onderscheiden geaardheid inzicht zouden geven in een zekere
ontwikkelingsgang, acht ik het toch wenselijk het chronologisch principe van de Volledige Werken te handhaven, zij het met enige soepelheid: het onderstaande omvat derhalve alleen de bladzijden 61-65, tot de plek waar dáar het jaartal 1876 verschijnt. Aan het eind van Ideën V, geschreven in april-mei 1873, houdt Multatuli zich langdurig met taal bezig. Zie V.W. VI, blz. 662-686.
G.S.
| |
| |
| borst, brust |
| krul kurl |
| gesp, rups, wesp |
| - |
| borstje (jonk.) Bursch |
| - |
| lam, loom |
| - |
| klepel, kleppen, klap |
| kluppel, klep, klopper |
| klappen = praten |
| - |
| Cid, Sidi, heer |
| - |
| spring = bron |
| Keizerlijk privilegie van 1437 voor Frankfurt betr. de baden te Soden ‘mit Eigenthumsrecht der Quelle mit Springe einer warmen Adern u Flosses’ |
| - |
| Kumpf = kom kop/maat |
| - |
| In Drenthe is 'n water dat AE heet (ae) |
| - |
| ϰεφαλγ, kapala |
| - |
| wel, wohl, water, woelen. |
| - |
| Vennit, by Bredero voor vent = vennoot (vehmgenoot?) |
| - |
| Herkules, ῾ηρα |
| - |
| kreuken, krenken ä |
| - |
| Van aver tot aver - by Bredero Schynheilige III Act 2 toon. |
| - |
| Strick, strop |
| - |
| henken, gehenkt |
| |
| |
| hangen gehängt |
| - |
| ob, op, of, auf. |
| - |
| kyeren = kinderen (Breeroo) |
| - |
| ik vyn = vind (id) |
| - |
| gans wonden |
| gans bloed (id) |
| - |
| zart = zacht |
| Duitsch ook sanft |
| - |
| arno Italie |
| arne, Walcheren |
| - |
| kluyt (Bredero) klucht |
| - |
| Maha = megas |
| michel = mak-el = groote heer |
| - |
| kraaien = cry = kryten |
| skraaien, schreien, kryschen, krassen |
| - |
| krabben, kribben, schryven |
| schreeuwen, schrapen |
| - |
| dussche = deze (Bredero) |
| - |
| streu stroo |
| streuen strooien |
| Streu für das Rind im Stalle besorgen = streuen |
| - |
| Scheuer = Scheune = schuur |
| - |
| Som, somma, cum. syn |
| - |
| |
| |
| Hügel = hill |
| - |
| frisch, versch |
| - |
| gegen, tegen, jegens |
| - |
| Bureau, Raadsheer van Karel VII, helft 15e eeuw? |
| - |
| schlüpfen, schleichen, sluiken, slippen, sluipen |
| - |
| klŏk, (glouton) |
| klòk, (cloche) |
| - |
| ᾽εραω = graag |
| - |
| Kartoffel schälen = schillen |
| - |
| zwalken |
| zwalpen woel |
| zwabberen |
| - |
Bütte = tobbe. Pot  Topf tobbe |
| - |
| rast |
| rust ruhe |
| - |
| ignis = gni |
| - |
| kallen, spreken |
| kullen, foppen |
| - |
| duivel = evil, euvel, übel |
| - |
| Hermen = thermen |
| - |
| heilig van heil? |
| - |
| snakt voor snapt |
| Huydec. Horat. 9 hekeld. |
| - |
| |
| |
| snevelen voor sneuvelen |
| repet. van sneven |
| - |
| snedig schnödig? |
| - |
| Sichem |
| - |
| crypt, krocht; kruipen |
| - |
| Recken, rakker |
| - |
| Sidi, cid, si. |
| - |
| arnemuiden, mond van de arne (vide Huydecoper) |
| - |
| marsouin = meerzwyn |
| - |
| dal = dèl |
| - |
| narwal. monodon monoceros |
| eenhoornig ϰερας |
| - |
| ster, stella, étoile, Ester, astrex, aster |
| - |
| folium, loof, leaf (= blad?) |
| - |
| ongezoden = ongezouten |
| - |
| (....) hoffnung ist da denn |
| (....) vollständig wieder (....) zu stellen |
| - |
| balbier (barbier) Hamlet II, 2 vertg van Schlegel |
| - |
| keuken, kok, koek |
| - |
| sub- onder |
| pro- ject ont |
| ob- voor |
| - |
| |
| |
| serjansland (dorp in Nederland) s'heeren jans land |
| - |
| In Bengalen: sirdars by de ontvangst van den prins van Wales ‘Sir Madava Rao en de Sirdars geleidden hem by 't binnentreden der Verandah bij den Quicomar van... |
| - |
| aanporren aansporen |
| - |
| apis = sapi |
| osiris |
| zie noot op Assenede van Bilderdyk |
| Isis |
| aber awer |
| am'er |
| maar |
| - |
| 'rabbi = heer? |
| Schurk, schalk |
| - |
| spreken = predicare |
| - |
| Tweed, 'n millioenendief in Amerika werd Bosz genoemd. (Baas). |
| Ook Bosz (Dickens) |
| - |
| Schaar, scheren |
| - |
| Sarg (särge) zerk |
| - |
| beitel, meissel, chisel |
| - |
| keur, kiezen, gekoz(r)en |
| - |
| kibbelen, kabbelen, kabala |
| - |
| kralle, klauw, krabben |
| - |
| Thüre, durch, deur, door. |
| - |
| |
| |
| Gate, gat |
| - |
| schichtig, schuchter, schroom, schrik, schuw |
| - |
| damp, demper, domper, dämpfer |
| - |
| eva = ᾿ευ |
| - |
| adam = rood (abang) |
| - |
| rio (spaansch) rivier |
| ripa (lat.) oever |
| contenant voor contenu |
| - |
| Frankenheim aan de Rhön naby Fulda? |
| - |
| vieren, feest |
| - |
| kriewelen, krioelen, krielen |
| - |
| goenoeng = koning |
| - |
| welk, quel, qualis |
| - |
| of, ofte, aut. af: ab |
| - |
| mark, markt, merkur |
| merken |
| - |
| happen, gapen, gappen k/ginnegappen |
| - |
| glans, glinsteren |
| - |
| tellen, vertellen, taal, Zahl |
| vertalen - |
| - |
| binden, verbond, bundel |
|
|
Auteursrechtelijk beschermd