Volledige werken. Deel 15. Brieven en dokumenten uit de jaren 1872-1873

[7 mei 1873
Hart en koffie in Sneeker Courant]

7 mei 1873

Hart en koffi. Ingezonden Stuk van S.E.W. Roorda van Eysinga in de Sneeker Courant, nr. 37. (Gemeente-archief Sneek; fotokopie M.M.)

Alleen het beginfragment.

Dit zeer uitvoerige artikel van Roorda van Eysinga, geschreven naar aanleiding van de Atjeh-oorlog, is gepubliceerd in de nrs. 37-42, d.d. 7, 10, 14, 17, 21 en 24 mei 1873. Het bestaat, na een inleidend gedeelte, uit een gefingeerd gesprek dat op zekere avond wordt gevoerd door de Sultan van Atjeh met twee van zijn rijksbestuurders en drie blanken, namelijk een Italiaan, een Amerikaan en een Engelsman, alle drie als handelaren sedert lang in de tropen. In dit gesprek komen talloze misstanden ter sprake, en in anekdotische vorm allerlei blijken van nederlands wangedrag, vaak met naam en datum. Het is duidelijk dat Roorda van Eysinga hier een hele catalogus van zijn grieven op handige en sarkastische wijze heeft geëtaleerd. Op een poging van Multatuli om deze stukken als brochure te doen uitgeven is Funke niet ingegaan. Van deze, zowel uit politiek als uit persoonlijk oogpunt opmerkelijke reeks artikelen bezit het Multatuli-museum een volledige fotokopie.

het Sedan van ons leger: bij Sedan vond op 1 september 1870 de beslissende nederlaag van Frankrijk tegen Pruisen plaats.

[p. 739]

Ingezonden stukken.
Buiten verantwoordelijkheid der redactie.
Hart en koffi.

Dreier. Die Holländer haben auf Sumatra ‘Pumpis’ bekommen und das ferm. Geschieht ihnen recht!
Meier. Was? Du freuest dich, dasz sie ihre civilisatorische Aufgabe in jenem fernen Himmelsstrich zu erfüllen verhindert wurden?
Dreier. Bleibe mir mit Redensarten vom Leib! Was die civilisatorische Aufgabe der Holländer im Sunda-Archipel bedeutet, das wissen wir längst. Wollen sie civilisiren, so sollen sie zuerst vor der eigenen Thüre wischen, bevor sie bei andern Völkern Ordnung zu machen sich anmaszen. - Der Postheyri (een Zwitsersch Satirisch weekblad), 26 April jl
Het Nederlandsch Indische regeeringsstelsel is het laaghartigste en onzedelijkste in de beschaafde wereld. - Een beschaafd Engelschman op Ceylon, aangehaald door G.B. in ‘Indische Toestanden’. De Nederlanders hebben zich tot dusverre niet geneigd betoond om de eenige staatkunde aan te nemen, die den tegenstand ontwapent. - The Times, 22 April jl.
Wij zijn een volk van roovers en dieven. - Jhr. Mr. van der Wijck, oud-lid van de Indische Regeering, in 1865.
Daar ligt een roofstaat tusschen Oost-Friesland en de oevers van de Schelde. - Multatuli, in 1860.

Op den zestienden April van dit jaar, terwijl de heer J.D. Fransen van de Putte verantwoordelijk minister van koloniën was en de landvoogd van Insulinde aan den telegraafkabel vastlag, werden onze wapenen in Atjih overdekt met eene schande, zonder wederga in onze geschiedenis.

Het was het Sedan van ons leger.

Men had, zonder eenige kennis van de sterkte des vijands, met ruim drie duizend man een rijk willen onderwerpen, welks bevolking als moedig bekend stond en door sommigen op drie millioen zielen geschat werd.

Men was veertien maanden te voren in een moederlandsch blad gewaarschuwd geworden,^* dat de Atjineezen hunne onafhankelijkheid tot het uiterste zouden verdedigen.

Binnen minder dan eene week was de roekelooze aanvaller verplicht terug te trekken zich achter palissaden te verdedigen en daarna het anker te lichten.

* Zie de Sneeker Courant d.d. 24 febr. 1872. (G.S.)

[p. 740]

Vijfhonderd onzer broeders waren buiten gevecht gesteld.

In tal van familiën heerschte rouw. Wij stonden beschaamd tegenover de geheele wereld, niet het minst tegenover de door ons overheerschte Oosterlingen.

Köhler, de opperbevelhebber, gaf als een tweede Douai, het voorbeeld van plicht. Hij gaf zijn leven als zoenoffer voor de eer en roem van zijn land.

De bewindslieden, de hoofdschuldigen offerden zelfs niet hun tractement. Zij nemen zelfs op zich eene tweede maal het bloed van Neêrlands soldaten te wagen. Zij, die geene verliezen door den jongsten krijg te betreuren hebben, keuren die zelfzucht stilzwijgend goed.

Na Sédan werden de luchthartige Emile Ollivier en de onbekwame Leboeuf weggejaagd.

In ons land schrijft de minister van koloniën eene geschiedkundige memorie over onze vroegere verhouding tot Atjin.

Vier en twintig uren na den slag bij Sédan wist men in geheel Noord-Amerika zeer nauwkeurig het beloop van het gevecht. Een enkel blad te Nieuw-York had zich gaarne de kosten van een telegrafisch bericht getroost.

In Nederland, dat honderden millioenen uit Indië had getrokken, wachtte men zelfs dagen achtereen op de namen der bij Atjin gesneuvelde officieren. De gevallen soldaten en matrozen schenen geen menschen te zijn, hunne bloedverwanten evenmin. Als er koffiboomen omgewaaid waren, zou men het aantal daarvan onmiddelijk geweten hebben.

Dat wij Atjin weder moeten aanvallen, zoo het niet door blokkade gedeemoedigd wordt, behoeft geen betoog. Wie ons ‘ten halve gekeerd’ wil zien, verraadt, dat hij onzen toestand in Azië niet begrijpt.

Maar treurig is het, dat, terwijl bijna al onze bladen wraak ademen, niet één het kwaad bij den wortel aanvat. Alleen de Standaard maakt eene eervolle uitzondering. Hij moge beneveld zijn door kerkgeloof, hij is althans gemoedelijk en zedelijk.

Vreemde bladen, gelijk de Times en de Postheyri, moeten ons weder de waarheid zeggen.

Men ziet hieruit, dat het niet noodig is een ‘Indische specialiteit’ te zijn om Indië goed te besturen. Ons wanbeheer spruit niet voort uit

[p. 741]

onkunde. Prof. Veth, N.G. Pierson, prof. Vreede, van Nispen van Sevenaer en zooveel anderen, die nooit een kokosboom zagen, hebben veel meer boekenkennis van de Oost dan b.v. Multatuli, maar zij hebben minder hart.

Ik begin meer en meer te gelooven, dat de scheiding tusschen verstand en gevoel even dwaas is als de vroegere tusschen stof en geest. Eene slechte daad is altijd eene domme daad. In bijna alle godsdiensten stellen de godgeleerden zeer menschkundig God voor als de onbreekbare vereeniging van de volmaakte wijsheid en de volmaakte goedheid. Proudhon schreef den 23en Januari 1842 aan zijn vriend Bergmann: Je sais depuis longtemps qu'une intelligence au-dessus de l'ordinaire ne va pas sans une grande sensibilité. In Multatuli's Vorstenschool slaat de edele, verstandige koningin Louisa met de hand op het hart en roept uit:

Genie zit dáár!

Om Indie goed te beheeren, behoeven wij voortaan slechts te gevoelen met het hart. Tot heden gevoelde het moederland met de koffi. Daarom was onze hartelooze voogdij kortzichtig, dom.