Volledige werken. Deel 15. Brieven en dokumenten uit de jaren 1872-1873

[Bijlage
Sierlijk Maleisch door Roorda van Eysinga]

Bijlage

Artikel van S.E.W. Roorda van Eysinga, gepubliceerd in De Locomotief (Semarang) 19 Februari 1872, no 42. (K.B. 'sGravenhage; fotokopie M.M.)

mijn halfbroeder: Phillipus Pieter Roorda van Eysinga (1796-1856), hoogleraar Maleis aan de K.M.A. te Breda.

Sierlijk Maleisch

Ik zie in de Indische bladen, dat, bij gelegenheid der riddering van een regent in de Preanger Regentschappen, weder een resident en een controleur toasten hebben uitgebracht in ‘Sierlijk Maleisch’. Misschien zijn er ambtenaren bij het binnenlandsch bestuur, even ongevoelig als ik voor de ‘Homerische schoonheden’ van die taal en wie toch de lauweren van hunne ambtgenooten beletten te slapen. Ik zal hun een recept geven. Zij weten, dat ik in Indië eene specialiteit was niet alleen voor Hollandsche toasten (dit heeft mij èn mijne militaire èn mijne burgerlijke loopbaan gekost), maar ook voor Maleische. Welnu, mijn recept luidt: ‘Weest onverstaanbaar.’

Ga zelf maar eens na. Dit middel werkt zelfs tooverachtig onder beschaafde volken. Zou, bij voorbeeld, de roem van de meeste Duitsche wijsgeeren niet in zijne geboorte gesmoord zijn, zoo deze heeren de onhandigheid gehad hadden zich duidelijk uittedrukken? Heeft niet Victor Hugo den opgang, dien hij maakt, voor een groot deel te danken aan taal, die hij zelf evenmin begreep als zijne lezers? Zoo zegt hij in Les Misérables: ‘De schoorsteenen van Parijs zijn de gedachten van het heelal.’ Ik bid u, is er iemand in het heelal, die dit verstaat? Zijn onzin over Shakspeare heb ik reeds vroeger opgedischt, zijn Travailleurs de la Mer werd door Lindo ontleed. Waarom lezen kinderen gaarne in de Openbaring van Johannes? Denkt ook niet

[p. 194]

ieder dadelijk aan de godspraak van Delphi en andere steden? Dus, als gij ‘prestige’ wilt uitoefenen, en dit schijnt toch maar het hoofddoel van onze heerschappij, weest dan ondoorgrondelijk. Althans in mijn leven heeft dit middel altijd probaat geholpen.

Mijn coup d'essai was een coup de maître. Vóór vijfentwintig jaren had ik te Willem I eens een ‘heerepaard’ noodig voor eene dienstreis. Ik was weinige maanden te voren, bij mijne aankomst, het Fort Moeras binnengereden op een knol, die minder deed denken aan een ros voor een intocht dan aan de rossinante van Sancho Pancha, en wilde althans mijn uittocht schitterender vieren. De demang gladak had mijn lot in handen. Ik won inlichtingen in omtrent den graad zijner kennis en vernam, dat hij geen Arabisch karakter kon lezen. Ik schreef hem dus een brief met Arabische letters, waarin ik hem verzocht om een ‘zeer fijn paard’ en deed tevens de boodschap mondeling overbrengen door een mijner bedienden. Die hieroglyphen uit het land van den heiligen profeet misten op den geloovige hunne uitwerking dan ook niet.

Aangemoedigd door dezen uitslag, ging ik voort met op de mij eigene wijze ‘prestige’ uitteoefenen. Eenige jaren later ontving ik van den regent van Gresik (de arme man is sedert lang ontslagen) eene kennisgeving van het huwelijk zijner kleindochter, aanvangende met de geijkte Arabische woorden: Inie warkhat 'l ichlâts. (Dit is een brief van vriendschap!)

- Wacht, man!’ zei ik bij mij zelven, ‘ik zal u van hetzelfde laken een pak meten.’

Ik doorbladerde de Maleische Chrestomathie van mijn halfbroeder en vond daarin een brief waaronder de schrijver de aanteekening gemaakt had: ‘Deze brief is door den bloemrijken en gezwollen stijl voor de meeste inlanders schier onverstaanbaar.’

- ‘Ha,’ dacht ik, ‘dat is juist, wat ik noodig heb.’

Ik schreef dien brief letterlijk over en vernam spoedig tot mijne voldoening, dat niemand hem had weten te ontcijferen.

Eenige weken later werd ik door den vader van den bruidegom tot een feest genoodigd. Als toasten-specialiteit kreeg ik van alle zijden het aanzoek een heildronk uittebrengen. Gelukkig was mijn geheugen, dat sedert mijn banvonnis den weg is opgegaan van al mijne schijnvrienden, toen nog trouw en zeldzaam sterk. Ik sneed den bloemrijken, gezwollen en schier onverstaanbaren brief op. Ieder,

[p. 195]

ook de regent, hing in domme en stomme bewondering aan mijne lippen, en na het sacramenteele: ‘Hip! hip! hip! hoezee!’ barstten Javanen, Arabieren en Chineezen los in den gemeenschappelijker uitroep: ‘Blanda pinter!’ (Wat knappe Hollander!)

Weder eenige jaren later schreef mij een regent, dat zijn vader gestorven was. Ik wenschtte prestidigieus te antwoorden. Inmiddels was de voorraad mijner toovermiddelen toegenomen. Mijn halfbroeder had een Maleisch woordenboek uitgegeven, ‘ook in de Hoftaal.’ Daarbij was mij de vergelijking van de ‘Hooge Regeering’ met een schaduwrijken waringin, in 1849 door den Sultan van Soemenep met het meest wenschelijke succes gebezigd ter oore gekomen, eene beeldspraak die mij dikwijls uitstekende diensten heeft bewezen. Ik deed den onverstaanbaren brief, die zoo goed gewerkt had als gelukwensch en toast, nu dienen voor een rouwbeklag, en voegde ten slotte er de woorden aan toe:

‘Ik hoop, dat uwe onderhoorige bevolking bij haar nieuw opperhoofd altijd bescherming vinde, gelijk de vermoeide reiziger onder de schaduw van een lommerrijken waringin nederhurkt en verademing zoekt,’ maar zette elk woord over in de ‘hoftaal.’

De regent schommelde al de wijzen en priesters, de geheele Academie van fraaie letteren zijner woonplaats op tot ontcijfering van mijne deelnemende betuiging, maar te vergeefs. Mismoedig en beschaamd deed hij toen zijn wagen inspannen en reed elf palen ver naar zijn broeder, regent op de hoofdplaats der afdeeling, en beroemd als oelema of schriftgeleerde. Maar ook deze was spoedig au bout de son latin. Beiden gingen toen met loomen tred naar den assistent resident (thans resident in Midden-Java) ook hoog aangeschreven wegens zijne kennis van de inlandsche talen:

- ‘Mijnheer! wij zijn maloe. Wij meenden al vrij wel het Maleisch en Arabisch te kennen, maar zie! daar ontvangt één onzer een brief van een Hollander, die het veel verder daarin gebracht heeft dan wij. Wilt gij zijn rouwbeklag voor ons overzetten in gewoon Maleisch?’

De assistent-resident las aandachtig den brief, maar werd er niet wijzer door. De djoeroe toelies en zijne geestverwanten spitsten ook hun brein, maar de taal van het Westersche orakel was hun te hoog en te diep. In bewondering voor mijne geleerdheid ging het gezelschap Westersche en Oostersche oelema's uiteen. Mijn roem als beoefenaar van ‘sierlijk Maleisch’ steeg. En met recht had ik dan ook aan mijn

[p. 196]

halfbroeder kunnen schrijven: ‘Met behulp van uw woordenboek stel ik brieven te samen, die den inlandschen hoofden de haren te berge doen rijzen.’

R.v.E.