Volledige werken. Deel 15. Brieven en dokumenten uit de jaren 1872-1873

[p. 11]

Nota

[p. 13]

Bij verwijzing naar de uitgaven waaraan enige tekst moest worden ontleend, is gebruik gemaakt van de volgende korte aanduidingen:

Brieven IX: Brieven van Multatuli. Bydragen tot de kennis van zyn leven. Gerangschikt en toegelicht door Mevr. Douwes Dekker, Geb. Hamminck Schepel. Te Wiesbaden - Amsterdam W. Versluys, 1895.

Brieven X: idem. Laatste periode. - 1896.

Brieven WB IX: Multatuli. Brieven. Bydragen tot de Kennis van zyn Leven gerangschikt en toegelicht door M. Douwes Dekker-Hamminck Schepel. Tweede, herziene Uitgaaf. Negende deel. 1912. Uitgegeven door de Maatschappij voor goede en goedkoope Lectuur. Amsterdam. (= Wereldbibliotheek).

Brieven WB X: idem. Tiende deel. 1912.

Leven: Mina Krüseman, Mijn leven. Dordrecht-J.P. Revers, 1877. Drie delen.

Pée Tine: Brieven van Mevrouw E.H. Douwes Dekker-Van Wijnbergen aan Mejuffrouw Stéphanie Etzerodt, later Mevrouw Omboni. Met een schrijven van de laatste en enkele aanteekeningen uitgegeven door Dr. Julius Pée. 's-Gravenhage Martinus Nijhoff, 1895.

Prins 1970: Lodewijk Prins, Multatuli en het spel van koningen. 1970 De Bezige Bij Amsterdam.

RvE: Briefwisseling tussen Multatuli en S.E.W. Roorda van Eysinga. Uitgegeven door M. Douwes Dekker, geb. Hamminck Schepel, Amsterdam - W. Versluys - 1907.

In alle gevallen waarin geen vergelijking met de autografen mogelijk was, is de datering voorzien van een asterisk.

Het Multatuli-Museum beschikt over een paar handschriftelijke dokumenten die betrekking hebben op de jaren 1870-1873:

een Memoriaal, grotendeels van de hand van Multatuli zelf;

twee Dagboeken, d.w.z. twee blauwe cahiers, waarin Mimi tussen eind

[p. 14]

juni 1872 en eind september 1873 een groot aantal indrukken en ervaringen heeft vastgelegd.

Voor uitvoeriger beschrijving worde verwezen naar blz. 15.

De aandacht wordt voorts gevestigd op de volgende punten:

Edu: aanduiding van Multatuli's zoon, geboren 1854.

Mimi: aanduiding van Maria Frederika Cornelia Hamminck Schepel, jarenlang de intieme vriendin van Eduard Douwes Dekker.

Multatuli: aanduiding van Eduard Douwes Dekker.

Nonni: aanduiding van Multatuli's dochter, geboren 1857.

Stéphanie: aanduiding van Tine's vriendin Stéphanie Omboni-Etzerodt.

Tine: aanduiding van Everdina Huberta Douwes Dekker-van Wijnbergen, de eerste echtgenote van Eduard Douwes Dekker.

A.M.V.C.: Archief en Museum voor het Vlaamse Cultuurleven, Antwerpen.

I.I.S.G.: Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis, Amsterdam.

K.B.: Koninklijke Bibliotheek, 's-Gravenhage.

L.M.: Nederlands Letterkundig Museum en Documentatiecentrum, 's-Gravenhage.

M.M.: Multatuli-Museum, Korsjespoortsteeg 20, Amsterdam.

U.B.: Universiteitsbibliotheek; met vermelding van de plaats.

V.W.: Volledige werken van Multatuli (Amsterdam 1950 etc.); met vermelding van het deel.

Typografie: in de teksten is niet gepoogd het origineel met typografische middelen na te bootsen. De tekst is diplomatisch afgedrukt, met dien verstande dat bij de punten iedere reeks is weergegeven door een drietal, en bij de streepjes iedere reeks door een tweetal. Indien een punt aan het einde van een zin, dus bijv. vóor een nieuwe hoofdletter, ontbreekt, is deze stilzwijgend toegevoegd. In Multatuli's brieven wordt steeds y gedrukt ofschoon er in de handschriften soms en in de door anderen gedrukte teksten dikwijls ij staat.

Wanneer er gebruik is gemaakt van een authentieke tekst, wordt er geen enkele eerdere publikatie vermeld.

Ofschoon het Memoriaal z'n onvervangbare waarde ontleent aan de zeer talrijke aantekeningen van velerlei aard uit de eerste maanden na Multatuli's vertrek uit Den Haag - onvervangbaar omdat er uit die tijd zo weinig ándere gegevens zijn -, bevat het toch ook notities die

[p. 15]

betrekking hebben op de jaren 1872, 1873 en zelfs nog daarna. Voor de beschrijving van dit Memoriaal worde verwezen naar V.W. XIV, blz. 15-16.

Dagboek I loopt van 29 juni 1872 tot eind augustus; het omvat in z'n tegenwoordige staat 28 bladzijden; aanvankelijk zullen het er wel 32 zijn geweest. Doordat Mimi na bladzijde 5 bij vergissing een dubbel blad heeft omgeslagen, zijn de bladzijden 6 en 7 ongebruikt gebleven. Van het allerlaatste blad is de benedenhelft weggesneden, met als gevolg dat er van de bladzijden 27 en 28 een gedeelte ontbreekt. De beide fragmenten op de bovenhelft sluiten wat tekst betreft dus niet bij elkaar aan, en behoren waarschijnlijk ook niet tot dezelfde datum. Aangezien Mimi op zondag 1 september Dagboek II begint met de mededeling dat zij haar vorige aantekening ‘Verleden vrijdag’ had ingeschreven, moet die van 30 augustus zijn geweest. Maar omdat deze notitie misschien kort was en op de verdwenen helft kán hebben gestaan, is er ten aanzien van de bewaard gebleven bovenhelft geen andere zekerheid dan: eind augustus 1872.

Dagboek II, met op het omslag een romeinse II, loopt van 1 september 1872 tot 27 september 1873; het bevat twee katernen die oorspronkelijk elk wel 48 bladzijden zullen hebben geteld. In z'n tegenwoordige staat zijn het er respectievelijk 40 en 44. In het eerste katern zijn na blz. 20 waarschijnlijk twee dubbel-bladen (dus acht bladzijden) weggescheurd, kennelijk met tekstverlies. De laatste datum vóor deze onderbreking, is 17 september; de eerste datum erná is 23 november; deze staat op bladzijde 23, zodat de tekst op de bladzijden 21, 22 en de bovenste helft van 23 geen datering bevat; er is echter geen reden om aan de veronderstelling ‘midden november’ te twijfelen.

Ook in Dagboek II heeft Mimi éenmaal per ongeluk een dubbel blad omgeslagen: daardoor zijn de bladzijden 68 en 69 ongebruikt gebleven. Aan het einde is ook hier iets verwijderd, namelijk een strook van blad 42, dus van de bladzijden 83 en 84, terwijl bovendien de laatste twee bladen op een smal strookje na zijn weggesneden. Men mag aannemen dat Mimi redenen heeft gehad om de daar genoteerde tekst te doen verdwijnen.