Volledige werken. Deel 14. Brieven en dokumenten uit de jaren 1870-1871

[26 november 1870
Artikel van Sentot in De Dageraad]

26 november 1870

Artikel van Sentot (d.i. H.H. Huisman) in De Dageraad, no. 48. (Overdruk M.M.)

geregeld: zie voor deze fout de brief van J. van Gennep d.d. 14 november. Overdrukken van dit artikel werden toegezonden aan de leden van de Eerste en de Tweede Kamer. Zie de brieven van Multatuli aan H.H. Huisman, d.d. 6 en 26 december.

Vgl. in dit verband ook Idee 1034-1035; V.W. VI, blz. 336-345.

Max Havelaar-Multatuli.

In verschillende dagbladen, alsook in ons weekblad - de Dageraad - lazen wij eene annonce, die wij hier nog eens laten volgen:

landgenooten!

In de N.R.C. van 3 October jl. is een beroep gedaan op het Nederlandsche volk, om den schrijver van den Max Havelaar in zijne ongelukkige omstandigheden tegemoet te komen. Wij hebben gemeend, voor zooveel onze zwakke krachten vermochten, aan die roepstem gehoor te moeten geven, door ons met de inzameling van bijdragen en het beheer van een daaruit te scheppen fonds, te belasten. Ook onzes inziens toch, geldt het hier een man, aan wien Nederland groote verplichtingen heeft. Niet alleen, dat de Nederlandsche letterkunde in den begaafden schrijver, met zijne rijke verbeelding, verrassenden betoogtrant, eenvoud en kracht van uitdrukking, een ster van de eerste grootte bewondert, - zijne aanspraken reiken verder.

Er was een tijd, toen de Nederlandsche scepter loodzwaar op Indië

[p. 245]

drukte. Miljoenen werden jaarlijks in de Nederlandsche schatkist overgestort. Van de wijze hoe die miljoenen verkregen werden, gaf men zich geen rekenschap. Wel waren reeds, sedert 1848, in het Wetgevend Lichaam welsprekende stemmen opgegaan, die tot ernstig nadenken moesten leiden. Doch er was meer noodig dan de lezing van verminkte Kamer-verslagen, of een weinig verspreid tijdschrift, om den geest van belangstelling in het Nederlandsche volk, tot in de harten onzer vrouwen en kinderen te doen doordringen. Daar verscheen de Max Havelaar! Onder het pseudoniem ‘Multatuli’ (die veel geleden heeft), een naam waarop de schrijver aanspraak had, die zijn betrekking in Indië aan zijne vurige (volgens zijne superieuren te vurige) zucht tot herstel van onrecht had opgeofferd, deed zijn geniale pen ons eenige oogenblikken met den Javaan leven en voelen. Die oogenblikken waren voldoende om den indruk te vestigen, die niet meer kon worden uitgewischt. Wij gelooven dan ook, niet te veel te zeggen, door te beweren dat, van de verschijning van den Max Havelaar af, de volksovertuiging in Nederland dagteekent, dat Indië naar recht en billijkheid behoort te worden geregeld en dat geen koloniale politiek met de eer en het welzijn van Nederland vereenigbaar is, die niet de belangen van Moederland en Kolonie op harmoniesche wijze weet te doen samentreffen. Konservatieven en liberalen kunnen dit oordeel onderschrijven, welk ook hun verschil van meeningen zij omtrent de middelen tot verbetering. De schrijver van den Max Havelaar mist dan ook alle eigenschappen van een partijman. Liberalen noch konservatieven kunnen hem den hunne noemen, waar het er op aankomt, hun uiteenloopende zienswijze in praktischen vorm toe te passen. Het is dan ook niet tot deze of gene partij, dat wij het woord richten, maar tot u allen, van wat godsdienst, politieke beginselen, kunne, leeftijd, rang of stand gij ook zijt, die door de lezing van den Max Havelaar tot billijker gevoelens jegens Indië en zijne millioenen goedaardige en nijvere bewoners zijt opgewekt. Den man, die onze harten verzacht heeft, zijn vrouw en kinderen den strijd des levens te verzachten, is ons doel. Moge de geniale schrijver in uw belangstellende medewerking een vergoeding voor gedragen leed en een hulde der dankbaarheid voor zijn schoonen en vruchtbaren arbeid vinden!

De vorming van Plaatselijke kommissiën, om ons in onze werkzaamheden te steunen, zal op hoogen prijs worden gesteld.

[p. 246]

Mr. J. van Gennep, Rotterdam, Advokaat te Batavia

Dr. H. Kern, Hoogleeraar te Leiden.

Mr. H.P.G. Quack, Hoogleeraar te Utrecht.

T.J. Stieltjes, Delft, Lid van de Tweede Kamer der Staten-Generaal.

A.C. Wertheim, Direkteur der Nederlandsche Credit- en Depositobank te Amsterdam.

Men ziet, het stuk is in warmen, hartelijken toon gesteld en de bedoeling, de welmeenendheid, de moed, enz. van de onderteekenaars verdienen allen lof.

En toch hebben wij een opmerking te maken, Eilieve, wat hebben Havelaar's tegenspoed en Multatuli's schrijftalent te maken met... recht?

Blijven de Lebaksche gruwelen en de lauwheid onzer regeeering niet een schandvlek op ons volkskarakter, ook al ware die man schatrijk, of al schreef hij slecht?

Hoe arm moet men wezen, hoe mooi moet men schrijven, om, zonder vrees voor mishandeling, in de bres te durven springen voor plichtgevoel en menschelijkheid?

De zaak komt eenvoudig hierop neder: dat Havelaar naar geweten en instruktie zijn plicht deed, en dat de G.G. Duymaer van Twist zijn plicht niet deed.

Havelaar sprak met levensgevaar de waarheid; Duymaer van Twist loog^*.

De eerste werd en wordt gestraft; de laatste werd en wordt beloond. Wij vragen of dit recht is?

Wij noemen dit onrecht!

* Duymaer van Twist loog, toen hij in zijn brief aan Havelaar beweerde dat er over dien regent van Lebak steeds gunstige rapporten waren ingekomen. Bovendien werd onlangs in de Indische couranten, die provincie ‘een augiasstal genoemd, waar van oudsher de bevolking schandelijk mishandeld werd’. Al de grieven van Havelaar zijn voor en na ronduit beaamd, behalve de moord zijns voorgangers, waaromtrent nog altijd geen onderzoek heeft plaats gehad. Doch wel is er bewezen dat die misdaad in Havelaar's omgeving voor waarschijnlijk werd gehouden, hetgeen genoeg is om den toestand te kenschetsen, waarin deze verkeerde, toen hij het onrecht aangreep. Is het niet treurig dat men, om dien man recht te verschaffen, een beroep meent te moeten doen op medelijden of auteurstalent?

[p. 247]

En daarom nogmaals hulde doende aan de edele bedoelingen der onderteekenaars van bovenstaande oproeping, blijven wij bij de meening, dat zij als punt van uitgang hunner bemoeienis, liever het standpunt van stipte rechtvaardigheid hadden moeten kiezen.

Of vreesden zij op die wijze hun doel niet te bereiken? Dit zou een treurig getuigenis wezen van het peil der zedelijkheid waartoe onze heervreezende natie is afgedaald.

Hoe dit zij, uit medelijden, sympathie of rechtsgevoel dan, wij hopen dat bedoelde poging tot gedeeltelijk herstel van zóóveel kwaads, met goed gevolg moge worden bekroond en verheugen ons, dat eens eindelijk mannen van goeden naam en invloed zich de Havelaarszaak aantrekken, die nu sedert veertien jaren door Duymaer van Twist en de zijnen zoo verraderlijk werd gesmoord.

De bejegening die in Nederland den man te beurt viel, wiens streven rechtvaardigheid was, en het voortdurend beloonen van zijn hoofdtegenstander, moeten onmisbaar nadeelig werken op de plichtsvervulling der vertegenwoordigers van Nederlandsche beschaving in Insulinde. Het wordt tijd, dat de natie feitelijk verklare: of zij aan recht, dan wel aan onrecht de voorkeur geeft? Wij dringen op die geloofsbelijdenis aan, in naam van den godsdienst dien wij belijden: de godsdienst van het goede.

Sentot.