Volledige werken. Deel 13. Brieven en dokumenten uit de jaren 1868-1869

[p. 473]

[1 mei 1869
Verslag in Het Volksbelang]

1 mei 1869

Verslag in Het Volksbelang betreffende Multatuli's toespraak d.d. 24 april, en zijn voordracht d.d. 26 april. (U.B. Gent; fotokopie M.M.)

ewig weibliche: in de tekst staat ewig welleche.

wijsgeeren: mogelijk had de kopij wijsgeerin, als aanduiding van koningin Louise.

Spiridio: in de tekst staat Spurilid.

Conferencie's van Multatuli, te Gent.

Wij verklaren ons onbekwaam om een verslag te doen over de voordracht, welke de heer Douwes Dekker, de beroemde nederlandsche schrijver, zaterdag avond in de Sodaliteit heeft gegeven. Onze lezers daarvan slechts eene flauwe gedachte doen opvatten is nog onmogelijk. Welke rijkheid in verhevene gedachten! welke kunst en originaliteit in den vorm! hoe fijn, hoe verrassend zijn zijne zetten! hij is nu eens vol kracht, vol vuur, dan weêr vol teederheid en bevalligheid. Beurtelings verheft hij het hert, stort hij verontwaardiging in de ziel, roert hij ons gemoed, lokt hij een lach op den mond of een traan in het oog.

En welk ontwerp! Vrije studie, dit is, de vrije ontwikkeling van den mensch, het onbelemmerd streven naar waarheid.

Men heeft gezegd Multatuli heeft een onbetwistbaar schoon en machtig talent, Multatuli is een kustenaar, maar hij is geen practisch man, gelijk overigens alle denkers. Hij echter beweert een practisch man te zijn en niets anders. Hij wil geen kunstenaar wezen; hij spot met de vormen; hij wil niet ‘mooi’ schrijven of spreken gelijk het heet; hij overtreedt alle conventien, en tot het publiek, dat hem een kunstenaar noemt, zegt hij ‘ik veracht u met groote innigheid!’ Maar wat hij ook doe, ondanks dit alles blijft hij een onvergelijkelijke schrijver, die de taal bedwingt en plooit tot schildering van ware schoonheden, met eene pracht van kleur die verrukt, met eene teekening van juistheid die treft, met eene zekerheid die verwondert. Ja, Multatuli is een kunstenaar, een groot dichter, maar ook een practisch man; ten minste hier in deze voordracht is hij het ten volle. Is niet de strijd tegen vooroordeel en leugen practisch mogelijk? kunnen niet de belemmeringen en beletsels van het zoeken naar waarheid zoo niet allen worden weggenomen, dan toch worden verminderd!

(Gents. Mercurius)

[p. 474]

Verleden maandag avond gaf Multatuli in het Van Crombrugghe's genootschap lezing van eenige brokken uit een onafgewerkt drama. - Nog al moeilijk valt het een drama te beoordeelen naar enkele gedeelten, die men dan nog lezen hoort en die eerder gekozen werden om als tirades den hoorder te bevallen, dan wel om door hunne dramatische handeling en beweging den aanschouwer te boeien.

Wat wij echter reeds nu opmerken konden was dat het stuk eene hooge zedelijke strekking in den breeden zin des woords heeft en dat er karakters in komen die doortastend geschilderd zijn.

De strekking is zedelijk in dien zin dat zij op staatkundig gebied alledaagschen slenter en halfheid aanrandt, dat zij de verhouding der hoogere en lagere standen vrijmoedig bespreekt en recht naar verdiensten laat wedervaren zonder vooroordeel voor of tegen grooten of kleinen.

Eene koningsfamilie wordt tegenover eene werkmansfamilie gesteld en in beide wordt krachtig afgemaald wat goed wat slecht is. Het karakter der koningin is zoo ideaal groot en schoon dat het aan de droom eens dichterlijken of verdichtenden wijsgeer doet denken en dat men zich angstig afvraagt: kan zulke rol gespeeld worden, en zoo ja, wie zal ze spelen. Zal er nog genoeg van het ‘ewig weibliche’, het voelende en hartstochtelijke wezen in die wijsgeeren overblijven om aan de oogen te geven wat hun toekomt in een drama. Zal het geene apostelin zijn van Multatuli's streven naar waarheid en bestrijden van leugen en conventie, die van de tooneelplanken een spreekgestoelte maakt. - Wij zullen zien. Dit immers staat vast dat de brokken die uit haren rol gelezen werden fijn en krachtig als staal zijn en dat de denker der Ideeën in haar als dichter uit de algemeenheid in de bepaaldheid heeft trachten te treden.

Het karakter des konings is zooveel te meer bewegend en waar van menschelijkheid, zoo waar en zoo menschelijk, dat men bij het hooren eenen naam aan 's dichters schepping gegeven heeft. Of zij eene schets naar het leven is, iets wat de schrijver ten stelligste ontkent, dan wel of het karakter verdicht zij, waar is het dat het verschrikkelijk van realismus is. Een bedorven en bedervend mensch op den troon waarvan de grillen wetten en waarvan het leven eene gril is, die aan niemand, zelfs niet aan zich zelven gelooft, die alles heeft genoten wat genot geven kon en nu tot walgens toe verzaad na de wijn nog slechts den moer smakelijk vindt.

[p. 475]

Eenige puike tooneelen van dramatisch effekt hebben wij opgemerkt: het tooneel tusschen de koningin en den bedelaar, het gesprek der ontwakende knechten en bovenal de braspartij van den koning en zijne vrienden. Zoo Spiridio een man is die uit de maatschappij diende gebannen dan toch maakt hij een allerordentelijkst figuur in een drama. Men zal den kerel niet licht vergeten, en hem niet miskennen na het photographische signalement van hem geleverd. Er is gloed en leven in dien tafelschuimer even als er gloed en leven in paddestoelen is die veel verrotting ontmoeten.

Wij zijn de maatschappijen: de Gentsche afdeeling van het Willemsfonds en het Van Crombrugghe's genootschap innigen dank schuldig om de gelegenheid verschaft te hebben die twee genotrijke avondstonden bezorgd te hebben. Wat de lezer der drama-brokken betreft, wij zullen hem geenen anderen lof toezwaaien dan den wensch dat wij weldra van hem te zien krijgen wat hij ons te hooren gaf.